Morgunblaðið - 29.02.2000, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 29. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 29. FEBRÚAR 2000 39
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VIÐVÖRUN
UM HEKLUGOS
ÞEIR, SEMhlustuðu á kvöldfréttir Ríkisútvarpsins kl. 18
sl. laugardag, ráku upp stór augu, þegar þulurinn til-
kynnti, að Almannavarnir hefðu sent frá sér viðvörun um yf-
irvofandi eldgos í Heklu. Síðan tilkynnti þulurinn, að eldgos-
ið myndi hefjast eftir fimmtán mínútur. Þegar til kastanna
kom stóðst þessi yfirlýsing. Eldgosið í Heklu hófst um fimm-
tán mínútum eftir að yfirlýsingin í útvarpinu var lesin upp.
Hlustendur rak í rogastans við þessa frétt, en enn meiri
varð undrunin þegar hún gekk eftir. Augljóst er af gangi
mála, hversu mikilvægt öryggishlutverk Ríkisútvarpsins er
í slíkum tilfellum. Viðvörun vísindamanna til Almannavarna
barst tafarlaust til útvarpsins og þar með til hlustenda þess.
Vegna eðlis eldgossins var ekki hætta á ferðum að þessu
sinni, en viðvörunin barst samstundis út og síðan mátti
fylgjast gjörla með þróuninni í útvarpinu. Það er mikilvægt
á slíkum stundum.
Gosið nú er tiltölulega lítið og tjón virðist verða lítið af
þess völdum. Eftir stendur hins vegar sá merki atburður, að
íslenzkir vísindamenn geta nú séð eldgos fyrir með nokkrum
fyrirvara. Hafi þeir til þess nauðsynleg tæki eins og t.d.
skjálftamæla og þeir séu rétt staðsettir. Það sama á við aðr-
ar náttúruhamfarir eins og jarðskjálfta og jökulhlaup.
Tækniþróun gefur vonir um, að í framtíðinni verði unnt að
segja fyrir um slíkar náttúruhamfarir með lengri og lengri
fyrirvara. í landi elds og íss geta þessar framfarir skilið
milli lífs og dauða. Ekkert má til spara, að íslenzkir vísinda-
menn fái í hendur nauðsynlega tækni til að vera í farar-
broddi á þessu sviði, því svo mikið er í húfi.
OLÍULEIT Á
ROCKALL-SVÆÐINU
*
ISLENDINGAR hafa nú á ný sett fram óskir við brezk stjórn-
völd þess efnis að viðræður um réttindi okkar á Hatton-
Rockall-svæðinu verði teknar upp en þær hafa legið niðri í
nokkur ár. Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra átti viðræður
við Robin Cook utanríkisráðherra Breta síðastliðinn fóstudag
og hafði þá frumkvæði að því að ræða þetta mál. Ráðherramir
urðu þar ásáttir um að viðræðumar hæfust á nýjan leik.
Augljóst er, hvers vegna utanríkisráðherra tekur málið upp
nú. Bandarískt olíufélag hefúr lýst áhuga á að leita að olíu á
hafsbotni í námunda við Island. Fram hefur komið, að fyrirtæk-
ið hefur ekki sízt áhuga á Hatton-Rockall-svæðinu, sem við Is-
lendingar höfum gert tilkall til í viðræðum við Færeyinga,
Breta og Ira.
Talið er að á Hatton-Rockall-svæðinu geti verið gas og olía.
Olíuleit við Færeyjar styður þá skoðun. Á árinu 1976 lagði Eyj-
ólfur Konráð Jónsson alþingismaður fram tillögur, með tilvísun
til ákvæða í Hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna, þess efnis,
að íslendingar gerðu kröfu til réttinda á þessu svæði. Kröfu-
gerð íslenzkra stjómvalda hefur byggzt á þeim málatilbúnaði
Eyjólfs Konráðs. Á gmndvelli hans hafa íslenzk stjómvöld
krafizt réttinda á víðáttumiklu svæði á landgranninu, sem nær
allt suður undir fímmtugasta breiddarbaug. Ytri mörk land-
grannsins vora skilgreind í reglugerð, sem Geir Hallgrímsson
þáverandi utanríkisráðherra gaf út árið 1985. Tveimur áram áð-
ur hafði Alþingi samþykkt þingsályktunartillögu Eyjólfs Kon-
ráðs um að leita skyldi samkomulags við Færeyjar, Bretland og
írland um yfírráð á Hatton-Rockall-svæðinu.
Krafa íslands er byggð á hafréttarsamningnum, m.a. á
ákvæðum um „eðlilega framlengingu" landsvæðis strandríkis
að ytri mörkum landgrannsins. Kröfugerð Islands byggist á því
að fundnar séu rætur landgrannshlíðarinnar og dregin lína 60
sjómílur þar fyrir utan, eins og hafréttarsamningurinn heimil-
ar.
í reglugerðinni frá 1985 er kveðið á um að leita beri sam-
komulags milli íslands og annarra hlutaðeigandi ríkja um end-
anlega afmörkun landgrannsins í samræmi við almennar reglur
þjóðréttar. Tvíhliða viðræður hafa farið fram á undanfómum
áram við írland, Bretland og Danmörku fyrir hönd Færeyja.
Það hefði mátt vinna af meiri festu að framgangi þessa máls.
Á síðustu mánuðum og misseram hefur hins vegar tvennt gerzt
sem undirstrikar mikilvægi þessa svæðis íyrir okkur íslendinga
og þá jafnframt framsýni flutningsmanns tillögunnar. I fyrsta
lagi hafa íslenzk fiskiskip leitað fyrir sér um veiðar á þessu
svæði og í öðra lagi leita nú erlend olíufélög eftir samningum við
okkur um olíuleit á svæðinu á grandvelli þess, að við höfum gert
tilkall til réttinda þar. Þama kunna að vera mikil verðmæti í
hafsbotninum og því nauðsynlegt að reka á eftir málinu, svo
lengi sem það hefur veríð látið liggja í láginni, enda brátt liðinn
aldarfjórðungur frá því er Eyjólfur Konráð Jónsson fyrst
hreyfði því.
Ahugi á árangurstengdum launakerfum er ekki einskorðaður við fjármálamarkaðinn og tölvug;eirann
Morgunblaðið/Arni Sæberg
íslenskir sjómenn á karfaveiðum á Reykjaneshrygg. Hlutaskipti eins og tíðkast á sjd hérlendis eru skýrt dæmi um árangurstengt launakerfi.
Víða er áhugi á
árangurstengd-
um launakerfum
Árangurstengdum launakerfum hefur verið beitt á nýj-
um og vaxandi sviðum atvinnulífsins undanfarin ár
jafnframt því sem nýjar útfærslur þeirra hafa litið
dagsins ljós. I samantekt Hjálmars Jónssonar kemur
fram að áhugi fyrir þessum nýju launakerfum er ekki
einskorðaður við fj ármálamarkaðinn og tölvugeirann.
AFKASTA- og árangurstengd
launakerfi virðast vera að ryðja
sér til rúms á íslenskum vinnu-
markaði í auknum mæli og á
fleiri sviðum en áður. Slík kerfi
eru auðvitað velþekkt á mjög mörgum sviðum
atvinnulífsins og þarf ekki annað en benda á
hlutaskipti á fiskiskipum, bónus í fiskvinnslu
og uppmælingu í byggingariðnaði í því sam-
bandi. Sama gildir um mörg önnur störf eins
og markaðsmál og sölumennsku ýmiss konar
að tekjurnar eru að hluta til eða jafnvel að öllu
leyti tengdar afköstum í viðkomandi starfi eða
mælanlegum árangri af því. Beiting slíkra
kerfa er hins vegar meiri nýlunda á fjármála-
markaðnum og í ýmiss konar tölvu- og hug-
búnaðarstörfum, en starfsemi á þessu sviðum
hefur verið í örum vexti á undanförnum árum,
og launakerfin verða að sama skapi flóknari og
taka tillit til nýrra þátta. Svo er til dæmis um
kerfi sem tengjast afkomu fyrirtækja með
beinum hætti, eins og það kerfi sem Fjárfest-
ingarbanki atvinnulífsins hefur tekið upp og
mikið hefur verið í fréttum að undanförnu, og
sama gildir um ýmsar útgáfur af launakerfum
þar sem hluti kjara viðkomandi starfsmanns
eru hlutabréf eða kaupréttur á þeim. Þess
verður greinilega vart að mikill áhugi er á
árangurstengdum launakerfum á íslenskum
vinnumarkaði nú og sá áhugi er ekki einskorð-
aður við fyrirtæki á fjármálamarkaði og í
tölvugeiranum heldur nær hann einnig til
hefðbundnari sviða atvinnulífsins. Sumir
halda því jafnframt fram að það sé mikilvægt
fyrir árangur í atvinnulífinu almennt og vöxt
þess að kjörin séu í auknum mæli og á fleiri
sviðum en áður árangurstengd.
Sama grunnhugsunin
Þó að himinn og haf skilji að launakjör í ein-
stökum tilvikum þar sem stuðst er við árang-
urstengd launakerfi, eins og til dæmis hjá
fiskvinnslukonunni annars vegar og aflaskip-
stjóranum hins vegar, að ekki sé talað um yfir-
menn stórfyrirtækja þegar launakjör þeiira
tengjast afkomu fyrirtækisins með beinum
hætti, breytir það ekki þeirri staðreynd að
sama grunnhugsunin liggur til grundvailar í
öllum tilvikum, þ.e.a.s. að tengja launakjörin
frammistöðu á vinnumarkaðnum með ein-
hveijum hætti. Árangurinn hefur þannig
verulega að segja fyrir afkomuna. Hann gæti
gert það að öllu leyti og þannig er því til dæm-
is háttað um sölumann sem hefur tilteknar
prósentur af því sem hann selur og ekkert
annað að laun hans fara algerlega eftir því
sem hann selur. Algengara er þó að samið sé
um tiltekinn launagrunn og ákveðin launavið-
bót er síðan tengd afköstum eða árangri af
starfínu. Þá er bæði um það að ræða að horft
sé til árangurs einstaklingsins eingöngu, en
einnig að um tiltekinn hóp sé að ræða sem
skiptir milli sín afrakstrinum eftir fyrirfram
ákveðnum reglum. Það á til dæmis við um
hlutaskiptakerfi á sjó þar sem heildarafrakst-
urinn ræðst af aflanum, en honum er síðan
skipt milli áhafnarinnar eftir fyrirfram
ákveðnum reglum sem ráðast af stöðu hvers
og eins um borð.
í fiskvinnslunni hafa bæði kerfin verið
reynd, einstaklingsbónus og hópbónuskerfi.
Bónuskerfi í fískvinnslu voru fyrst tekin upp
snemma á sjöunda áratugnum og tengdust af-
köstum hvers og eins með beinum hætti.
Smám saman urðu kerfin flóknari og erfíðara
og dýrara að halda utan um þau og þær raddir
heyrðust að ávinningurinn af kerfunum hyrfi
meira og minna í kostnað af því að halda utan
um þau. Þeirri umræðu lauk með því að ein-
staklingsbónuskerfi voru meira og minna af-
lögð um og upp úr miðjum níunda áratuginum
og hópbónuskerfi tekin upp í staðinn, þar sem
afrakstrinum var dreift jafnt á hópinn sem
stóð að framleiðslunni og hætt að horfa á ein-
staklingsbundin afköst. Síðustu árin hefur síð-
an einstaklingsbónus í fiskvinnslu farið að líta
dagsins ljós aftur til viðbótar hópbónusnum
vegna óánægju með hópbónusinn þess efnis að
ekki sé nægilegt tillit tekið til afkasta hvers og
eins og afköst fán-a einstaklinga haldi uppi
bónusnum fyrir alla hina.
Ágúst Elíasson, fram-
kvæmdastjóri Samtaka fisk-
vinnslustöðva, segir að ástæða
þess að hópbónus hafi verið tek-
inn upp á sínum tíma hafi verið
mikil óánægja með einstaklingsbónusinn
vegna þess hve miklir gallar voru á kerfinu
þrátt fyrir stöðugar leiðréttingar. Kerfið hefði
verið orðið alltof flókið og þess vegna hefði
verið ráðist í að bylta því og búa til hóplauna-
kerfi þar sem allir hefðu fengið jafnt. Það
hefði gengið ágætlega til að byrja með, en
smám saman hefði þetta orðið til þess að af-
köst minnkuðu og óánægja hefði komið upp
meðal starfsfólks þess efnis að það væru bara
ákveðnir einstaklingar, sérstaklega í snyrt-
ingunni, sem héldu uppi afköstunum fyrir
heildina. „Eins og ein orðaði það væru að
vinna að félagsmálastörfum helminginn af
vinnutímanum,“ sagði Ágúst.
Hann sagði að í framhaldinu hefðu þeir
skoðað málið og gert nokkrar tilraunu og í ljós
hefði komið að það hefði verið þrefaldur mun-
ur á afköstunum á línunni. I kjölfarið hefðu
komið þau launakerfi sem nú væru í gildi hjá
þeim fyrirtækum sem væru með vinnslulínur,
þar sem afköst og nýting í snyrtingu væru
mælanleg.
Niðurstaðan þarf að vera mælanleg
Þetta dæmi úr fiskvinnslunni sýnir vel þau
vandamál sem við er að glíma í afkastahvetj-
andi launakerfum. í fyrsta lagi er það auðvitað
mælanleiki niðurstöðunnar, en ólík svið at-
vinnulífsins henta mjög mismunandi til þess
að þar séu tekin upp árangurstengd launa-
kerfi og má í því sambandi bæði nefna heil-
brigðis- og menntakerfíð þar sem afar erfitt
getur verið að koma fyrir árangurstengdum
mælingum. Niðurstaðan þarf að vera mælan-
leg og ein helsta gagnrýnin sem sett er fram á
árangurstengd launakerfi er að í þeim sé ekki
tekið tillit til gæða og þau gefi því ekki nema
að hluta til rétta mynd af árangri starfseminn-
ar, auk þess sem of mikil krafa um afköst komi
niður á gæðum.
í öðru lagi koma fjölmörg álitaefni upp
varðandi það hvernig mæla á
árangur vinnunnar og hvernig
deila á honum út meðal þein-a
sem hlut eiga að máli. í sumum
tilvikum getur það verið einfalt,
þar sem árangurinn er auðmæl-
anlegur og tengist beint árangri einstaklings-
ins, en í öðrum tiMkum getur verið mjög flók-
ið að meta hlut hvers og eins í afrakstrinum og
þá er hætt við að upp komi raddir um að sumir
leggi meira á sig en aðrir án þess að fá það til
baka eins og vert er. Miklu skiptir því að slík
kerfi, sem byggjast á árangri hópsins og um-
buna honum sem heild, séu löguð að aðstæð-
um á hverjum stað og efli samheldnina en
verði ekki til þess að skapa sundrungu.
Akkorðskerfi gefíst vel
Finnbjörn Hermannsson, formaður Sam-
iðnar og Trésmiðafélags Reykjavíkur, segir að
akkorðskerfi iðnaðarmanna hafi gefist vel að
hans mati. Um hreint akkorð sé að ræða með
engu gólfi eða þaki og þeir sem vinni eðlilegan
vinnudag beri mjög mikið úr býtum í því kerfi.
Ef unninn sé til langframa lengri vinnudagur
en átta tíma dragi greinilega úr afköstunum.
Finnbjörn sagði að kostirnir við kerfið væru
að menn fengju greitt í beinu samhengi við
getu sína. Menn væru á launum hjá sjálfum
sér og þyrftu því að skipuleggja vinnuna vel.
En það væru til gallar á þessu kerfi og einn
væri sá að menn væru mjög gagnrýnir á það
með hveijum þeir ynnu. Menn yrðu að vera
mjög samhentir og sú væri raunin að menn
veldust saman í hópa eftir burðum.
Finnbjörn sagði að öll stærri fyrirtæki og
reyndar mörg minni fyriræki líka noti þetta
launakerfi mjög mikið. Þarna sé á ferðinni
samvinna um það að ná sem bestum árangri,
þar sem hvort tveggja náist fram hæstu launin
og mestu afköstin.
Hann sagði að í kreppunni 1990-95 hefði
komið ákveðin lægð í notkun akkorðslauna-
kerfa, en á undanförnum árum hefði notkunin
aukist aftur og nú væri hún komin í eðlilegt
horf samkvæmt þeirra reynslu.
Eins og fyrr var nefnt eru hlutaskipti á sjó
skýrt dæmi um árangurstengt launakerfi.
Sævar Gunnarsson, forseti Sjómannasam-
bands Islands, segir að hlutaskiptakerfið
henti mjög vel þeirri vinnu sem sé unnin á sjó
og vangaveltur um allt annað hafi alltaf leitt til
þeirrar niðurstöðu að ekkert annað kerfi henti
betur. Það sé samdóma álit útvegsmanna og
sjómanna að hans mati.
„Eg með einhverja þrjátíu ára reynslu á sjó
get alls ekki séð það fyrir mér að við hefðum
náð þeim árangri sem við náum oft á tíðum
með því að vera með eitthvert annað launa-
kerfi,“ sagði Sævar.
Mikill áhugi
Jóhannes Kolbeinsson, rekstrarráðgjafi hjá
PriceWaterhouseCoopers, hefur unnið við
ráðgjöf á þessu sviði og aðstoðað fyrirtæki við
að taka upp árangurstengd launakerfi. Hann
segir að mikill áhugi sé á þessum málum nú og
þeir fái stöðugt fleiri og fleiri fyrirspurnb í
þessum efnum. Nokkrar tegundir launakerfa
komi til álita, en yngri og minni fyrirtæki séu
mikið að skoða kerfi sem byggist á hlutafjár-
ívilnunum (stock-options) og virðist vera
spenntari fyrir þeim, til dæmis hugbúnaðar-
fyrirtæki. Aftur á móti sé sú útfærsla ekki
mjög aðlaðandi fyrir fyrirtæki ennþá vegna
þess skattalega umhverfis sem sé við lýði.
Einhver vinna að úrbótum sé í gangi í þeim
efnum, en samkvæmt núgildandi skattalögum
sé litið á þetta sem launauppbót og því greidd-
ur launaskattur af hlunnindunum, en í
nágrannalöndunum sé greiddur fjármagns-
tekjuskattur í þessum tilvikum. Staðgreiðslu-
hlutfall af launatekjum er um 38% en
fjármagnstekjuskattur er 10%, eins og kunn-
ugter.
„Það er talsverður munur þannig að menn
hafa verið mjög varkárir með þetta, en það eru
margir í startholunum með svona kerfi um leið
og eitthvað gerist hjá löggjafanum," sagði Jó-
hannes.
Hann sagði að mörg hugbúnaðarfyrirtæki
hefðu samt farið út á þessa braut til að reyna
að tryggja sér hæfa starfsmenn. Mörg þess-
ara fyrirtækja séu ekki í stakk búin til að
borga mjög há laun til að byrja með, en ef
dæmið gangi upp sé hagnaðarvonin miklu
meiri hjá þeim starfsmönnum sem séu á þess-
um kjörum heldur en ef þeir hefðu verið á að-
eins hærri launum til að byrja með.
Jóhannes segir að einnig sé mikið horft til
launakerfa eins og þess sem sé í gildi hjá FB A,
en til þess að taka upp slíkt kerfi þurfi í raun
líka að taka upp svonefnda EVA-greiningu.
Greina þurfi fyrirtækið með þeirri aðferð því
launakerfið sé í raun hliðarkerfi við það grein-
ingarkerfi. Það geti því verið talsvert mikið
fyrirtæki að fara út á þá braut. „Menn hafa
kannski ekki viljað fara út í þetta nema fara þá
alla leiðina. Þetta er talsvert mikið tískufyrir-
bæri, en er í raun mjög í anda
tímans, þ.e.a.s. þetta byggist á
verðmætasköpun fyrirtækisins.
Það eru allir á tánum að vinna að
verðmætaaukningu þess,“ sagði
Jóhannes.
Hann segir að áhuginn á árangurstengdum
launakerfum sé ekki einskorðaður við fjár-
málamarkaðinn og tölvugeirann heldur sé
einnig fyrir hendi í hefðbundnum atvinnu-
rekstri og þar sé bæði um að ræða smærri fyr-
irtæki og allt upp í þau stærstu sem hér séu á
markaði.
„Markmiðið með þessum launakerfum er
eiginlega að fá menn til að hugsa eins og eig-
endur. Þú getur jafnt hagnast og tapað á því.
Það er einmitt lykilatriði að þú getur tapað í
þessu launakerfi, en það getur þú ekki í venju-
legum bónuskerfum. Þar ertu með þín laun og
færð síðan aukalega bónus,“ sagði Jóhannes.
Hann sagði að venjulega þegar árangur-
stengt launakerfi væri innleitt væru grunn-
launin lækkuð, en á móti komi hagnaðarvonin
af því að vera í árangurstengdu launakerfi og
eiga möguleikann á verulega hærri launum en
annars. Það að menn geti tapað geri það að
verkum að þeir verði virkilega á varðbergi og
hugsi um þau atriði sem skipti máli fyrir
rekstur fyrirtækisins.
Ákveðin vakning
Magnús Haraldsson, ráðgjafi hjá ráðning-
arþjónustu Ráðgarðs, segir að afkomu- og
árangurstengd launakerfi séu ekki algeng á
tölvu- og fjármálamarkaði, en það sé ákveðin
vakning í gangi í þessum efnum í hugbúnaðar-
fyrirtækjum að gefa starfsfólki kost á hluta-
fjárkaupum. Margir séu einnig að velta fyrir
sér kerfi eins og því sem er í gildi hjá Fjárfest-
ingarbanka atvinnulífsins. Það sé kerfi sem sé
þekkt erlendis, en þar virðist vera fundin leið
til þess að tengja launin árangri til lengri tíma,
því þegar fram í sæki þá byggist kerfið á
árangri þriggja ára.
„Við verðum varir við að menn eru að velta
þessum hlutum fyrir sér, en ekki að þetta sé
komið á heldur það að menn hafi hug á að
koma þessu á,“ sagði Magnús.
Hann bendir á að fólk sem sé í aðstöðu til að
hafa áhrif á afkomu sína hugsi miklu meira um
hag fyrirtækisins en ella. Þá hafi kerfið hjá
FBA það fram yfir ýmis önnur bónuskerfi að
greiðslur til starfsmanna séu háðar afkomu
fyrirtækisins og geti þar af leiðandi horfið
gangi fyrirtækið ekki vel. í mörgum bónus-
kerfum sé það þannig að greiðslur geti verið
háar þótt tap sé á fyrirtækinu og öfugt.
Þórir Þorvarðarson, ráðningarstjóri hjá
PriceWaterhouseCoopers, segir að notkun
afkastahvetjandi og afkomutengdra launa-
kerfa fari vaxandi og sérstaklega hafi hann
orðið var við það í tölvugeiranum. Það eigi
ekki bara við um nýráðningar starfsmanna
heldur sé einnig unnið að því með einhverjum
fyrirtækjum að koma slíkum launakerfum á.
Hann viti um þónokkur dæmi þess.
Þórir segir að það sé tvímælalaust skyn-
samlegt að beita launakerfum sem þessum þar
sem það sé hægt, sérstaklega ef tekið sé mið
af raunverulegum árangri einstaklinga. Hann
bendir á í því sambandi að vinnuveitanda megi
í sjálfu sér láta sér á sama standa hvað hann
greiði viðkomandi í laun á mánuði svo framar-
lega sem starf viðkomandi skili af sér tilskil-
inni framlegð. Að hans mati sé hugsunarhátt-
urinn dálítið að breytast í þessa veruna. Menn
horfi meira á afraksturinn og séu tilbúnir að
verðlauna þá sem standa sig vel og skilji að ef
þeir haldi öllum afrakstrinum sjálfir eftir fái
þeir ekki það út úr starfsmanninum sem þeir
eru að sækjast eftir.
Hvatakerfí viðtekin
á fasteignasölum
Guðný Harðardóttir, framkvæmdastjóri hjá
ráðningarþjónustunni STRÁ, segir að langt sé
síðan afkastahvetjandi launakerfi fóru að
ryðja sér til rúms á ákveðnum sviðum, þ.e.a.s.
einkum í sölu- og markaðsmálum. Hún muni
eftir því allt frá árinu 1987 og það eigi til dæm-
is við um útgáfufyrirtæki og bifreiðaumboðin
sum hver hafi byrjað á að árangurstengja söl-
una á þeim tíma. Hvatakerfi séu einnig viðtek-
in á fasteignasölum til dæmis.
Guðný segir að svona launakerfi hafi einnig
tíðkast á fjármálamarkaði og innan tölvugeir-
ans. Það sé styttra síðan þau fóru að ryðja sér
til rúms þar, enda sé þar um að ræða yngri
starfsgreinar. Þar séu menn á hvatakerfum,
en það sé dálítið mismunandi milli stofnana
hvernig málum sé háttað.
Guðný segir aðspurð að vel megi vera að
hvatakerfi eigi við á fleiri sviðum í íslensku at-
vinnulífi. Það verði að skoða það í hverju tilviki
fyrir sig og hafa hliðsjón af því um hvernig
hvatakerfi sé að ræða, hvort kerfið snúi að
hverjum einstaklingi fyrir sig eða um sé að
ræða hóp sem vinni saman. Þarfimar séu ólík-
ar og í þeim störfum þar sem samvinna sé
nauðsynleg sé mikilvægt að hvatakerfið stuðli
að henni og sundri ekki hópnum.
Einn þáttur þessara mála sem enn er
ónefndur og rétt er að drepa á í
þessu samhengi er svonefndur
fyrirtækjaþáttur kjarasamning-
anna, sem gerðir voru fyrir
þremur árum. Bent hefur verið
á að hann hafi verið hugsaður til
þess að gefa fyrirtækjum og starfsmönnum
möguleika til að fara inn á þær brautir sem
hentuðu í hveiju fyrirtæki fyrir sig og að af-
komubatinn sem því fylgdi myndi skiptast á
milli aðila. Minna hefur hins vegar orðið um
fyrirtækjasamninga en vonir stóðu til í upp-
hafi
Þá er vert að nefna að sum fyrirtæki hafa
þann háttinn á að greiða starfsmönnum launa-
uppbætur með einhverjum hætti þegar vel
gengur í rekstrinum og umbuna þeim þannig
fyrir sinn þátt í velgengni fyrirtækisins. Nýleg
dæmi þessa, sem verið hafa í fréttum, eru
greiðslur til starfsmanna Sjóvár-Almennra
trygginga og íslandsbanka, en flem fyrirtæki
hafa þennan háttinn á.
Notkun afkomu-
tengdra launa-
kerfa fer vaxandi
Markmiðið að fá
menn til að hugsa
eins og eigendur
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Forystumenn Samtaka atvinnulífsins á fundi. Lengst til vinstri eru Ari Ed-
vald, framkvæmdastjóri SA, og Hannes G. Sigurðsson, aðstoðarfram-
kvæmdastjóri. Lengst til hægri er Finnur Geirsson, formaður SA.
Hart tekist á
um launalið
samninga
Vinnuveitendur segjast hafa boðið Flóa-
bandalaginu tvöfalt meirí hækkanir en samið
hefur verið um á öðrum Norðurlöndum.
ENN ber mikið í milli samninganefnda
Flóabandalagsins og Samtaka at-
vinnulífsins varðandi launahækkanir,
en samningamenn ræddu samning til
þriggja ára á fundum sem stóðu frá
föstudegi til sunnudags. Samninga-
menn hittast aftur á fundi hjá sátta-
semjara á morgun. Á fimmtudaginn
hafa félögin sem mynda Flóabandalag-
ið boðað félagsfund.
Ari Edvald, framkvæmdastjóri
Samtaka atvinnulífsins, sagði að samn-
ingsstaðan hefði skýrst mikið um
helgina. Um mörg mál væri komin nið-
urstaða og afstaða manna til þeÚTa
atriða sem ágreiningur væri um hefði
skýrst. „Ágreiningurinn er fyrst og
fremst um sjálfar launabreytingarnar
og þar ber töluvert á milli. Það er ljóst
að það verður ekki auðvelt að ná þessu
saman. Það getur brugðið til beggja
vona.“
Ari sagði að ákveðið hefði verið 1 lok
fundar á sunnudaginn að forystumenn
samningsaðila kæmu ekki aftur saman
fyrr en á miðvikudag, en menn hefðu
þó haldið áfram að ræða um ýmis mál í
gær og þeim viðræðum yrði haldið
áfram í dag.
Flóabandalagið hefur lagt mikla
áherslu á að í nýjum samningi verði
ákvæði um tryggingar, sem taki til
verðbólgu og launaþróunar á almenn-
um markaði. Ari sagði að um þetta
væri ekki komin endanleg niðurstaða,
en menn væru þó nokkuð sammála um
hvaða nálgun væri best fallin til sam-
komulags. Byggt væri á þeirri for-
sendu að samið yrði til allt að þriggja
ára.
„Við höfum lýst því yfir að vinnuveit-
endur séu tilbúnir til að leggja drög að
launabreytingum og öðrum kostnaðar-
hækkunum sem þýða fyrir íslenskt at-
vinnulíf ekki minna en tvöfalt meiri ár-
legar kostnaðarhækkanir en gerast í
nágrannalöndum okkar. Það er alvar-
leg staða ef það dugir ekki til að ná
samningum. Þá eru menn komnir inn á
mikið hættusvæði," sagði Ari.
„í Danmörku var nýlega gerður
markaðslaunasamningur sem fól í sér
1% hækkun á ári í fjögur ár. Sú hækk-
un felur í sér bæði beinar launahækk-
anir og annan kostnað atvinnulífsins
við samninginn. Samningar sem
byggjast ekki á mai'kaðslaunum gera
ráð fyrir 3% hækkunum á ári. í Noregi
hækka laun um 3,5% á ái'i þegar allur
kostnaður er meðtalinn og launaskrið.
Hæstu samningarnir hafa verið gerðir
í Finnlandi, en þar er samið við flesta
um 3,1% launahækkun.
Þetta er það umhverfi sem við erum
í. Það er hinn mesti misskilningur að
Island sé einhver eyja í efnahagsmál-
um og það nægi að líta til annarra
samninga sem hafa verið gerðir í
næstu bæjarfélögum," sagði Ari.
Ari vildi ekki tjá sig um hvort líklegt
væri að væntanlegur samningur fæli í
sér breytingar í lifeyrismálum. Það
væri hins vegar ljóst að í langtíma-
samningi yrðu stigin ákveðin og
markviss skref í þá átt að efla starfs-
menntun hér á landi. Vinnuveitendur
hefðu lýst sig áhugasama um að gera
átak í starfsmenntamálum og verka-
lýðshreyfingin hefði lagt gríðarlega
áherslu á þessi mál. Vinnuveitendur
myndu koma tO móts við sjónarmið
hennar í þeim efnum.
Ari sagði að samhliða viðræðum við
Flóabandalagið hefði verið reynt að
huga að sjónarmiðum annarra hópa
sem eru í viðræðum við SA. Það væri
ljóst að viss atriði í þessum samningum
öllum yrðu eins eða sambærileg.
„Það hefm' verið okkar markmið að
halda öllum inn í umræðunni því að
þegar upp er staðið þurfum við að
semja við alla. Það er misskilningur,
sem aðeins hefur verið haldið á lofti, að
atvinnurekendur stefni að því að ein-
angra Verkamannasambandið, eins og -»
það er kallað. Þvert á móti höfum við
viljað halda VMSÍ inni í umræðunni
eins og hægt er,“ sagði Ari.
Ekki mikið svigrúm
til að slá af kröfum
Halldór Bjömsson, formaður Efl-
ingar, sagði að stefnt væri að því að
fyrir samningafundinn á morgun væri
búið að leysa öll mál önnur en sjálfan
launaliðinn. í dag yrði reynt að ljúka
því sem eftir væri varðandi sérkjara-
mál jafnframt því sem unnið yrði að
breytingum á ákvæði um veikindarétt
ogtryggingar.
„Það er enn breitt bO á mOli manna
varðandi launaliðinn. Menn verða að
átta sig á að samninganefnd Flóa-
bandalagsins var búin að lækka sig áð-
ur en endanlegar kröfur voru lagðar
fram. Að okkar mati höfum við ekki
mikið svigrúm til að slá af kröfum. Áð-
ur settu menn fram kröfu um 20%
launahækkun ef þeir töldu sig þurfa
10% hækkun. Við framsetningu krafna
núna reyndum við að meta raunsætt
hvar eðlileg niðurstaða gæti legið.“
Halldór sagði að þegar kröfugerð
Flóabandalagsins var lögð fram hefði
samninganefndin lagt fram útreikn-
inga um að hún hefði í för með sér um
7,5% árlegan kostnaðarauka fyrir at-
vinnulífið. Þessum útreikningum hefðu
vinnuveitendur ekki mótmælt.
Alþýðusamband íslands hefur lagt
áherslu á við ríkisstjómina að breyt- y
ingar verði gerðar í skattamálum sem
bæti stöðu þeirra sem eru með lægstu
launin. Ari Skúlason, framkvæmda-
stjóri ASÍ, sagði að óformlegar viðræð-
ur hefðu átt sér stað við forystumenn
ríldsstjómarinnar þar sem þeir hefðu
verið inntir eftir svömm um hvort
stjómin ætlaði að gera breytingar í
skattamálum. Engin afdráttai'laus
svör hefðu verið gefin, en forystumenn
verkalýðshreyfingarinnar gerðu sér
ákveðnar væntingar um að breytingar
yi'ðu gerðar. Ekkert lægi þó á borðinu
um þetta. Menn væm í sambandi, en
ASÍ og forystumenn rOdsstjómarinn- 9-
ar áformuðu ekki að halda formlegan
fund, a.m.k. ekki að sinni.
Félögin sem mynda Flóabandalagið,
þ.e.a.s. Efling í Reykjavík, Hlíf í Hafn-
arfirði og Verkalýðs- og sjómannafélag
Keflavíkur, hafa boðað til sameiginlegs
félagsfundar nk. fimmtudag. Formenn
annarra stéttarfélaga í Verkamanna-
sambandinu hafa boðað til formanna- ^
fundar á fimmtudaginn.