Morgunblaðið - 14.04.2000, Qupperneq 57

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
FÖSTUDAGUR 14. APRÍL 2000 57
UMRÆÐAN
grunur okkar var staðfestur. Yfir
95% aðspurðra taldi nám í MR góðan
grunn til frekara náms. Af úrtakinu
höfðu þá 96% stundað nám að loknu
stúdentsprófi og meiri en helmingur
taldi að námið í MR hefði nýst sér
mjög mikið eða mikið. Svör við öðr-
um spumingum tengdum starfi skól-
ans voru einnig mjög jákvæð. Um
78% aðspurðra taldi kennsluna hafa
verið mjög góða eða góða og mikill
meirihluti taldi námsefnið hafa verið
að sínu skapi. Skemmtilega á óvart
kom okkur hve margir voru sammála
eða frekar sammála fullyrðingunni
„próflyrirkomulag í MR var að mínu
skapi“. Rúmlega 76% voru sammála
eða frekar sammála fullyrðingunni.
Vildu aðspurðir meina að vegna þess
hve mikið það líktist próffyrirkomu-
lagi á háskólastigi fengju nemendur
dýrmæta reynslu í töku prófa á æðri
námsstigum. Þetta þykir okkur stúd-
entsefnum hvatning á örlagastundu
því lokapróf okkar eru skammt und-
an og sér ekki fyrir endann á þeim
fyrr en í júní. Það sem hæst ber er
svo sú staðreynd að 84% aðspurðra
mælir með MR við aðra. Slíkt hið
sama myndum við nemendur í sjötta
bekk nýmáladeildar 1 gera.
Við getum ekki sagt að niður-
stöðumar hafi komið okkur á óvart
því sjálf erum við nemendur við skól-
ann og þekkjum vel starfið sem þar
fer fram. Hins vegar þótti okkur
vænt um hve vel hinir útskrifuðu
MR-ingar tóku þessari könnun okk-
ar. Þeir reyndust áhugasamir um
þetta verkefni og svörin voru gefin
fúslega og af nákvæmni. Við kunnum
þeim bestu þakkir fyrir þátttökuna.
En ef við lítum nú sjálf til baka og
skoðum þessi fjögur ár sem við höf-
um setið í MR kemur margt upp í
hugann. Þar höfum við þroskast sem
einstaklingar og fengið að kynnast
ólíkum hliðum námsins. Einnig höf-
um við kynnst þeim hefðum sem
skólinn er hvað frægastur fyrir.
Hefðunum sem litu svo „hallæris-
lega“ út í hugum okkar þegar við, 16
ára óharðnaðir unglingar, fyrst sett-
umst þar á skólabekk. Nú þegar upp
í 6. bekk er komið vildum við ekki
fyrir okkar litla líf hafa misst af
þessu. Fiðluballið, gangaslagurinn,
kennararnir (sem margir hverjir eru
orðnir goðsagnapersónur) og busa-
vígslan svo fátt eitt sé nefnt sitja fast
í hugum okkar sem senn kveðjum
skólann okkar og munu seint gleym-
ast. Menntaskólinn í Reykjavík lengi
lifi!
Höfundar eru nemendur í MR.
Bendikt og Helga og hefði hún sjálf-
sagt breytt niðurstöðum þeirra.
Málið snýst sem sagt ekki um að-
ferðafræði, eins og Páll lætur skína í,
heldur um rangfærslur á staðreynd-
um. Undirritaður hefur til dæmis
varpað fram þeirri hugmynd að
leggja saman fyrri kvöldfréttatíma
Sjónvarpsins kl. 19.00 og þann seinni
kl. 22.00 og bera þær niðurstöður
saman við samlagningaraðferð
Áhorf
Málið snýst ekki um að-
ferðafræði, segir Þor-
steinn Þorsteinsson,
heldur um rangfærslur
á staðreyndum.
Stöðvar 2 þar sem lagt er saman
áhorf á tvo fréttatíma. Páll sá ekki
ástæðu til að nefna þann samanburð,
enda honum mjög óhagstæður, eins
og flest það sem kom fram í fyrr-
nefndri könnun.
Ég hef áður bent á, að Stöð 2 hafi
haldið ýmsum rangfærslum á lofti í
því skyni að styrkja stöðu sína gagn-
vart auglýsendum. Von mín er enn
sú að Stöð 2 sjái að sér í þessum efn-
um, því trúverðugleiki er afar mikil-
vægur þeim sem á fjölmiðlamarkaði
starfa, einkum alvöru fréttastofum.
Góðar stundir á lengra kvöldi.
Höfundur er forstöðumaður mark-
aðssviðs Ríkisútvarpsins.
MIÐHÁLENDIÍSLANDS -
ALGER BEITARFRIÐUN
ísland er í dag skilgreint sem
mesta eyðimerkurland Evrópu og
þótt víðar væri leitað. Helsta ástæða
þessarar óskemmtilegu nafngiftar
er sú staðreynd, að miðhálendið, sem
þekur um helming af flatarmáli
landsins, er að mestu leyti gróður-
snauðar auðnir. Mikið af hálendinu
var gróið áður en land byggðist, en
sá gróður hefur að mestu leyti horfið
í aldanna rás, ekki síst af völdum
búsetunnar. Og enn sígur á ógæfu-
hliðina. Innan við tíundi hluti há-
lendisins er nú þakinn gróðri, en
hann á í vök að verjast, því hann er
beittur, hann er víða mjög veikur og
rýr og jarðvegur er að fjúka burt.
Stór votlendissvæði hafa þó haldið
velli, aðallega við jaðar auðnanna.
Þessi lýsing er hvorki hugarfóstur
né órökstudd staðhæfing eins og
ýmsir vilja vera láta heldur bláköld
staðreynd, sem ítarleg kortlagning
og aðrar fjölþættar rannsóknir á út-
breiðslu, eiginleikum og ástandi
jarðvegs og gróðurs hér á landi sem
staðið hafa yfir í nær hálfa öld, hafa
leitt í ljós. Þessar rannsóknir og nið-
urstöður þeirra hafa bæði fyrr og
síðar verið kynntar á þann hátt að
þær hafa ekki átt að fara fram hjá
neinum sem láta sig málið skipta.
Síðasta stórátakið var gerð rofkorta
og skýrsla um ástand jarðvegs í
landinu öllu sem kynnt var mjög ít-
arlega fyrir um tveimur árum og
sem höfundar hlutu Umhverfisverð-
laun Norðurlandaráðs fyrir.
En það hefur oft valdið mér undr-
un að í þeirri miklu umræðu sem hér
fer fram um náttúruvernd virðast
menn sára afskiptalitlir um gróður-
tötra hálendisins og þá staðreynd að
þeir skuli enn vera nýttir sem beiti-
lönd. Þegar sökkva á landi undir
uppistöðulón, eða fóma verðmætu
votlendi undir veg, svo dæmi séu
nefnd, titrar þjóðarsálin og þjóðin
rís upp og andmælir - oft með
nokkrum árangri. Um hálendið og
beitina er þó nánast þagað þunnu
hljóði, rétt eins og tekist hafi að
svæfa vitund manna um það vanda-
mál, sem nær þó til þúsundfalt
stærra landsvæðis en hvert einstakt
virkjunarlón. Og eyðimörkin heldur
áfram að stækka.
Beitarfriðun miðhálendisins
I ljósi þessara staðreynda, og
þeirrar vitneskju sem menn hafa um
skaðleg áhrif beitar á viðkvæman
gróður lands sem er illa á sig komið,
hefur margoft verið bent á nauðsyn
þess að gefa miðhálendi landsins al-
gera hvfld frá búfjárbeit eins lengi
og þörf krefur, eftir að það hefur
verið nýtt til sumarbeitar í nærfellt
1100 ár íslandsbyggðar. Slíkar
ábendingar hafa hingað til ekki hlot-
ið annan hljómgmnn en þann að þar
hefur að mestu leyti verið tekið fyrir
hrossabeit. Sauðfé hefur að vísu
einnig fækkað á hálendinu síðustu
áratugi, en það er einfaldlega vegna
þess að fé hefur fækkað í landinu.
Hér hefur ekki orðið nein stefnu-
breyting varðandi hálendisbeitina
eins og berlega hefur komið í Ijós að
undanfórnu.
Fyrir nokkmm vikum héldu Um-
hverfisverndarsamtök íslands opinn
málfund um hugsanlega beitarfriðun
miðhálendisins. Þar kynntu vísinda-
menn enn einu sinni þá þekkingu,
sem fyrir liggur um hið bágborna
ástand gróðurs og jarðvegs á há-
lendinu, og þar lýsti formaður
Landssamtaka sauðfjárbænda við-
horfum sínum til hugmynda um beit-
arfriðun hálendisins. Ég mætti á
þennan fund í þeirri von að hin mikla
og vaxandi umræða um umhverfis-
mál sem hefur átt sér stað hér á
landi, þau breyttu viðhorf og já-
kvæðu viðbrögð sem æ oftar hafa
fylgt í kjölfar þeirrar umfjöllunar, og
Morgunblaðið/RAX
Geitur á beit í kjarri við rætur Hafnarfjalls.
þær víðtæku vísinda-
legu upplýsingar sem
fyrir liggja um gróður-
farslegt ástand hálend-
isins, væru einnig farin
að skila sér í breyttu
viðhorfi til beitar á
eyðimörkum hálendis-
ins. Sú von mín varð að
engu á fundinum því að
fulltrúi sauðfjárbænda
og formaður Bænda-
samtaka Islands lýstu
því umbúðalaust yfir að
þeir teldu slíka beitar-
friðun órökstudda og
óþarfa.
„SauðQárbeit skaðar ekki
gróður á hálendinu“
í kjölfar fundar umhverfisvemd-
arsamtakanna hefur þessi mál nokk-
uð borið á góma í fjölmiðlum, m.a. í
ritstjómargrein Morgunblaðsins
hinn 4. mars sl. Þar er ijallað um þá
vanrækslu, sem landinu er sýnd,
ekki síst hálendinu, og rætt um
nauðsyn þess að „Alþingi og rflds-
s
A auðnum miðhálendis-
ins dugir ekkert annað
en alger beitarfriðun,
segir Ingvi Þorsteins-
son, í eins langan tíma
og nauðsyn krefur.
stjóm grípi tfl víðtækra aðgerða til
að stöðva landeyðinguna. Fóstur-
jörðin þolir ekki langa bið“. Þann 9.
mars birtist svo grein eftir formann
Landssamtaka sauðfjárbænda, Að-
alstein Jónsson, í Morgunblaðinu,
sem hann nefnir „Sauðfjárbeit skað-
ar ekki gróður á hálendinu". Þar
kveður við annan tón, eins og heiti
greinarinnar bendir til, og öllum
hugmyndum um beitarfriðun á há-
lendinu er vísað á bug. Þessi skoðun
greinarhöfundar byggist öðm frem-
ur á því, að hann vefengir þær niður-
stöður rannsókna sem fyrir liggja
um ástand gróðurs og jarðvegs á há-
lendinu, eða með hans eigin orðum:
„sem að mínum dómi gefa ekki rétta
mynd af ástandinu, en ég var, ásamt
þeim, meðal fmmmælenda á ráð-
stefnunni og tel brýnt að málin séu
rædd af meiri þekkingu og sann-
girni“. Og ennfremur: „Ég hafna lítt
rökstuddum áformum um friðun há-
lendisins fyrir sauðfjárbeit á meðan
heiðargæsir, álftir og hreindýr nýta
meirihluta þeirrar
beitar á hálendinu sem
þar er nýtt“.
Mönnum er frjálst
að hafa sínar skoðanir,
en þær kröfur verður
að gera, ekki síst til
manna í áhrifastöðum,
að þeir færi haldbær
rök fyrir skoðunum
sínum í málum sem
varða framtíð þjóðar-
innar jafn mikið og
endurheimt gróðurs í
landinu gerir. Það er
líka hreint ótrúlegt að
enn, í upphafi nýrrar
aldar, skuli því vera
haldið fram að niðurstöður um
hörmulegt ástand gróðurs á hálend-
inu séu „lítt rökstuddar", þegar vitað
er að fáar þjóðir þekkja betur gróð-
urfar lands síns en við. Það blasir
raunar við öllum sem um hálendið
fara að þar er ekki um að ræða það
„ósnortna víðemi“ sem nú tíðkast
mjög að nefna það.
Þetta vanmat á rannsóknum sem
þjóðin hefur varið miklu fé til á und-
anfömum áratugum er auðvitað lít-
ilsvirðing við þann stóra hóp vísinda-
manna sem að þeim hefur unnið. Það
er þó aukaatriði miðað við þá ábyrgð
sem menn axla með því að síendur-
taka þuluna um skort á rannsóknum
og þekkingu og leggja þess í stað
fram eigin skoðanir á ástandinu sem
ganga þvert á staðreyndir.
Framangreint heiti greinar for-
manns Landssamtaka sauðfjár-
bænda, „Sauðfjárbeit skaðar ekki
gróður á hálendinu“ er dæmi um
slíkt persónulegt mat, og þau em
mörg fleiri. Hann staðhæfir m.a. að
minnkandi beitarálag á hálendinu
hafi valdið breytingum á gróðurfari
þess. Betur að satt væri, en mér er
ekki kunnugt um rannsóknir sem
sanna það.
Það em alkunn sannindi, að gróð-
urfar batnar, þegar dregið er úr beit
á ofbeittu gróðurlendi, og það hefur
víða komið í ljós hér á landi eftir að
fé tók að fækka. Minnkandi beitará-
lag leiðir hins vegar ekki til bata í
gróðurfari eða til betra ástands jarð-
vegs á landi sem er jafn illa farið og
miðhálendið. Slíkt land batnar ein-
faldlega ekki við það eitt, að dregið
sé úr beitarþunga, því jafnvel mjög
lítil beit kemur í veg fyrir að auðnir
grói upp, eða uppblástur stöðvist af
sjálfum sér. Á auðnum miðhálendis-
ins dugir því ekkert annað en alger
beitarfriðun, í eins langan tíma og
nauðsyn krefur, því þar verður end-
urheimt gróðurs í meginatriðum að
byggjast á sjálfgræðslu.
Slík friðun og sá tiltölulega litli
kostnaður, sem hún hefði óhjá-
kvæmilega í för með sér, yrði gríðar-
legt framlag til landgræðslu og end-
urheimtar landgæða. Hún yrði í
samræmi við þá yfirlýstu stefnu nýs
búvörasamnings, milli ríkisvaldsins
og bænda, að sauðfjárrækt verði í
samræmi við umhverfisvemd, land-
kosti og æskileg landnýtingarsjón-
armið. Sú stefna er háleitt og tíma-
bært markmið, í okkar gróðurhijáða
landi, en áframhaldandi, óbreytt
nýting miðhálendisins til beitar er
hins vegar ekki í neinu samræmi við
þá stefnu. Og það er útilokað að
sauðfjárafurðir af slíku landi verði
taldar vistvænar af nokkurri er-
lendri þjóð.
Hefjum nýtt árþúsund af stórhug
og stígum skrefið til sjálfbærrar þró-
unar í sauðfjárrækt og landnýtingu
til fulls, því nú er lag. Það mun þjóð-
in, ekki síst kynslóðir framtíðarinn-
ar, kunna að meta, og það mun verða
sauðfjárræktinni til framdráttar.
Höfundur er náttúrufræðingur og
vann að gróðurrannsóknum á vegum
RALA um áratuga skeið.
Ingvi Þorsteinsson