Morgunblaðið - 13.05.2000, Side 40

40 LAUGARDAGUR 13. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
sögu þjóðar
Kóngur og ráðherra á leið yfirlækinn. Friðrik áttundi Danakonungur og Hannes Hafstein ráðherra koma til
Reykjavíkur eftir að hafa riðið um Suðurland og allt að Geysi sumarið 1907.1 tilefni að konungskomunni voru
fluttir hingað flosklæddir hestvagnar en þegar til kom vildi kóngur frekar riða en aka. Ljósmyndari óþekktur.
Myndadeild Þjóðminjasafns Islands.
Á Stöð 2 er nú unnið að framleiðslu 10 þátta
---------------7--------------------------
raðar um sögu Islands á 20. öld og er þetta
stærsta einstaka verkefni sem Stöð 2 hefur
ráðist í. Hávar Sigurjónsson ræddi við Jón
---7--------------------------------------
Arsæl Þórðarson, aðalhöfund þáttanna.
JÓN ÁRSÆLL er handritshöfund-
ur og umsjónarmaður en meðfram-
leiðandi þáttanna er kvikmyndafyr-
irtækið Hugsjón undir stjóm Bjöms
Brynjólfs Bjömssonar. Ásamt Jóni
Ársæli hafa sagnfræðinemar á loka-
ári, þau Karólína Stefánsdóttir og
Ágúst Hauksson, unnið að undir-
búningi þáttanna. Kvikmyndatöku-
maður er Guðmundur Bjartmarsson
og klipping er í höndum Sigurðar
Snæbergs Jónssonar en um tónlist
sér Jónatan Garðarsson.
Einn þáttur um hvern áratug
Myndefnið er að sögn Jóns Ár-
sæls fengið úr ýmsum áttum og hef-
ur ýmislegt óvænt komið í ljós í leit
þeirra að nýju og áður ósýndu efni.
„Við skiptum þáttunum niður á
hvern áratug aldarinnar. Þetta á að
vera saga fólksins í landinu; hin op-
inbera saga er höfð til hliðsjónar en
fyrst og fremst er áherslan lögð á að
fólkið sjálft lýsi reynslu sinni og
hvernig atburðir sögunnar snertu
það sjálft,“ segir Jón Arsæll.
„Við höfum farið um allt land og
tekið viðtöl við fjölda manns og sér-
staklega höfum við lagt áherslu á að
ræða við þá sem eldri em og muna
tímana tvenna; í minni þessa fólks er
fjársjóður sem okkur er skylt að
varðveita. Elstur viðmælendanna er
Helgi Símonarson bóndi og kennari
á Fjalli í Svarfaðardal sem er fædd-
ur árið 1895, en hann man allt aftur
til aldamótanna 1900 og er bráð-
skemmtilegur. Hann man til dæmis
vel eftir kirkjurokinu mikla árið
1900 þegar þrjár kirkjur fuku eða
skekktust þar nyrðra sama daginn.
Við höfum á vissan hátt forðast sér-
fræðingana í beinum viðtölum en
nýtum okkur hinsvegar þekkingu
þeirra óspart við undirbúning og
vinnslu þáttanna. Meðal þeirra sem
lagt hafa okkur lið em Guðmundur
Hálfdanarson, Guðjón Friðriksson,
Eggert Þór Bemharðsson, Þórann
Valdimarsdóttir og Þór Whitehead.
Við reynum að gera sem flestu skil
og vinnuheiti þessara þátta er „brot
úr sögu þjóðar“.“
Gersemar í
geymslum landans
„Auðvitað verða sögu heillar aldar
ekki gerð ítarleg skil í svona þáttum
og vinnan er að miklu leyti fólgin í
að velja og hafna. Að velja sér sjón-
arhom,“ segir Jón Ársæll. „Við höf-
um lagt gríðarlega áherslu á að
finna myndir og myndefni sem ekki
hefur áður sést, bæði í eigu einstak-
linga og stofnana. Við höfum skoðað
allar kvikmyndir sem vitað er um og
notum talsvert af því efni en einnig
hefur leit okkar dregið fram áður
óþekktar kvikmyndir, t.d. kvikmynd
frá fyrsta áratug aldarinnar um líf
og starf franskra sjómanna hér við
land. Þarna má sjá handbrögð
þeirra til sjós og einnig kemur
franski spítalinn í Reykjavík við
sögu, en þetta er eina kvikmyndin
sem til er af honum og starfsfólki
hans að því er best er vitað. Önnur
kvikmynd kom í leitirnar í Lundún-
um sem sýnir norska hvalfangara á
Hesteyri við Hesteyrarfjörð árin
1910-11. Þetta em hvomtveggja óm-
etanlegar heimildir og um leið með
fyrstu kyikmyndum sem varðveist
hafa frá íslandi."
Jón Ársæll kveðst sannfærður um
að ýmsar gersemar á kvikmyndaíilm-
um leynist í fórum fólks sem það viti
ekki af og hann biður alla sem vilja og
nenna að leita af sér allan gmn um
slíkt í geymslum, kjöllumm eða á
háaloftum þessa lands. „Ahar slíkar
myndir hafa heimildargildi. Þær sýna
tíðaranda og lífsstfl þess tíma og þess
fólks sem þar birtist. Það er líka rétt
að benda fólki á að hægt er að fela
Kvikmyndasafni íslands slíkar íilmur
til varðveislu án þess að sýningarrétt-
Borgin sem einu sinni var óhrjálegt þorp. Myndin er tekin fyrir heil-
brigðisyfirvöld í Reykjavík af Sigurði Norðdahl á því herrans ári 1948
og sýnir húsin þar sem nú er Hlemmtorg í Reykjavík. Myndadeild
Þjóðminjasafns íslands.
„Gerðu eins og ég,“ gæti ljós-
myndarinn Óli Páll verið að
segja fyrirsætunni þegar þessi
mynd er tekin einhvern tímann á
sjöunda áratugnum. Stíllinn er
rúllukragapeysa og ákaflega
stutt pils. Ljósmyndasafn
Reykjavíkur.
urinn sé framseldur. Fólk getur alfar-
ið ráðið því hvort öðmm sé veittur að-
gangur að filmunum, en þar era þær
þó best geymdar."
Óður til fyrri kynslóða
Að sögn Jóns Ársæls er þetta eitt
viðamesta verkefni sem Stöð 2 hefur
ráðist í. „Það er auðvitað mjög lofs-
vert að fyrirtækið hafi ákveðið að
gera þetta og jafnframt ákveðið að
ekkert skyldi til sparað svo verkið
mætti takast sem best. Þetta er risa-
stórt verkefni sem auðvelt er að
kikna undan en við megum ekki láta
það draga úr okkur kjarkinn til
góðra verka. Við emm að kveðja
mestu átaka- og breytingatíma í
sögu lands og þjóðar. Enn er á lífl
fólk sem hefur upplifað allar þessar
breytingar, það lærði að synda í mó-
gröfum og átti margt hvert varla í
sig eða á. Samt hefur það fært okkur
upp í hendurnar eitt ríkasta samfé-
lag heimsins. Á vissan hátt er þetta
óður til þeirra kynslóða sem byggðu
upp ísland í dag.“
Framsetning þáttanna er að
sögn Jóns Ársæls með eins konar
fréttasniði. „Hver þáttur byrjar
með örlítilli heimsýn þar sem
helstu atburðir úti í hinum stóra
heimi á þeim áratug eru raktir. Síð-
Vigfús Sigurgeirsson ljósmyndari tók þessa einstöku mynd eftir jarðskjálftana á Dalvík árið 1934. Fjölskyld-
urnar urðu að flýja hús sín í skjálftunum og hafast við úti á berangri. Gamli maðurinn sem liggur í kör er Óskar
Rögnvaldsson, afi Magnúsar Ingimarssonar hljóðfæraleikara og strákarnir með sixpensarana em Bjarki Elías-
son yfirlögregluþjónn og Ottó Jónsson menntaskólakennari.
an beinum við kastljósinu að ís-
landi og að því hvað við vorum að
bauka hér úti við ysta haf á þeim
tíma. Hvernig fólk hugsaði, vann,
elskaði, gladdist og syrgði. Við höf-
um átt gott samstarf við fréttastofu
BBC um aðgang að myndefni utan
úr heimi. Við tökum svo fyrir at-
burði hvers áratugar og höfum upp
á fólkinu sem upplifði þá, fólkinu
sem var í eldlínunni á hverjum
tíma, hinn almenna mann. Þetta er
því ekki eingöngu saga fyrirmanna
og höfðingja eins og oft vill verða.
Auðvitað hefur margsinnis þyrmt
yfir mann meðan á undirbúningi
hefur staðið og ég hef hugsað, Guð
minn góður. Hvað hef ég kallað yfir
mig! En það stafar af því að
efniviðurinn er óþrjótandi og sög-
urnar eru svo margar. Á það ber að
líta sem kost en ekki löst. Og aldrei
verður öll sagan sögð. Við leitumst
við að segja söguna ekki aðeins
með kvikmyndum heldur einnig
með ljósmyndum og höfum átt gott
samstarf við ljósmyndasöfn víða á
landinu þó ljósmyndasafn Þjóð-
minjasafnsins hafi reynst okkur
drýgst.“
Bók í bígerð með haustinu
Jón Ársæll segir að ef vel takist
til megi hugsa sér að þættirnir nýt-
ist sem ítarefni við sögukennslú í
grunnskólum. Þá er í undirbúningi
bókaútgáfa í tengslum við þættina
þar sem 20. öldinni verða gerð skil í
máli og ekki síst myndum. Hér er
um að ræða risaverkefni sem er
samvinna Stöðvar tvö, Páls Braga
Kristjónssonar og Nýja bókafélags-
ins, en nánar verður skýrt frá því
síðar. „Markmið okkar er þó ekki
aðeins að fræða heldur líka að
skemmta áhorfendum okkar. Við
emm ekki að segja rykfallna sögu
heldur sögu sem er fersk og lifandi.
Vonandi tekur sig upp gamalt bros
hjá einhverjum þegar horft er á
þættina." Aðspurður um hvenær
áhorfendur megi vænta þess að sjá
þættina segir Jón Ársæll að fyrsti
þátturinn verði á dagskrá í haust
„við fyrstu snjóa og síðan vikulega
fram að aldamótum.“