Morgunblaðið - 13.05.2000, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 13. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Áfengismál
Tengsl verðs og kynsjúk-
dóma
Netið
Leiða geðkvillar til net-
fíknar?
Lyf
Varúð sögð nauðsynleg
erlendis
Sálfræði
Fjallað um meðferð við
kvíða
Að ýmsu þarf að huga fyrir ferðalagið
Algengt að ferða-
menn fái
MÖRGUM ferðamönnum eru seld áhrifa-
laus eða jafnvel hættuleg lyf þegar þeir
fara í apótek erlendis, að því er bresku
neytendasamtökin greina frá. í fréttum
breska ríkisútvarpsins, BBC, segir að
könnun á vegum samtakanna hafi leitt í
ljós að erlendir lyfsalar spyrji yfirleitt ekki
um einkenni.
Af þeim 54 lyfsölum sem heimsóttir voru
í Barcelona, Kaíró og Istanbúl seldi ein-
ungis einn af hverjum fjórum lyf sem voru
að öllu leyti rétt miðað við aðstæður. Sum
lyfjanna sem seld voru við algengum kvill-
um á borð við magaverk, hósta og kvefi
gátu jafnvel verið hættuleg.
Óleyfileg lyf
í Egyptalandi og Tyrklandi var rann-
sakendum selt sýklalyf við niðurgangi, en í
Bretlandi fæst lyfíð einungis gegn lyfseðli.
I þrem egypskum lyfjabúðum var seld
sýklalyfjablanda sem virkar lítt gegn nið-
urgangi og hefur verið bönnuð í mörgum
löndum. í öllum lyfjabúðum sem heimsótt-
ar voru á Spáni var selt rétt lyf við niður-
gangi.
Tveir tyrkneskir lyfsalar seldu pensilín
án þess að spyrja um hugsanlegt ofnæmi
og í einni egypskri lyfjabúð var seld hósta-
saft sem innihélt efnið oxeladín, sem er
bannað í mörgum löndum því talið er að
það kunni að valda krabbameini.
Enginn lyfsalanna sem könnunin náði til
lagði áherslu á nauðsyn þess að nægur
vökvi væri drukkinn með lyfjunum og í
röng lyf
nokkrum verslunum voru seld lyf sem geta
verið skaðleg fólki með of háan blóðþrýst-
ing.
Patricia Yates, ritstjóri netritsins Holi-
day Which? sagði að þeir sem hefðu af því
áhyggjur að fá ekki rétt lyf keypt erlendis
þyrftu að gæta þess að taka með sér lyfja-
búr í ferðalagið til að geta brugðist við al-
gengustu kvillum sem ferðamenn ættu við
að glíma. Jafnframt þyrftu þeir sem notuðu
lyf reglulega að þekkja heiti þeirra virku
efna sem það hefði að geyma til að koma í
veg fyrir mistök í lyfjabúðinni (sjá með-
fylgjandi grein).
Tungumálakunnátta
Talsmaður Konunglega lyfjafræðifélags-
ins (Pharmaceutical Society of Great Brit-
ain) sagði að samskipti væru lykilatriði:
„Fari menn í lyfjabúð þar sem kunnátta
starfsfólks í erlendum tungumálum er eng-
in eiga þeir að leita uppi annað fyrirtæki
þar sem fagfólk ræður við önnur mál en
eigin þjóðtungu. A ferðamannastöðum á
það að vera auðvelt. Ef boðið er fram lyf
sem framleitt er í viðkomandi landi og
ferðamaðurinn er á framandi slóðum er
ráðlegt að spyrja hvort ekki sé til lyf með
sama virka efni sem framleitt er í Banda-
ríkjunum eða Evrópu."
• Tenglar
Landlæknisembættið:www.landlaekn-
ir.is
CDC - bandarísk ríkisstofnun:www.cdc.-
gov/travel/
Reuters
Lyfin mega ekki gleymast þegar lagt er af stað í ferðalagið og hyggilegt er að taka þess
meira með þegar haldið er á framandi slóðir.
Úr Islensku lyf|abókinni
Ferðaapótek
Fólk sem tekur lyf að staðaldri ætti að taka
með sér nægilegt magn af lyfjum sínum svo
það endist þeim alla fei-ðina. I sumum löndum
eru hættuleg efni í lyfjum sem seld eru án lyf-
seðils við algengum kvillum eins og niður-
gangi. Á stöku stað eni fólki gefnar sprautur í
lyfjabúðum og er ekki víst að þær séu ætíð
sótthreinsaðar. Þeir sem þurfa á sprautum að
halda, t.d. sykursýkisjúklingar, ættu að hafa
nægilegt magn af eigin nálum og sprautum
með í ferðinni. Hér á eftir fer tafla yfir ferða-
apótek hins almenna ferðalangs. Það fer að
sjálfsögðu eftir þörfum og áfangastað hvort
menn hafa þetta allt með sér. Sé ferðinni heitið
annað en til hinna venjulegu ferðamanna-
staða, á staði þar sem búast má við að erfið-
lega gangi að ná til læknis, þarf stundum að
bæta við þennan lista.
1. Nægilegt magn af þeim lyfjum sem
menn þurfa að taka að staðaldri.
2. Sárabindi og plástur.
3. Skordýrafælandi úði eða smyrsl.
4. Sólaráburður.
5. Joðlausn (2% joðspritt), klórhexidín
(Hibiclens) eða aðrar upplausnir til sótt-
hreinsunar sára.
6. Væg verkjalyf (t.d. Magnyl eða para-
setamól).
7. Sýrubindandi lyf.
8. Lyf við ferðavciki.
9. Niðurgangslyf, t.d loperamid (Im-
odium) eða diphenoxylat (Retardin).
10. Malaríulyf: Klórókín (Avloclor),
proguaníl (Paludrine) eða meflókín (Lari-
am) eftir því sein við á.
• Á Netinu: www.netdoktor.is
Ergagn aðsálfræðilegri meðferð viðkvíða?
Gylfi Ásmundsson sálfræðingur svarar spurningum lesenda
Spurning: í síðasta pistli þínum
var fjallað lítillega um kvíða, en
ég vildi gjarnan fá að heyra
meira. Hverjar eru þær sálfræði-
legu aðferðir sem þekktar eru til
að vinna gegn og ná tökum á
kvíða? Gagnast þær öllum og í
hverju er meðferðin fólgin? Ligg-
ur fyrir hver langtímaárangurinn
er þegar slíkum aðferðum er
beitt?
Svar: Það hefur oft verið spurt
um kvíða í þessum pistlum, enda
er það sá geðræni kvilli sem þjáir
flest fólk í einni eða annarri
mynd. Þetta mátti einnig glöggt
sjá af mikilli þátttöku almennings
í námskeiði Háskóla íslands um
sálfræði daglegs lífs, sem hófst
um daginn með fyrirlestri Odda
Erlingssonar sálfræðings um
kvíða. Margar spurningar um
kvíða brunnu á fólki og gafst
naumast tækifæri til að svara
þeim öllum.
Eins og fram kom í síðasta
pistli er kvíði heilbrigð tilfinning
upp að vissu marki og langflestir
finna stundum fyrir kvíða. Hins
vegar getur kvíði orðið að sjúk-
dómseinkenni sem lamar starfs-
hæfni og veldur mikilli vanlíðan.
Kvíði er af margvíslegu tagi.
Hann getur verið óskilgreindur
og beinist ekki að neinu sérstöku
(free-floating), eða hann getur
verið bundinn tilteknum kring-
umstæðum, svo sem að kvíða fyr-
ir einhverju yfirvofandi, kvíða
fyrir eða ótta við ákveðna hluti
eða aðstæður (fælni), kvíði sem
stafar af áföllum og missi, og
minningum um atburði sem hafa
fengið mikið á fólk (áfallaröskun).
Kvíði getur verið raunhæfur og
að því leyti eðlilegur, en oftast er
hann óraunhæfur og ástæðulaus,
þótt viðkomandi geti ekki við það
ráðið. Oft fylgja kvíðanum sterk
líkamleg einkenni, eins og hjart-
sláttur og svitakóf, og stundum
eru það þessi skilaboð frá líkam-
anum, sem vekja kvíðann frekar
en öfugt. Kvíði er skilgreindur
sem hugsýki, en hann er iðulega
fylgifiskur annarra geðsjúkdóma,
t.d. þunglyndis, geðklofa eða mis-
notkunar vímuefna og verður
stundum mest áberandi þátturinn
í líðan þeirra sem af þeim þjást.
Hann litar því að meira eða
minna leyti geðrænt ástand fólks.
Sálfræðilegar aðferðir til að ráða
bót á kvíða eru margskonar, en
mætti ef til vill skipta þeim í tvo
flokka. Annars vegar eru sállækn-
ingar sem byggjast á sáleflis-
fræðilegum grunni sem rekja má
til kenninga um sálkönnun. Þetta
er viðtalsmeðferð, þar sem sjúk-
lingurinn fær tækifæri til að tjá
sínar innstu hugsanir og tilfinn-
ingar, draga þær fram í dagsljós-
ið og horfast í augu við þær. Með
því fær hann innsæi og skilning á
sjálfum sér. Þegar fólk hefur við-
varandi óskilgreindan kvíða sem
ekki beinist að neinu sérstöku
stafar það venjulega af innra ör-
yggisleysi og óleystri togstreitu
sem oft má rekja til tilímninga-
legra tengsla við sína nánustu eða
löngu gleymdra atburða, stundum
frá bernsku. Viðtalsmeðferð af
þessu tagi er til þess fallin að
draga þessa togstreitu fram og
vinna úr henni, og með því efla
sjálfsvitundina, sem færir með
sér meiri öryggiskennd og betri
líðan.
Hins vegar eru atferlislækning-
ar, sem hafa gefist mjög vel þeg-
ar kvíðinn er vel skilgreindur, t.d.
ótti við einhverjar kringumstæður
eða hluti (fælni). Þetta eru oftast
fljótvirkari aðferðir en viðtals-
meðferðin sem lýst er hér að of-
an. í atferlislækningum er slökun
veigamikill þáttur í meðferðinni.
Þá er sjúklingnum hjálpað til að
komast í þægilegt slökunarástand
með sefjun. Hann er síðan látinn
ímynda sér þær kringumstæður
sem valda honum kvíða, en vegna
hins þægilega ástands vekur það
ekki sama kvíða og áður og smám
saman við endurtekningu hverfur
kvíðinn við þessi tilteknu áreiti og
hann getur kvíðalaus mætt þeim í
daglegu lífí. Á síðari árum er far-
ið að beita nýrri aðferð sem runn-
in er frá atferlislækningum, en
líkist þó að ýmsu leyti viðtalsmeð-
ferð. Þetta er hugræn meðferð,
sem beinist að því að leiðrétta
„rangar“ hugsanir, sem hleypa
kvíðanum af stað. Eins og áður
segir er kvíðinn oftast óraunhæf-
ur og stundum stafar hann af alls
óraunhæfum kröfum sem viðkom-
andi gerir til sjálfs sín. Nemandi
sem er að fara í próf hugsar með
sjálfum sér, að ef hann fái ekki
hæstu einkunn sé hans alls
ómögulegur og misheppnaður
maður. Sá sem þarf að koma fram
fyrir fólki óttast að hann verði sér
til skammar ef hann gerir ekki
allt fullkomlega rétt. Sviðsskrekk-
ur leikara er algengur, jafnvel hjá
þeim sem hafa áratuga reynslu og
alltaf leysa hlutverk sín vel af
hendi. Óttinn við minnstu mistök
getur valdið þeim miklum kvíða.
Hugræn meðferð miðar að því að
gera hugsanimar raunsærri og
þar með að koma í veg fyrir að
þær valdi óraunhæfum kvíða.
Sálfræðilegar aðferðir við kvíða
hafa reynst mjög vel og árangur
þeirra fer batnandi með bættri
tækni og betri skilningi á eðli
þessara vandamála, og flestir
geta haft af þeim gagn. Þær eru
yfirleitt ekki eins fljótvirkar og
lyfjameðferð, en þær eru varan-
legri og þegar til lengri tíma er
litið kostnaðarminni. Algengt er
að lyfjameðferð og sálfræðileg
meðferð við kvíða fari saman og
þykir það yfirleitt gefa hvað besta
raun.
• Lesendur Morgunblaðsins geta
spurt sálfræðinginn um það sem þeim
liggur á hjarta. Tekið er á móti
spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 i síma 5691100 og
brcfum eða símbréfum merkt:Viku-
lok, Fax:5691222.