Morgunblaðið - 13.05.2000, Blaðsíða 52

MORGUNBLAÐIÐ
52 LAUGARDAGUR 13. MAÍ 2000
Hitaeiningar
og hugarfar
„Það vita svo sem flestir hvílíkir töfrar
hafa verið fólgnir íþessum kúrum.
Núna eru hins vegarkomnarfram
nýstárlegar kenningar um það afhverju
aukakílóin eru að sliga svo marga.
*
Isem allra stystu máli ganga þær út
á það að aukakílóin séu ekki eingöngu
vegna mataræðisins, heldurséuþað
ekki síður áhyggjur og sektarkennd
sem leggjast svo þungt á fólk í
orðsins fyllstu merkingu. “
ÞAÐ er vel þekkt stað-
reynd að meðal-
fallþungiBanda-
ríkjamanna er sá
mesti meðal þjóða
heims. Það er líka nokkuð út-
breidd vitneskja að Banda-
ríkjamenn hafa í nokkuð langan
tíma átt í mjög sérkennilegu ást-
ar/haturssambandi við mat þar
sem þeir vilja helst ekki af honum
vita á sama tíma og hvergi í ver-
öldinni þekkist annað eins fram-
boð af matvöru. Þetta samband
hefur löngum verið skýrt með fall-
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksen
þunganum,
vegna hans sé
meirihluti
þjóðarinnarí
eilífri megrun,
en undanfarið
hafa risið kenningar þess eðlis að
þessu sé akkúrat öfugt farið. Til
staðfestingarþessum nýju kenn-
ingum er litið til Frakka en það er
líkast til ekki til sú þjóð sem elsk-
ar matinn sinn heitar en franska
þjóðin. Frakkar eru hins vegar
langt frá því að vera eins frjáls-
lega vaxnir og Bandaríkjamenn.
Þeir síðamefndu eru svo sem
langt frá því að vera eina þjóðin
þar sem stríðið við aukakílóin
virðist eilíft og nýir megrunarkúr-
ar sem eiga það sameiginlegt að
vera „hinn eini rétti,“ stinga upp
kollinum viðstöðulaust. Einu sinni
fólst töfralausnin í því að borða
ekkert nema banana, svo átti helst
ekkert að drekka nema hvítvín,
seinna var grænmetissúpa elduð í
risaskömmtun á sumum heimilum
og hennar neytt eingöngu næstu
vikumar, eftir það kom svo megr-
unarduft hrært út í vatn sem var
þambað í lítravís og svona má
halda áfram út í hið óendanlega.
Það vita svo sem flestir þvílíkir
töfrar hafa verið fólgnir í þessum
kúmm. Núna em hins vegar
komnar fram nýstárlegar kenn-
ingar um það af hverju aukakílóin
em að sliga svo marga. í sem allra
stystu máli ganga þær út á það að
kílóin óvinsælu séu ekki eingöngu
vegna mataræðisins, heldur séu
það ekki síður áhyggjur og sekt-
arkennd sem leggjast svo þungt á
fólk í orðsins fyllstu merkingu.
Þessi nýja kenning var skýrð í
fréttaþættinum Dateline á banda-
rísku sjónvarpsstöðinni NBC á
dögunum. Þar var rifjað upp að
Bandaríkjamenn hafa löngum
furðað sig á því hvemig Frakkar
geti mokað í sig sætum og feitum
réttum daginn út og inn, en samt
verið miklu grennri en stórþjóðin í
vestri. Fréttamaður stöðvarinnar
fór til Parísar og fjallaði um mat-
argerð þarlendra. Hann dáðist að
gæsalifrarpaté, girnilegu úrvali
brauða og sætmetis, að ógleymdu
franska rauðvíninu. „Maturinn er
jafnglæsilegur og arkitektúrinn",
sagði hann, „og veitir jafnmikinn
unað og rómantískur göngutúr
meðfram' Signubökkum að vori.“
Það sem heillar Banda-
ríkjamenn nú orðið einna mest við
Frakka og franska matargerð er
það að þeir njóta þess að borða
góðan mat án þess að telja hita-
einingamar og ekki síst að þetta
virðast þeir geta gert án þess að
láta á sjá. Þetta þykir Banda-
ríkjamönnum göldmm líkast.
Bandaríkjamenn em margir
hverjir með megmn á heilanum
og virðast farnir að láta sektar-
kenndina yfir þvi að láta undan
freistingum eyðileggja fyrir sér
alla ánægju af því að borða á
meðan Frakkar vita fátt yndis-
legra. Staðreyndin er svo sú að
yfir 30% Bandaríkjamanna telj-
ast of feitir en aðeins 8% Frakka
og þrisvar sinnum fleiri Banda-
ríkjamenn en Frakkar deyja ár-
lega af völdum kransæðastíflu
sem rekja má til mataræðis.
Þetta er kallað „hin franska þver-
sögn“ af bandarískum vísinda-
mönnum sem era ekki einir um
að nota þá nafngift.
Það heíúr verið reynt að skýra
þversögnina með tilvísan til gena,
rauðvínsdrykkju Frakka og þess
að þeir hljóti að stunda meiri lík-
amsrækt. Og nú er sem sagt enn
ein skýringin komin fram. Sú að
Bandaríkjamenn séu svo upp-
teknir af þeim áhrifum sem mat-
urinn hafi á þá að þeir hreinlega
hugsi sig feita, ef svo má að orði
komast. Frakkar hins vegar upp-
lifi það að borða sem áhugaverða
reynslu. ,Á sama tíma og Banda-
ríkjamenn borða eitthvað bragð-
gott sem þeir njóta, em þeir með
samviskubit yfir þeim áhrifúm
sem fæðið á eftir að hafa á líkama
þeirra,“ segir Paul Rozin, sálfræð-
ingur við Pennsylvaníuháskóla og
einn höfunda nýlegrar könnunar á
mismunandi viðhorfi til matar
milli landa.
Hinum megin Atlantshafsins, í
Frakklandi, hefur félagsfræðing-
urinn Claude Fisehler stúderað
frönsku þversögnina. Könnun
sem hann átti hlut að leiddi m.a. í
ljós að mun fleiri Bandaríkjamenn
notuðu lýsingarorðið fitandi yfir ís
á meðan fleiri Frakkar lýstu hon-
um sem girnilegum. Eins kom í
ijós að 26% Bandaríkjamanna
virðist hugnast vel sú hugmynd að
geta gleypt pillu í stað þess að
þurfa að borða, á meðan aðeins
12% Frakka leist vel á hugmynd-
ina. Þetta kemur fræðimönnunum
ekki á óvart, enda haft á orði að
margir Bandaríkjamenn taki því
sem hverju öðm hundsbiti að
þurfa að nærast og geri það helst
á hlaupum.
Það væri áhugavert að sjá svart
á hvítu hvorri þjóðinni íslending-
ar hallast að í viðhorfi sínu til mat-
ar. Vonandi kippir okkur í franska
kynið í stað þess að tileinka okkur
hið sakbitna viðhorf Banda-
ríkjamanna til matar, því hvað
sem tengslunum við offituna líður
virðist bara vera meira gaman hjá
Frökkunum. Að minnsta kosti í
kringum matmálstíma.
MINNINGAR
JORUNN
JÓHANNSDÓTTIR
+ Jórunn Jóhanns-
dóttir fæddist í
Grafardal í Hval-
fjarðarstrandar-
hreppi 14. janúar
1909. Hún lést á
Dvalarheimili aldr-
aðra í Borgamesi 2.
maí síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Jóhann Símonarson,
lengst af bóndi á
Litlu-Fellsöxl í Skil-
mannahreppi, f. 15.
júlí 1881, d. 28. febr-
úar 1969 og Þorkatla
Gísladóttir, f. 30. maí
1878, d. 3. júní 1958. Systkini Jór-
unnar em: 1) Aðalsteinn, f. 2. aprfl
1912 (látinn). 2) Snæbjörn, f. 22.
júlí 1914 kennari, búsettur í Hafn-
arfirði. 3) Sigurgeir, f. 18. júnf
1919 (látinn).
Jórunn giftist 1. maí 1943 Sig-
urði Kristni Þor-
bjarnarsyni, f. 18.
mars 1915, d. 5. des-
ember 1988. Þau
stunduðu búskap í
Neðra-Nesi í Staf-
holtstungum frá ár-
inu 1945 allt þar til
Sigurður lést árið
1988.
Synir þeirra em:
1) Þorbjörn, f. 13.
aprfl 1947, býr í
Neðra-Nesi í Staf-
holtstungum. 2) Þór-
ir Gunnar, f. 27. des-
ember 1949, eðlis-
verkfræðingur, búsettur í Svíþjóð.
Jórunn var siðustu níu árin til
heimilis á Dvalarheimili aldraðra
við Borgarbraut 65 í Borgarnesi.
Utför Jómnnar fer fram frá
Stafholtskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 14.
Á vordögum er burtkölluð Jómnn
Jóhannsdóttir húsfreyja í Neðranesi
í Stafholtstungum, rúmlega níræð að
aldri. Undanfarið hafði heilsa hennar
dvínað, sjónin daprast og kraftar
hennar þorrið og hún því verið hvíld-
inni fegin. En að baki átti hún langan
starfsdag og hafði hvergi hlíft sér
líkt og hennar kynslóð mátti búa við.
Jómnn var grannvaxin og fíngerð
kona en aldrei verkasmá.
Um sex áratugir em síðan kynni
okkar urðu er hún mægðist við fjöl-
skylduna í Neðranesi. Þræðir þess
liggja aftur fyrir seinustu aldamót er
kynni tókust með mínu fólki og hjón-
unum er þá bjuggu að Brúarreykj-
um, þeim Sigríði og Halldóri og
þeirra bömum. Þegar Þórdís, yngsta
dóttirin giftist árið 1913 Þorbirni
Sigurðssyni bónda í Neðranesi lágu
gagnvegir þangað. Er tímar liðu lá
leið mín þangað í sumardvöl; í borg-
firsku samfélagi, menningarlegu
umhverfi og við gróna búskapar-
hætti átti ég nokkur sumur kringum
1940 á heimili vinafólksins.
Konur í héraðinu vora félagslega
virkar og uppúr 1930 var stofnað
Samband borgfirskra kvenna er
hafði ýmis uppbyggileg málefni á
verkefnaskrá. Á vegum þess vom
leiðbeinendur í garðrækt og í því
hlutverki var Jómnn um skeið. Farið
var á sveitaheimilin og kynntar nýj-
ungar í matjurta- og blómarækt og
þannig lá leið hennar fyrst í Neðra-
nes. Eldri sonurinn á bænum og arf-
taki búsins Sigurður Þorbjömsson
og Jómnn felldu hugi saman, gengu í
hjónaband og tóku við búsforráðum
eftir lát föður hans árið 1942.
Jórann bar með sér andblæ þess
er hleypt hefur heimdraganum. Hún
var bóndadóttir frá Litlu-Fellsöxl í
Skilmannahreppi, elst fjögurra syst-
kina og einkadóttir. Æskuheimili
hennar lá við þjóðbraut skammt ofan
við kaupstaðinn Akranes þar sem
hún sem unglingur dvaldist til fröm-
unar hjá Guðrúnu Gísladóttur móð-
ursystur sinni; ljósmóður staðarins í
áratugi og heiðursborgara bæjarins.
Síðar lá leið Jómnnar að skólasetr-
inu Laugarvatni þar sem hún auk
annars kynnti sér garðyrkju undir
handleiðslu Ragnars Asgeirssonar
garðyrkjumanns. Eftir það dvaldist
hún nokkur ár í Reykjavík og stund-
aði saumaskap og nam einnig orgel-
leik.
Jómnn var góðum gáfum gædd,
hafði kynnt sér margt af bókum og
bjó yfir fjölbreyttri verkkunnáttu og
var jafnan úrræðagóð við lausnir
mála. Natni hennar við dýr og gróð-
ur og næmi á umhverfi og náttúmna
var aðal hennar.
Þau hjónin vom samhent og gest-
risin. Til þeirra var ánægjulegt að
koma, móttökur góðar og skemmti-
legt að finna sig vera aufúsugest.
Þau vom viðræðugóð, fróð um menn
og málefni, fylgdust vel með atburð-
um líðandi stundar og bjuggu að frá-
sagnargáfu er jók gildi samvem-
stunda með þeim.
Bæði létu þau hjón sóknarkirkj-
una í Stafholti njóta krafta sinna;
hann sem meðhjálpari og hún efldi
sönglíf með þátttöku í kirkjukóm-
um.
Jóranni og Sigurði varð auðið
fjögurra sona og komust tveir þeir
yngri til fullorðinsára og starfrækja
nú bú á foðurleifð sinni Neðranesi.
Eftir andlát Sigurðar bjó Jómnn
áfram með tilstyrk sona sinna en líf
hennar hafði misst nokkuð af lit sín-
um er sálufélaginn og föranauturinn
var ekki lengur við hlið hennar. Allra
seinustu árin var hún við gott atlæti
á Dvalarheimili aldraðra í Borgar-
nesi.
Jómnn hafði þann skemmtilega
sið meðan heilsan leyfði að koma ár-
lega í orlof í nokkra daga til Reykja-
víkur. Hún var góður félagi sem
ánægjulegt var að deila geði við, fara
með á tónleika eða í heimsóknir til
ættingja hennar og vina. Samræður
vora fróðlegar og skemmtilegar og
tíminn oft of fljótur að líða í samneyti
við áhugavert merkisfólk.
Meðan þrek hennar leyfði var hún
iðulega upphafsmaður að löngum og
ítarlegum símtölum í ró og næði þar
sem hún naut þess að segja frá því
sem á daga hennar hafði drifið og at-
burðum af hennar æskuslóðum. Að
sama skapi var mér eftirsjá í þessum
góðu samræðum þegar orka hennar
leyfði ekki meir.
Mikill missir var þegar sjónin
dvínaði svo að hún gat ekki náð að
lesa eða fylgjast með fréttum eða
uppbyggilegum þáttum í sjónvarpi.
En lengi naut hún þess að hlýða á
hljóðbækur frá Blindrabókasafni ís-
lands.
Góður vinur er genginn við fráfall
Jómnnar Jóhannsdóttur. Börn mín
tvö áttu þess kost að dveljast sumar-
langt í Neðranesi um árabil og bund-
ust líkt og ég og mér eldri vanda-
menn vináttuböndum við fjölskyld-
una í Neðranesi. Öll eigum við og
okkar nánasta fólk ómetanlegar end-
urminningar þaðan og úr hinu fagra
og búsældarlega héraði.
Megi hún vera kært kvödd með
þökk fyrir löng og innihaldsrík kynni
- nú er hún hverfur inn í vorið sem
mér fannst jafnan að væri hennar
tími.
Björg Einarsdóttir.
Kæra frænka, nú er komið að leið-
arlokum. Ég vil þakka þér fyrir allar
þær góðu stundir sem við áttum
saman og mun ég ávallt minnast þín
með þakklæti og virðingu. Blessuð
sé minning þin.
Ég sendi þér kæra kveðju,
núkomin erlífsinsnótt
þig umvefji blessun og bænir,
égbiðaðþúsofirrótt
Þótt svíði sorg mitt hjarta,
þásælteraðvitaafþví
þú laus ert úr veikinda viðjum,
þín veröld er bj ört á ný.
Ég þakka þau ár sem ég átti
þá auðnu að hafa þig hér.
Og það er svo margs að minnast,
svo margt sem um hug minn fer.
Þótt þú sért horfin úr heimi
ég hitti þig ekki um hríð,
þín minning er ljós sem lifir
og lýsir um ókomna tíð.
(Þórunn Sig.)
Ólöf Guðmundsdóttir.
3lómabó3ín
C\av&s[\orn
v/ T“ossvog ski ukj u0cw*«3
Símit 554 0500

GARÐH EIMAR
UTFARARSTOFAISLANDS
Sjáum um alla þá þætti sem hafa ber í huga
er andlát verður
Útfararstjórar okkar búa yfir áratuga reynslu af störfum við
útfararþjónustu.
Sjáum um útfarir á allri landsbyggðinni.
Sverrir
Einarsson
útfararstjóri,
sími 896 8242
LBL
Sverrir
Olsen
útfararstjóri.
Baldur
Frederiksen
útfararstjóri,
sími 895 9199
Útfararstofa íslands, Suðurhlíð 35, Fossvogi.
Sími 581 3300. Þjónusta allan sólarhringinn.
www.utfararstofa .ehf .is
Þegar andlát
ber að höndum
Vesturhlíð 2
Fossvogi
Sími 551 1266
www.utfor.is
Önnumst alla þætti útfararinnar.
Við Útfararstofu kirkjugarð-
anna starfa nú 14 manns
með áratuga reynslu við
útfaraþjónustu. Stasrsta
útfararþjónusta landsins
með þjönustu a||an
%'í V sólarhringinn.
\ i
Prestur
Kistulagning
Kirkja
Legstaður
Kistur og krossar
Sálmaskrá
Val á tónlistafólki
Kistuskreytingar
Dánarvottorð
Erfidrykkja
UTFARARSTOFA
KIRKJUGARÐANNA EHF.