Morgunblaðið - 13.05.2000, Blaðsíða 64

64 LAUGARDAGUR 13: MAÍ 200Ó
m----------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Reykjavíkur-
flugvöllur
VATNASKIL eru að verða í við-
horfí Islendinga til skipulags borga.
Menn virðast loks vera að skilja, eft-
ir að borgarmyndun hefur staðið yfir
hér á landi í rúma öld, að það gilda
önnur lögmál um byggð í borg en
sveit. Þegar landsmenn byrjuðu að
flykkjast á mölina vildu þeir færa
sveitalífið með sér, eiga kartöfíugarð
við húsið og helst kýr og kindur.
- J'etta er liðin tíð, en í Reykjavík
stendur eftir gisin byggð, sem gerir
hana að einni dreifbyggðustu borg
veraldarinnar. Skipting borgarinnar
í sveitarfélög skapar samkeppni um
að koma upp mörgum miðbæjar-
svæðum, sem eykurenn á sóunina.
Milli byggðarlaga eru svæði sem eru
hvorki sveit né þéttbýli og virðast
oft ekkert hlutverk hafa. Það er mik-
il sóun fólgin í að þenja borgina út í
stað þess að nýta þessi svæði til að
þétta byggðina.
Fleiri og fleiri eru farnir að skilja
að byggðarmál á íslandi snúast ekki
bara um að halda byggð úti á landi,
heldur snúast þau miklu frekar um
að halda Islandi í byggð. Það er lúx-
• •fys að þurfa ekki berjast við fólks- og
atgervisflótta úr landi. Margar aðr-
ar ástæður geta verið fyrir óbyggð-
um svæðum innan borgarinnar en
pólitísk skipting svæðisins í sveitar-
félög og rómantískar hugmyndir um
að halda í sveitalíf þar. Mikilvægasta
atriðið er Reykjavíkurflugvöllur,
sem er sem fleinn í holdi margra
þeirra sem aðhyllast hugmyndir um
þéttingu byggðar.
Á nýlegu málþingi Samtaka um
SKIPAPLOTUR - INNRETTINGAR
PLÖTUR í LESTAR
SERVANT PLÖTUR
SALERNISHÓLF
BAÐPILJUR
ELDSHÚSBORÐPLÖTUR
Á LAGER-NORSK
HÁGÆÐAVARA
onirHrLUlui
ÉJ3
ELDÍ
Þ.ÞORGRÍMSSON & CO
ÁRMÚLA 29 S: 553 8640 8 568 6100
betri byggð voru flutt fróðleg og
gagnleg erindi um þessi mál. Þar
kom glögglega fram að borgin yrði
að vera samkeppnisfær við aðrar
borgir heimsins, til að geta haldið
áfram að dafna. Þeir straumar sem
þar mátti greina í máli manna eru
mikilvægir. Þó var hængur á mál-
flutningnum. Dregin var upp ófögur
mynd af afstöðu landsbyggðar til
Reykjavíkur. Rætt var um hvernig
fólk þar, með samgönguráðheira í
broddi fylkingar, reyndi lejmt og
Samgöngur
Skipulag byggðar á Is-
landi er í ógöngum, seg-
ir Halldór Árnason,
sem telur að stærstu
mistökin í byggða-
stefnunni séu að reyna
að halda öllu landinu í
byggð.
ljóst að hindra skynsamlega þróun
Reykjavíkur. Ráða mátti af máli
manna að hvatir þessa fólks réðust
af tvennu. í fyrsta lagi af eigingirni;
landsbyggðarmenn heimtuðu að
flugvöllurinn væri inni í miðri borg,
svo ferðalög væru þeim sem þægi-
legust og í öðru lagi af því að þeim
þætti að lífsgæði borgarbúa mættu
ekki verða of mikil, því það tældi
menn úti á landi til að flytja til
Reykjavíkur.
Mörgum þeim er til máls tóku
virtist hulið, að þeir sjálfir lögðu,
þegar talið barst að flugvellinum,
mál sitt upp út frá afar eigingjörnum
sjónarmiðum. Margir höfðu þar
sömu grunnhyggnu sjónarmiðin
gagnvart landsbyggðinni og þeir
ásökuðu aðra um að hafa gagnvart
borginni. Kom það bæði fram í því
Smiðjuvegi 9 • S. 564 1475
HÚSNÆÐi FYRIR GALLERI
Galleri i8 leitar að ca. 100m2 húsnæði
til ieigu eóa kaups í mioborginni.
Allar upplýsingar veita Sverrir
eða Steíán Hrafn hjá Eignamiðlun
í síma 588 9090.
IMGÓLFSSTRÆÍI S
101 REYKJAVÍK
ICELANO
SÍM! / T£L / fAX
35 4 551 3666
i8f IIN.IS
WWW.i8.IS
að flugvöllurinn skyldi
burt án þess að gefa
gaum að hvaða vandamál
það skapar í þróun þjóð-
félagsins og í að allur
ávinningur af að þétta
byggðina var heimfærð-
ur upp á brottflutning
flugvallarins. Menn haga
máli sínu þannig, þrátt
fyrir að verulegan ávinn-
ing megi hafa af þéttingu
byggðar í borginni þótt
flugvallarsvæðið verðj
ekki tekið undir byggð. I
máli eins kom fram að
kannski væri of þröngt
að horfa eingöngu til
skipulags borgarinnar. Við margar
ákvarðanir þar um þyrfti að líta til
landsskipulags. Þarna er hreyft afar
mikilvægu sjónarmiði. Akvarðanir
um flugvöllinn verður að taka með
tilliti til þess hvað er hagkvæmt fyrir
landið í heild, ekki bara hluta þess.
Ef flugvöllurinn verður aflagður
skapast vandamál og óhagræði fyrir
stóran hluta landsmanna og áhrifin á
þróun þjóðfélagsins verða mikil. Það
verður annaðhvort að finna viðun-
andi lausn á því vandamáli áður en
flugvöllurinn verður fluttur, eða
finna þá hagsmuni léttvæga, sem fel-
ast í því að flugvöllur sé á núverandi
stað, í samanburði við þá hagsmuni
sem felast í því að nýta þetta dýr-
mæta land undir byggð. Hafa verður
í huga, að Reykjavíkurflugvöllur er
frábærlega staðsettur, öryggi er
mikið og lokanir fátíðar. Þetta ásamt
nálægð við stjórn-
sýsluna gera hann
gífurlega verðmæt-
an. Ekki hafa komið
fram haldbærar hug-
myndir um flutning
starfseminnar annað
en til Keflavíkur.
Sameining flugvall-
anna skapar veruleg
vandamál og óhag-
ræði í rekstri þjóðfé-
lagsins, sem finna
verður lausn á, áður
en ákvörðun um
flutning verður tek-
in, en hefur einnig
vissa kosti sem ekki
má líta framhjá.
Reykjavík er höfuðborg og henni
ber rík skylda til að veita lands-
mönnum öllum, hvar sem þeir búa,
góða þjónustu. Borgarbúar verða
eins og aðrir sem í viðskiptum
standa að kappkosta að veita við-
skiptavinum sínum sem besta þjón-
ustu. Þeir geta ekki bara fleytt rjóm-
ann ofan af heldur verða að taka það
súra með því sæta. Borgarbúar, sem
aðrir, verða að læra að líta á landið
sem heild, en horfa ekki eingöngu á
mál af hlaðinu heima hjá sér. Skipu-
lag byggðar á íslandi er í ógöngum.
Við brjótumst ekki út úr þeim nema
horfa til skipulags landsins sem
einnar heildar. Þar verður að horfa
til hlutverks Reykjavíkurflugvallar í
þróun íslensks samfélags. Stærstu
mistökin í byggðastefnunni voru að
reyna að halda öllu landinu í byggð.
Menn höfðu ekki pólitískt þrek til að
velja og hafna. Það varð til þess að
miklu fjármagni var sóað í að halda
dauðvona byggðum við lýði, í stað
þess að velja fá lífvænleg svæði,
styrkja þau með öflugri grunngerð,
þannig að þar sköpuðust skilyrði til
borgarmyndunar. Síðan átti það að
ráðast hvernig svæðin í kring þróuð-
ust. Akureyrarsvæðið er eitt þeirra
svæða, sem að mínu mati átti að
velja. Mið-Austurland annað. Að
eyða milljörðum króna í vonlausa
baráttu við að halda Siglufirði í
byggð, sem er og verður ekkert ann-
að en útkjálki, er dæmt til að mistak-
ast.
Lokaorð
Hér er hvatt til þess að núverandi
byggðastefna verði aflögð og í stað
þess verði horft á þróun íslensks
samfélags í samhengi við þróun ann-
ars staðar í heiminum. I stað þess,
að Reykvíkingar annarsvegar og
landsbyggðarmenn hinsvegar líti
hvorir um sig á málin af hlaðinu
heima hjá sér, verði horft á málið í
stærra samhengi og ákvarðanir um
skipulag byggðar og samgangna
verði teknar út frá því sjónarmiði að
gera íslenskt samfélag samkeppnis-
hæft í samfélagi þjóðanna. Marka
mætti upphaf nýrrar hugsunar í
þessum efnum með því að gera land-
ið allt að einu kjördæmi.
Höfundur er efna- og hagfræðingur,
býr /Reykjavík og er mikill notandi
fl ugsamgangna.
Halldór Árnason
ÍSLENSKT MAL
HELGI Arnlaugsson skipa-
smiður sendir mér vinsamlegt
og gamansamt bréf, þó í fullri
alvöru um vöndun móðurmáls-
ins. Eg leyfi mér að birta bréfið
að slepptum kveðjuorðum, en
get þess til gamans að kennari
sem var frægur fyrir að mistala
sig, sagði að á tilteknum tíma
hefðu verið „fjölmennir ösku-
haugai' í Svíþjóð". Tekur svo
Helgi til máls:
„Agæti Gísli Jónsson!
Það hefur verið ánægjulegt
og lærdómsríkt að fylgjast með
þættinum þínum Islenskt mál í
Morgunblaðinu, þar hafa komið
fram margar góðar ábendingar
um málfar og meðferð íslensk-
unnar.
Mér hefur fundist það mikill
kostur hve íslenskan er gegn-
sæ, því finnst mér það ekki gott
þegar farið er að nota orð í öf-
ugri merkingu. Má þar fyrst
nefna orðið stórkostlegt. Eins
og orðið ber með sér felur það í
sér að eitthvað mikið gott eða
jákvætt hafi átt sér stað.
Nú er því miður orðið allt of
algengt að sagt sé og ritað t.d.
„stórkostlegt“ slys, „stórkost-
legt“ tjón, „stórkostlegur" elds-
voði, „stórkostlegur" bruni,
„stórkostleg“ óvissa - svo nokk-
ur dæmi séu nefnd um meðferð
þessa orðs.
í heitu pottunum í sundlaug-
unum er rabbað saman um
margvísleg mál, þar heyrir
maður fullorðið fólk tala um að
það sé „rosalega“ gott veður -
sem er nú ekki gott málfar því
rosi merkir annað en gott veð-
ur. Þá heyrir maður stundum
fullorðið fólk segja frá ein-
hverju ánægjulegu, að þarna
hafí verið „ógeðslega“ gaman,
eða að eitthvað hafi verið
„ógeðslega“ gaman, eða að eitt-
hvað hafi verið „ógeðslega“ fal-
legt. Ég er alltaf undrandi að
heyra fullorðið fólk tala þannig,
unglingar nota stundum slíkt
orðalag en sem betur fer eldist
það oftastaf þeim.
Eitt skipti sem oftar var ég í
sundlaugunum og var að
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1.057. þáttur
þurrka mér í útibúningsaðstöð-
unni er þangað kemur hópur af
drengjum, sennilega af barna-
heimili eða úr yngstu bekkjum
grunnskóla. Þeim fylgdu ungir
menn sem áttu að passa að allt
gengi eðlilega og leiðbeina
drengjunum. Þeir áminntu
drengina um að „slökkva“ á
vatninu eða að „slökkva" ekki á
vatninu ef einhverjir áttu eftir
að baða sig, þeir töluðu ekki um
að skrúfa fyrir vatnið heldur að
slökkva á því. Þetta er nú ekki
málfar til fyrirmyndar fyrir
ungu drengina.
Að lokum tvö dæmi úr við-
talsþáttum í útvarpi og sjón-
varpi:
I morgunfréttum 31. jan. var
rætt í útvarpi við mann, sem
hafði eitthvað með útflutning
hrossa að gera; rætt var um ex-
em sem íslensk hross fengju af
völdum flugu, er þau væru flutt
út til Þýskalands, að mig minn-
ir. Viðmælandinn sagði að hægt
væri að segja að ca. 40-50%
hrossanna sýktust af þessu ex-
emi, en þar sem flugan væri
mjög „fjölmenn“ þar gæti tala
sýktra hrossa komist upp í 90%.
Þegar fréttamenn ræddu við
íþróttamenn í sjónvarpinu í
beinni útsendingu frá ÍR-frjáls-
íþróttamóti töluðu fréttamenn-
irnir m.a. um að Jón Arnar
hefði krúnurakað sig, eða snoð-
að höfuðið alveg svo ekki sæist
eitt einasta hár, þá sagði annar
fréttamaðurinn „að sér fyndist
þessi „hárgreiðsla“ fara Jóni
vel“.
Ég hefi þessi orð ekki fleiri en
allt eru þetta atriði sem betur
mættu fara. Þakka enn fyrir
góða þætti.“
Umsjónarmaður flytur H.A.
bestu þakkir fyrir þetta góða
bréf.
★
Vonandi er ekki of seint að
bjarga orðinu tekjur, en það
þarf að bregðast hart við. Orðið
innkoma æðir yfir okkur, en
það er auðvitað enska. Jóhann
S. Hannesson, einhver orð-
snjallasti maður sem ég hef fyr-
ir hitt, þýðir enska orðið income
einvörðungu með tekjur. Hann
gefur ekki „innkoma" sem ann-
an kost að velja um.
En annað þótti mér vænt um
nú um páskana. Lágkúrusögnin
„að skíða" heyrðist ekki í fjöl-
miðlum. Því meir sem fólk fór á
skíði, og því meir sem talað var
um skíðalönd og skíðaferðir,
þeim mun sjaldnar heyrðist lág-
kúran. Bryndís Hólm á Stöð II
fær sérstakar þakkir fyrir það,
hvernig hún sniðgekk lágkúr-
una, þegar hún var með skíða-
pistil að kvöldi annars dags
páska. Sjá svo þátt 1.053.
★
Asólfur austan kvað:
Frú Astrós var alltaf að tapa,
í ástmannagljúfrum að hrapa;
átti Aðalberg skálk,
síðan afgamlan jálk
og giftist loks górilluapa.
★
Ekki vita menn glöggt hvern-
ig skýra skuli mannsnafnið
Ivar. Til eru þeir sem halda að
þetta sé hliðarmynd við Ingvar,
sbr. rússnesku Igor, en hér er
ekki tekið undir það. Við skul-
um heldur hugsa okkur að nafn-
ið hafi í fyrndinni verið annað-
hvort *Iva-hariR eða
*Iva-harjaR og hefði merkt
bogaskytta. Yr er bogi. Enn er
sú tilgáta að ívar sé skylt
ívi=sækonungur. Verður nið-
urstaðan sú, að Ivar sé her-
manns- eða víkingaheiti.
Hér á landi hafa alla tíð þó
nokkrir menn borið ívars-nafn,
í flestum eldri manntölum á bil-
inu 60-80, þó fleiri sem hafa
borið lægri töluna. Lengi fram
eftir öldum var nafnið algeng-
ast sunnanlands og suðvestan.
Nú í seinni tíð hefur það verið
í mikilli sókn og eru nú um 500 í
þjóðskránni.
Hlymrekur handan kvað:
Mælir Pétur með kálkvist í kollinum:
„Ég kemst niðrað botni í sollinum;
alltafégset
ný íslandsmet,
og nú heiti ég Pétur á Pollinum.“