Morgunblaðið - 19.05.2000, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 19. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
á mbl.is
„Oops!... I did it again“, nýjasta plata
Britney Spears, er
komin út og af því
tilefni býður mbl.is
þér að taka þátt í
skemmtilegum leik.
Það eina sem þú þarft að gera er að
skrá þig á mbl.is og hægt er að
vinna:
• Nýjustu plötu Britney Spears.
• Veggspjald og Britney Spears bol.
• Sérstakar Britney Spears vörur.
Britney Spears er ein af vinsælustu poppsöng-
konum heimsins og hefur fyrri platan hennar,
„Baby One More Time“, selst í milljónum ein-
taka um heim allan.
LISTIR
Tónlist trúar,
vonar og kærleika
TOJVLIST
lláskólabfó
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Panufnik: Sinfonia sacra. Þorkell
Sigurbjörnsson: Immanúel
(frumfl.). Ólöf K. Harðardóttir
sópran; Bergþór Pálsson barýton;
Söngsveitin Filharmónia, Selkórinn
& Sinfóníuhljómsveit Islands u. stj.
Bernharðs Wilkinson. Fimmtudag-
inn 18. maíkl. 20.
SÖNGSVEITIN Fílharmónía
stendur á fertugu í ár. Hún hefur síð-
an 1960 glatt landsmenn með djásn-
um sígildra kórverka, lengst af í ná-
inni samvinnu við Sinfóníuhljómsveit
Islands, og afrekaskráin fyrsta hálf-
an annnan áratug myndar nærri
samfellda röð frumflutninga á ís-
landi, enda tónlistarmenning okkar
ung en metnaður kórsins og frum-
herjans Róbert A. Ottóssonar mikill.
í tilefni af fertugsafmælinu var í gær
frumflutt nýtt verk eftir Þorkel Sig-
urbjörnsson sem söngsveitin pantaði
fyrir hálfu öðru ári með styrk frá
Reykjavík-Menningarborg 2000 og
Kristnihátíðamefnd.
Pólska tónskáldið Andrzej Pan-
ufnik (1914-91) kvaddi sér fyrst
hljóðs á Islandi þegar fiðlukonsert
hans var fluttur fyrir nokkrum árum,
en sé rétt með farið mun engin
hljómkviða eftir hann hafa verið leik-
in hér áður. Panufnik náði alls að
semja níu, og var Sinfonia sacra sú
þriðja. Hún varð til 1963 í tilefni 1000
ára kristnitökuafmælis og ríkisstofn-
unar Pólveija og því vel valinn fylgi-
nautrn- við trúarlegt tíaldarverk
Þorkels. Hvort einhver hafi annars
veitt því eftirtekt hvað upphaf elzta
sálmalags Pólverja, Bogurodzica
(sem verk Panufniks er byggt á) lík-
ist upphafstónum “Heyr, himna
smiður Þorkels, er aftur á móti óvíst,
en ekki var annað að sjá af nótna-
dæminu í tónleikaskránni, og má
heita meiriháttar skondin tilviljun.
Panufnik var meðal virtustu tón-
skálda í Póllandi þegar hann flúði rit-
skoðunaráráttu stjómvalda 1954 og
settist að í Bretlandi. Verk hans áttu
erfitt uppdráttar bæði heima og er-
lendis; þóttu of framsækin austan-
tjalds en of gamaldags í vestrinu.
Stíllinn er engu að síður mjög pers-
ónulegur, byggir á hámarksnýtingu
örfárra og örsmárra hryn- eða tón-
rænna frama eða „sella“ undir sam-
hverfu formskipulagi, en hefur þrátt
fyrir þetta ofurnjörvaða yfirbragð
torskýrðan tilhöfðunarkraft sem fá-
um módernistum er laginn. Heildar-
form Sinfonia sacra er afar sérkenni-
legt. Hún er í tveim meginþáttum,
„Þrjár sýnir“ og „Hymni“, og hver
sýn um sig byggð á tónbili úr upphafi
fyrrgetins sálmalags, þ.e. stórri
tvíund, femnd og lítilli tvíund.
Trompetleikarar Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar fengu eins og gefur að
skilja óvenjumikið glanshlutverk upp
í hendur í byrjun og enda þessa
kröftuga en líka dulúðarblendna
verks, dreifðir um allt sviðið frá
hægri til vinstri eins og lúðrakallarar
á efsta degi um öll heimshorn, og
blésu flest af leiftrandi nákvæmni.
Lágværir og íhugulir strengjahljóm-
ar tóku völdin í 2. sýn, en herská tón-
list með dunandi slagverki í hinni
þriðju. í Hymnanum birtist loks
Bogurodzica í heiid stig af stigi, og
náði verkið tilkomumiklu hámarki í
lokin með viðbættri ítrekun fanföm-
blásturs fjögurra trompeta úr upp-
hafssýninni.
Söngverk Þorkels Sigurbjörns-
sonar eftir hlé, Immanúel fyrir tvo
einsöngvara, 100 manna blandaðan
kór og sinfóníuhljómsveit, var mikið
að vöxtum, um þrjú kortér að lengd,
og því að líkindum með stærstu
kristilegu tónverkum sem hér hafa
verið samin frá upphafi. Texti verks-
ins samanstóð af ritningargreinum
völdum í samráði við Herra Karl Sig-
urbjörnsson biskup, er einnig bætti
við texta frá eigin bijósti. Að svo
miklu leyti sem ég skildi meginboð-
skapinn rétt, var þar lögð áherzla á
mátt trúar, vonar og kærleika í
breyskum heimi nútímans; heimi
sem virtist endurspeglast í epísód-
ískri frásögn fremur en samfellt
dramatískri; n.k. lýsingu á firrtri vit-
und einstaklingsins, þar sem fyrrget-
in þrenning verður helzta haldreipið,
enda gekk aftur sem stef í drápu við-
kvæðið: „Guð er með oss“ - sem mun
merking hebreska nafnsins.
Þó að framvinda líbrettótextans
virtist undirrituðum þannig ekki
beint augljós við fyrstu kynni, gerð-
ist það sem oft vill verða þegar við
tekur markviss útlegging tóna af tali,
að eyrun skynjuðu undir niðri form
og stefnu sem fóru fram hjá augum.
Hver hinna 11 þátta öðlaðist sín
sérkenni, svo að við lá að mynduðu
e.k. fyrirsögn eða “mottó“ sem ekki
kom fram af textablaðinu sjálfu. Til-
finningarlegt og táknrænt innihald
skýrðist stóram með litun tóna og
rytma, ítrekuð minni úr fyrsta þætti
luku fallegu bogaformi í þeim síðasta
sem ómega við alfa, og gegnumgang-
andi „viðlagsstef" héldu uppi sam-
tengjandi þræði. Meðal mest áber-
andi þessarra stefrænu kennileita
var rísandi og hnígandi strófa undir
þrírödduðum fauxbourdon-rithætti
við lykilorðið Immanúel og fjórtóna
mótíf í löngum nótnagildum við „Ef
Guð er með oss, hver er þá á móti
oss?“ sem minnti fyrst á fínale-stef
Júpítersinfóníunnar, en reyndist til-
brigði við tónrænt B-A-C-H fanga-
mark fúgumeistarans frá Eisenach
sem lézt fyrir réttum 250 árum.
Þeir sem biðu eftir fúgölum tilþrif-
um biðu án árangurs. Þess í stað má
segja að verkið hafi mestallt verið
uppfyllt af hermikontrapunkti í
þéttri og nærri sinfónískri samtvinn-
un við hlutfallslega einfaldari út-
færslu kórs og einsöngvararadda.
Það kann einnig að hafa komið sum-
um á óvart hvað hljómræn meðferð
þessa fyrrum stafnbúa módernis-
mans fyrii- 40 árum var í heild óm-
þýð. Jafnvel hvarflaði að manni hvort
sönglesstaðurinn kunni úr Jólaóra-
tóríu Bachs, „Immanúel, ó, sæta
orð!“ hefði haft einhver meðverkandi
áhrif, þrátt fyrir sumar tilvísanir
textans í mannanna grimmd og kvöl.
Líkast til liggur þó nær að túlka hið í
meginatriðum ómblíða tónmál verks-
ins sem eins konar ígildi bjargfastrar
sannfæringar um mátt vonar og
trúar í vitfirrtum heimi - mátt hins
stöðuga og sígilda andspænis hverf-
ulu afli ómstreitunnar, ímynd efans
og sársaukans.
Það var mikil heiðríkja yfir þessu
fallega verki Þorkels, enda þótt
mann gruni það um að luma á ýmsu
sem fyrst verði uppvíst við ítrekaða
hlustun. Sjálfur tærleiki þess gerði
það mun vandasamara í flutningi en
margt fornjörvað framúrstefnuverk-
ið, þar sem feiltónar heyrast illa eða
ekki, en hljómsveitin skilaði flestu
prýðisvel í fyrstu atrennu undir
skeleggri stjórn Bemharðs Wilkins-
sonar, þó að sumt virtist eiga meira
eftir í fínpússningu. Einsöngvararnir
stóðu sig með ágætum í hlutfallslega
litlum hlutverkum sínum, og þó að
kórinn hefði kannski mátt vera held-
ur sprækari á köflum, sérstaklega í
hrynskerpu og dýnamík, söng hann í
heild hreint og fallega og með skýr-
um textaframburði.
Ríkarður O. Pálsson