Morgunblaðið - 20.07.2000, Blaðsíða 46

MORGUNBLAÐIÐ
|46 FIMMTUDAGUR 20. JÚLÍ 2000
Island
NÚ ÞEGAR meirihluti íslendinga
virðist fylgjandi inngöngu í Evrópu-
sambandið hygg ég rétt að benda á
eitt sem ekki hefur verið rætt beint
um. Nefnilega að gerist ísland aðili
að ESB er ákaflega ólíklegt að kom-
andi ákvarðanir þess verði lögmætar
í augum þjóðarinnar. Stafar það af
tvennu: íslendingar hefðu engin al-
vöru áhrif á val þeirra sem ákvarðan-
ir taka og hins vegar koma þessar
ákvarðanir áreiðanlega til með að
snerta viðkvæmari hluti en þá sem
okkur varða og eru nú ákveðnir í er-
lendum stofnunum.
„Dýpkun“ Evrópu
Þróun Evrópu (fyrst Kola- og stál-
bandalagið og EBE, þá EB og nú
ESB) hefur einkennst af tveimur
meginstraumum, sem oft er talað um
sem útvíkkun hennar og dýpkun. Út-
víkkunin er þegar fleiri og fleiri lönd
gerast aðilar og með dýpkun er átt
við að Evrópusamvinnan nær til sí-
fellt fleiri atriða. Stjómmálafræðing-
ar segja hana oft stafa af „spill-over“,
eða útskvettun. Með þessu er átt við
að samstarf á einu sviði leiði til sam-
vinnu á öðru. Ekki er tóm til að rekja
ástæður þessa eða þann feril sem
hefur gert úr samvinnu um stál- og
kolaframleiðslu sex landa gríðarstórt
og merkilegt bákn þar sem samvinna
15 ríkja (með undantekningum) nær
ekki aðeins til sameiginlegs markað-
ar heldur til sameiginlegs gjaldmið-
ils, fijálsra fólksferða, vamarmála
o.s.frv.
Mikilvægt er að hafa í huga að
hingað til hefur Evrópusamvinnan
einkum varðað efnahagsmál en virð-
ist nú „skvettast út“ til annarra mál-
efna. Skulu tvö dæmi nefnd. Annars
vegar er Austurríkisstjóm refsað
fyrir að samanstanda að hluta af
flokki sem á ekki upp á pallborðið hjá
stjórnum hinna landanna. Hins vegar
beitti Bretlandsstjóm neitunarvaldi
sínu á reglu sem samin var til að berj-
ast á móti kynþáttahyggju, en sam-
kvæmt henni hefði, ef taka má mið af
The Economist, verið bannað það
sem okkur (og Bretum) finnst eðlileg
umræða um þetta efni.
Af þessum tveimur dæmum sést
að Evrópusamstarfið nær nú ekki
lengur aðeins til efnahagsmála held-
ur einnig til stjóm- og samfélags-
mála. Það er gríðarmikilvæg breyt-
ing... og ekki síst ef þeir sem
ákvarðanir taka hafa ekki rétt til
þess í augum þeirra sem fara skulu
eftir ákvörðununum.
Lögmæti
Framkvæmdastjóm Evrópusam-
bandsins tekur ekki veigamiklar
ákvarðanir, eins og oft er sagt, held-
ur Ráðherraráðið, en í því sitja ráð-
www.mbl.is
Þú færð allar helsfu
fúavarnartegundir hjó
Litaveri, Grensósvegi.
Kjörvori 14 4 Itr. - gegnsær
Wt

Verð kr.
3.447-
Okkar verð kr. 2.758-
Woodex Ultra 2.5 Itr.- gegnsær
N
Verð kr.
.509-
Okkar verð kr. 2.1 33'
Sólignum 5 Itr.- þekjandi
é
/chitectur?!
St Æ Verðkr.
m 5.376-
Okkorverðkr. 4.570-
Texolin 4 Itr. - þekjandi
Verð kr.
3.493-
Okkor verð kr. 2.795-
Vlð reiknum efnisþörfina og veitum
þér faglegnr ráðleggingar
um vinnu á viðnum
Grensásvegi 18 s: 581 2444
Þar sem þjónustan
er í fyrirrúmi.
Stretch buxur
st. 36-52
Dress
Kjólar
Bolir
Lámarks verð
Hágæði
Cartfse og Lýv
heildverslun
Hamraborg 1
sími 554 6996
Cartfse
GarOarsbraut 15
Húsavfk
sfmi 464 2450
____UMRÆÐAN_________
í Evrópusambandið?
herrar aðildarríkjanna.
Nú er ekki nauðsynlegt
að fjalla í smáatriðum
um stofnanauppbygg-
ingu, aðeins ber að hafa
í huga að ákvarðanir
þessa ráðs munu verða
teknar í sífellt minni
mæli með samþykki
allra meðlima heldur
með einhvers konar
meirihlutasamkomu-
lagi.
Við þessar aðstæður
- ESB tæki meiri-
hlutaákvarðanir um
samfélagsleg mál og
ísland væri meðlimur -
væru það í raun stjórn-
völd allra ESB-ríkjanna sem tækju
ákvarðanir sem okkur varða. Og það
ESB
✓ ✓
I augum Islendinga
hefur Alþingi og
hérlend stjórnvöld rétt
til að taka ákvarðanir
sem okkur varða, segir
Jóhann M. Hauksson,
en útlendingar ekki.
gæti vel gerst þó íslensk stjómvöld
væru andsnúin viðkomandi ákvörð-
un. Þá er hægur vandi að ímynda sér
að Islendingar yrðu fljótt óánægðir. I
raun eru útlensk stjórnvöld vart lög-
mætur aðili í augum íslendinga til að
taka mikilvægar ákvarðanir sem
snerta daglegt líf fólks hér á landi.
Rétt er að ákvarðanir í vissum efna-
hags-málum koma nú að utan vegna
EES samningsins, en það eru lítils-
verð mál samanborið við þau sem
„útskvett" ESB framtíðarinnar kem-
ur til með að fjalla um. Eins og áður
var nefnt er næsta víst að það láti sig
varða mikilvæg pólitísk
og félagsleg atriði. Til
dæmis hvort kynja-
kvótar skuli vera í
stjómmálum eða hvort
fóstureyðingar skulu
takmarkaðar við 10 vik-
ur eða þá heimilaðar
fram að áttunda mán-
uði.
Nú má segja að hugs-
anlegar ákvarðanir
ESB séu ekkert verri
en þær sem íslensk
stjórnvöld taka, því út-
lendingar em Islend-
ingum engu síðri hvað
andlegt atgervi varðar.
Það má satt vera. Hins
vegar má ekki líta framhjá nokkru
gríðarlega mikilvægu sem veldur því
að íslendingar sætta sig við ákvarð-
anir hérlendra stjómvalda: hér er
þjóð.
Þjóðin
Þjóðir era umfram allt samsafn
einstaklinga sem hafa tilfinningu fyr-
ir því að vera af sömu þjóð. Það er
sem sé fyrst og fremst sú tilfinning
fólks að það sé af sömu þjóð sem
veldur tilvera hennar. Og þessu fylg-
ir oftast að þjóðinni finnst að hún eigi
að stjóma eigin málum. Islendingar
era engin undantekning hvað þetta
varðar því megintakmark þjóðernis-
baráttu hér var að verða fullvalda,
ákvarðanir sem hér giltu skyldu ekki
teknar í Kaupmannahöfn heldm- hér
á landi og af Islendingum.
Þetta hefur ekki breyst nú: í aug-
um Islendinga hefur Alþingi og hér-
lend stjómvöld rétt til að taka
ákvarðanir sem okkur varða en út-
lendingar ekki. Maður þarf hvorki að
vera óður þjóðemissinni né útlend-
ingafæla til að ímynda sér að ef mikil-
vægar ákvarðanir sem vörðuðu dag-
legt líf fólks hér kæmu að utan yrði
viðkvæðið „hvað era þessir útlend-
ingar að segja okkur fyrir verkum".
Þessu mætti svara með að benda á
tvennt. Annars vegar að ef ísland
gengi í ESB hefðu íslendingar nokk-
ur áhrif þar: kysu fulltrúa á Evrópu-
þingið og sendu búreókrata í
Evrópu-stjórnkerfið. Því væra
ákvarðanir ESB að nokkra leyti ís-
lenskar. Hins vegar að ísland hefur
þegar látið hluta af ákvörðunarvaldi
sínu út fyrir landsteinana. Fyrri full-
yrðingin er rétt á pappíranum en hún
er náttúralega bull í alvöranni. í raun
yrðu áhrif Islendinga lítilsverð. Síð-
ari fullyrðingin er rétt... svo langt
sem það nær. Ymsar ákvarðanir sem
okkur varða era, eða geta verið,
teknar í útlöndum vegna þess að
landið er aðili að EES, Sameinuðu
þjóðunum, var í Alþjóða hvalveiði-
ráðinu, o.s.frv. En eins og áður var
nefnt era mál sem þessar stofnanir
varða lítilsverð samanborin við þau
sem ESB kemur áreiðanlega til með
að fjalla um. Raunar kemur hér fram
slæm afleiðing hræðsluáróðurs
þeirra sem vora á móti EES (og
EFTA nokkram árum fyrr). Þeir
sögðu að aðild að þessum samtökum
mundi leiða til missis fullveldis og
sjálfstæðis. Og nú lítur fólk í kringum
sig og sér að ekkert slíkt hefur átt sér
stað og furðar sig á hvers vegna það
skyldi trúa svipuðum spám nú. Nú
þegar miklu meira er í húfi; „úlfur,
úlfur!“... og svo kom hann.
Feldurinn
Af öllu þessu má draga þá ályktun
að gerðist ísland aðili að ESB yrði
þess ekki langt að bíða að óánægja
yrði mikil og íslendingar leituðust
við að segja sig úr bandalaginu, því
fyrr sem það „dýpkaði" hraðar og
meir. Og það sérstaklega vegna þess
að erfitt yrði fyrir íslenskan efnahag
að hafa sameiginlegan gjaldmiðil
með ESB, eins og oft hefur verið
bent á. Er þá erfitt að sjá hvað kallar
á inngöngu íslands í sambandið. Skal
hér haft í huga, sem oftar, að betra er
að leggjast undir feld en að ana að
hlutunum.
Höíundur er doktor
i stjórnmálafræði.
Jóhann M.
Hauksson
A Páll allan
heiðurinn?
í TILEFNI af ákvörðun um flutn-
ing skrifstofu jafnréttismála frá
Reykjavík til Akureyrar hefur Páll
Pétursson félagsmála-
ráðherra haft uppi slík
ummæli um starfsemi
skrifstofunnar að ekki
verður við unað. Páll
segir m.a. að árangur
hafi ekki verið stór-
kostlegur og verði
meiri á Akureyri en af
starfi skrifstofu jafn-
réttismála í Reylqavík.
Þótt erfitt sé að sjá að
svo verði þá er það ein-
læg ósk okkar jafn-
réttissinna að árangur
verði enn meiri en ver-
ið hefur. Það segir hins
vegar ekki að árangur-
inn hingað til hafi verið
lítill. Þar sem verkin
tala er auðvelt að hrekja yfirlýsingar
félagsmálaráðherra.
Eitt af verkefnum skrifstofu jafn-
réttismála hefur verið að bæta stöðu
kynjanna á vinnumarkaði og til þess
hefur stofnunin gripið til ýmissa að-
gerða. Vil ég sérstaklega minnast
hér á nokkur atriði sem skipta fólk á
vinnumarkaði veralegu máli.
Kynbundin
fjölskyldumismunun
Auðvitað vill Páll Pétursson eins
og aðrir Lilju kveðið hafa. Hins veg-
ar getur hann ekki eignað sér hug-
myndafræðina á bak við ný lög um
fæðingar- og foreldraorlof eins og
hann hefur reynt undanfarið. Sann-
leikurinn er sá að hreyfing launa-
fólks bæði samtök opinberra starfs-
manna og ASÍ og stjórnmálaflokkar
eiga þar miklu fremur heiðurinn. Fé-
lagsmálaráðherra fékk hins vegar að
leggja fram stjórnar-
framvarp sem að miklu
leyti var útfærsla á
hugmyndum annarra
og sem fjármálaráð-
herra og pólitískur að-
stoðarmaður hans áttu
stóran þátt í að
tryggja. Síðast en ekki
síst á skrifstofa jafn-
réttismála - og undir
lokin karlanefnd jafn-
réttisráðs - mikið hrós
skilið fyrir að leggja
grandvöll að sjálfstæðu
feðraorlofi og öðram
réttarbótum með nýj-
um lögum um fæðing-
ar- og foreldraorlof.
Annað dæmi um
sigra á sviði jafnréttismála, sem
skrifstofa jafnréttismála á megin-
þátt í, er nýlegur dómur Hæstarétt-
ar um kynbundna launamismunun á
milli sambærilegra starfa hjá Akur-
eyrarbæ. I dómnum þóttu umrædd
störf sambærileg skv. starfsmati,
sem hannað hafði verið í samráði við
Starfsmannafélag Akureyrarbæjar.
Áður hafði Hæstiréttur snemma árs
1997 dæmt að munur á launum karls
og konu í sama starfi hjá Ríkisút-
varpinu væri vegna kynferðis og því
óheimill. Bæði þessi mál voru rekin
til sigurs af hálfu kæranefndar jafn-
réttismála - sem ráðherra hefur nú
látið svipta umboði sínu.
Skrifstofa jafnréttismála brást
líka afskaplega fagmannlega við
þegar stéttarfélög opinberra starfs-
Jafnréttismál
Skrifstofa jafnréttis-
mála, og undir
lokin karlanefnd
jafnréttisráðs, segir
Björk Vilhelmsdóttir,
á hrós skilið.
manna ákváðu að semja um kjör í
nýju launakerfi. Til að koma í veg
fyrir að nýja launakerfíð yki á þann
launamun sem enn ríkir á milli kynj-
anna gaf stofnunin út árið 1998
ásamt Bandalagi háskólamanna og
Jafnréttisnefnd Reykjavíkur ritling
sem heitir „Launajafnrétti í fram-
kvæmd í dreifstýrðu launakerfi".
Þar er að finna hagnýtar leiðbein-
ingar, fyrir forstöðumenn og starfs-
menn, til að sporna gegn launamis-
munun. Það er eflaust m.a. þessu
átaki að þakka að þróunin er í rétta
átt hjá opinberam starfsmönnum.
Kynbundið áreiti
Að lokum má nefna að fyrir at-
beina og framkvæði starfsmanna
Skrifstofu jafnréttismála hefur loks
verið viðurkennt í samfélaginu að
kynbundið áreiti á vinnustöðum og
annars staðar er vandamál sem við-
gengst og bregðast þarf við. Nýlega
gaf skrifstofan í samvinnu við Vinnu-
eftirlit ríkisins út bókina „Kynferðis-
leg áreitni á vinnustöðum“. Þar er að
finna heildarúttekt á þessu efni auk
þess sem gefnar era út leiðbeiningar
um hvernig beri að bregðast við kyn-
bundnu áreiti, jafnt í lögum sem og á
vinnustað.
Þakkir ráðherrans til starfsmanna
era dylgjur - og starfslok.
Höfundur er formaður Bandalags
háskólamanna.
Björk
Vilhelmsdóttir