Morgunblaðið - 09.08.2000, Blaðsíða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 9. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Leyndardómar Afríku
LISTAKONAN á myndinni vinnur hér að gerð skúlptúrs úr sandi.
Verkið sýnir vestur-afrískar konur í hátíðarklæðum við söng og dans.
Sandskúlptúrinn er að finna á ströndinni í Zeebrugge á fjórðu sand-
skúlptúr-hátíðinni sem stendur yfir í Belgíu þessa dagana. Þema hátíð-
arinnar að þessu sinni er „Ævintýri Afrfku - í leit að leyndardómum
frumskógarins."
Meistari
konsertsins
TONLIST
Skálholtskirkja
SUMARTÓNLEIKAR í
SKÁLHOLTI
Bachsveitin undir stjórn Jaap
Schröder flutti kammerverk eftir
Antonio Vivaldi. Einleikarar voru
Peter Tompkins, Gunnar Þorgeirs-
son, Sigurður Halldórsson, Jaap
Schröder, Rut Ingólfsdóttir, Lilja
Hjaltadóttir og Sif Tulinius. Laug-
ardagurinn 5. ágúst, 2000.
SAGNFRÆÐINGAR hafa talið
Antonio Vivaldi (1678-1741) hafa ver-
ið sérkennilegan mann, hégómafullan
og grobbinn og að hann hafi helst ver-
ið frægur sem fiðluleikari en minna
gert með hann sem tónskáld. Hann
var aðallega gagnrýndur af flautu-
leikaranum Joachim Quantz, fyrir að
nota einfaldan bassa, tematískt
óskyldan efri röddunum og ýmsir
aðrir hafa sagt að tónmál hans sé að
miklu leyti leikur með stefrænar eft-
irlíkingar og „sekvensa“ (raðbundnar
eftirlíkingar), sem bundnir eru í sér-
lega einfalt hljómferli. Þó voru menn
sammála um að það væri ákveðinn
kraftur og fjör í tónlist hans, sem auk
þess væri mjög vel rituð fyrir hljóð-
færi, þar sem finna má margar
skemmtilegar tækninýjungar, er
varða bogatækni og mótun blæ-
brigða. Það var nærri um leið og hann
féll frá að hann gleymdist, nema af
sagnfræðingum og það var ekki fyrr
en árið 1905 að Amold Schering vakti
athygli manna á mikilvægi Vivaldi
fyrir þróun konsertsins og aftur um
1920, er tvískipt safn verka hans í
einkaeign kom í leitimar.
Tónleikamir hófust á „Konsert
fyrir strengi og fylgirödd“, sem
merktur er F VII nr. 3 og finnst ekki í
tónverkaskrá Vivaldi, hvað því veldur
veit undirritaður ekki en þessi konsert
var í þremur köflum og hvað rithátt
snertir gæti hann sem best verið eftir
meistarann og var skemmtilega flutt-
ur. Á næstu konsertum var merldng í
samræmi við þá þrjá tónverkalista
(RV, P og M) sem almennt er miðað
við og var fyrstur þeirra „Konsert (RV
535 / P 302 og M 264) fyrir tvö óbó,
strengi og fylgirödd í d-moll“. Ein-
leikarar á barokkóbó voru Peter
Tompkins og Gunnar Þorgeirsson og
var leikur þeirra sérlega skemmtiieg-
ur og afburðavel útfærður í hröðu
köflunum.
„Konsert fyrir selló og kammer-
sveit í a-moll“ (RV 418) er nokkuð
dimmhljómandi verk, miðað við Viv-
aldi, og ræður þar sjálfsagt nokkru að
barokksellóið var ekki búið að ná
þeim hljómstyrk sem síðar varð, svo
að björtum mótröddum fiðlanna
þurfti að stilla í hóf. Einleikari var
Sigurður Halldórsson og iék hann
konsertinn með töluverðum tilþrifum
og af miklu öryggi.
Næsta viðfangsefni, „Sonata al
Santo Sepolcro" er flokkuð með
konsertum og er að því leyti til sam-
stofna „Árstíðunum" að vera eins
konar hermiverk, þar sem Vivaldi
túlkar með tónum hryggð sína gagn-
vart hinni „helgu gröf‘, með fallandi
tónferli og kaflaheitunum „Largo
molto“ og hraða kafianum „Allegro
ma poco“. Þessi dapurlegi „konsert"
var helst til hratt leikinn og hefði
mátt leggja meiri áherslu á dapur-
leika tónmálsins.
í tveimur síðustu konsertunum var
Vivaldi í sínu besta formi og sá fyrri,
„Konsert fyrir fiðlu og kammersveit
(RV 202) í c-moll“, er glæsilegt verk,
þar sem gerðar eru miklar kröfur til
einleikarans, sem var Jaap Schröder.
Hröðu kaflamir voru mjög hratt
leiknir, sérstaklega sá seinni, og kom
það nokkuð fram í leik Schröders, þar
sem erfiðast var, þótt annars staðar
bæri leikur hans svip af handtaki hins
frábæra listamanns til margra ára.
Síðasti konsertinn (RV 550), fyrir
fjórar einleiksfiðlur og kammersveit í
c-moll, var glæsilega fluttur en ásamt
Schröder voru Rut Ingólfsdóttir,
Lilja Hjaltadóttir og Sif Tulinius ein-
leikarar. Frábær samleikur einleik-
ara og Baehsveitarinnar féll vel að
glæsilegri tækni Vivaldi í endurtekn-
ingum stefja, er á köflum verður
„stadísk“ og losnar síðan úr viðjunum
í flæðandi „sekvensum". Þriðji þátt-
urinn, Adagio, er í raun ekki sjálf-
stæður þáttur, heldur inngangur
lokakaflans, svo sem venja var á
tímum barokkmanna og þar með
heldur Vivaldi þriggja þátta skipan
konsertsins sem er hans framlag til
formskipunar konsertsins ásamt
ýmsu öðru.
í heild voru þetta mjög góðir tón-
leikar þar sem saman fór skemmtileg
og leikandi tónlist eftir meistara
konsertsins og góður flutningur, bæði
hjá einleikurum og samspilsfólkinu í
Bachsveit Skálholtskirkju.
Bach eða
ekki Bach
Baehsveitin í Skálholti flutti verk
eftir J .S. Bach og J. G. Goldberg,
undir stjóm Jaap Schröder. Ein-
leikarar voru Helga Ingdlfsdóttir,
Jaap Schröder, Peter Tompkins og
Elín Guðmundsdóttir. Laugardag-
urinn 5. ágúst 2000.
Sembalkonsertamir sem J. S.
Bach ritaði, flesta líklega til flutnings
á tónleikum í kaffihúsi Gottfrieds
Zimmermanns, voru hvað efnisinni-
hald varðar sóttir til annarra
konserta, bæði eftir hann sjálfan og
jafnvel gerðist það að hann umritaði
annarra manna verk, eins og t.d.
konsertinn fyrir fjóra sembala, sem
hvað tónefni snertir er eftir Vivaldi.
Sumir þessir konsertar, t.d. fjórði
Brandenburgarkonsertinn, fiðlu-
konsertinn frægi í a-moll (BWV1041)
og tvífiðlukonsertinn (BWV 1043),
eru einnig til sem sembalkonsertar
og væri útaf fyrir sig skemmtilegt að
heyra þessar gerðir til samburðar við
þær gerðir sem kunnastar eru.
Bach-tónleikamir í Skálholti síð-
astliðinn laugardag hófust á f-moll
sembalkonsertinum (BWV 1056) og
em jaðarkaflamir taldir vera umrit-
un meistarans á eigin óbókonsert í
g-moll, sem engar sögur fara af og er
glataður.
Þetta er falleg tónlist, þar sem
glampar á snjallai- tónhugmyndir. Þó
er sá kafli, þ.e. hægi kaflinn, sem
Bach hefur trúlega samið sérstaklega
fyrir þennan sembalkonsert, einstak-
lega fagur.
Flutningur Bach-sveitarinnar var
glæsilega mótaður og fór einleikar-
inn, Helga Ingólfsdóttir, oft á kostum
í sérlega skemmtilegum tónvefnaði
sembalraddarinnar.
Annað viðfangsefni tónleikanna
var Tríósónata fyrir tvær fiðlur
(BWV 1037), sem er í flokki verka
sem vafasamt er að séu eftir Bach.
Hröðu kaflamir í þessu verki era sér-
lega góð tónlist, einkum sá síðari,
gikkurinn, en eins og ritað er í efnis-
skrá, er verkið sagt vera eftir J. G.
Goldberg en því bætt við, að hann hafi
varla verið svona gott tónskáld, að
geta samið slíkt ágætisverk. Hugsan-
legt er að Goldberg hafi samið þessa
tróíósónötu í tíma hjá Bach, sem gæti
þá hafa lagfært rithátt verksins. Það
sem einnig vekur efa um að Bach hafi
samið þetta verk, er sérstaklega, að
það er nokkuð laust í formi og einnig,
að það gagnhverfa tónferli, sem ein-
kennir tónlist meistarans, er þar í
minna mæli en er að finna í öðrum
verkum meistarans. Þetta annars
ágæta verk var mjög vel flutt, bæði af
Jaap Schröder og Sif Tuliníus, auk
continuo-fólksins Helgu Ingólfsdótt-
ur og Sigurðar Halldórssonar, sem
áttu hlut að ágætum flutningi í Alla
breve og lokakaflanum, gikknum.
Þriðja viðfangsefnið var konsert í
c-moll fyrir tvo sembala og strengja-
sveit (BWV 1060), sem er talinn upp-
haflega saminn fyrir óbó- og fiðluein-
leik. Sú gerð verksins er glötuð en
konsertinn var hér fluttur í umritun
fyrir hugsanlega uppranalega hljóð-
færaskipan og er umritun þessi eftir
Wilfried Fischer. Þetta er skemmti-
legt verk og var einstaklega vel flutt á
barokkóbó af Peter Tompkins og
Jaap Schröder á fiðluna.
Lokaverkið var svo þriðji konsert-
inn, sem uppranalega var saminn fyr-
ir tvo sembala en hér fluttur í umrit-
un meistarans, þar sem bætt er við
strengjasveit og continuo-rödd. Það
er víða auðheyrt, að hlutverki
strengjasveitarinnar er bætt við, því
oft er hlutverk strengjanna í grann-
ara lagi og oft aðeins til að marka
áherslur. Fyrsti kaflinn en þó sér-
staklega miðkaflinn og einnig stór
hluti lokaþáttarins, fúgunnar, er ein-
göngu ritaður fyrir sambalana. Ein-
leikarar vora Helga Ingólfsdóttir og
Elín Guðmundsdóttir og var leikur
þeirra sérlega samstilltur, kaftmikill
og spennuþranginn í fúgunni og ein-
staklega fallega mótaður í hæga
þættinum.
Auk þeirra sem fyrr hafa verið
nefndir til sögu vora Rut Ingólfsdótt-
ir, Lilja Hjaltadóttir, Guðrún Hrand
Harðardóttir og Gunnlaugur Stefáns-
son aðilar að þessum ágæta flutningi,
undir stjórn Jaap Schröder.
Jón Ásgeirsson
Nýjar bækur
• DOWNS-heilkenni er eftir
Göran Annerén, Irene
Johansson og Inga-Lill Krist-
jansson. Þorleifur Hauksson
íslenskufræðingur þýddi bók-
ina en Friðrik Sigurðsson
samdi kafla um félagslegan
stuðning við fötluð börn og
fjölskyldur þeirra. Það er Fé-
lag áhugafólks um Downs-
heilkenni og Pjaxi ehf. sem
gefa bókina út.
í bókinni lýsa höfundar öll-
um þáttum sem varða ein-
staklinga með Downs-heil-
kenni, hvernig það er að vera
foreldri barns með Downs-
heilkenni, erfðafræðilegum
bakgrunni, læknisfræðilegum
vandamálum, taugafrávikum,
þroskafrávikum, vitsmuna-
þroska, málþroska o.s.frv.
Göran Annerén er barna-
læknir, erfðafræðingur og yf-
irlæknir á deild fyrir klíníska
erfðafræði við Akademíska
barnaspítalann í Uppsölum.
Irene Johannsson er prófess-
or í uppeldisfræði og hljóð-
fræði við Háskólann í Karl-
stad og Inga-Lill Krist-
jansson er sálfræðingur og
sálgreinir.
Féglag áhugafólks um
Downs-heilkenni var stofnað
17. apríl 1997 og eru félags-
menn um 100. Það á aðild að
Landssamtökunum Þroska-
hjálp. Megintilgangur félags-
ins er að stuðla að fræðslu
foreldra og almennings um
Downs-heilkenni, efla sam-
kennd milli aðstandenda, afla
upplýsinga um Downs-heil-
kenni, miðla þeim og sam-
ræma og efla þjónustuferli.
Bókin er kilja, 120 bls.
Verð: 2.880 kr.
Ný geislaplata
• SÓLSKIN i bæinn hefur að
geyma 19 lög í flutningi söngkvart-
ettsins Perluvina. Flest eru lögin
þekkt, bæði þjóðlög og önnur söng-
lög, eftir íslensk og erlend tónskáld.
Kvartettinn skipa: Kristjana
Gestsdóttir, Jóhanna Steinþórs-
dóttir, Gunnar Þór Jónsson og Sig-
urður Loftsson. Perluvinir eru allfr
búsettir í Gnúpverjahreppi í Ár-
nessýslu. Þau hafa starfað saman
sem kvartett í fimm ár. Öll hafa þau
stundað söngnám að einhverju
marki, aðallega við Tónlistarskóla
Árnessýslu, lengst af hjá Sigur-
veigu Hjaltested.
Perluvinir hafa komið fram við
margvísleg tækifæri, innan sveitar
og utan. Má þar nefna allskonar
mannfagnað, kirkjulegar athafnir
og einnig hafa þau sungið fyrir
ferðamenn, innlenda og erlenda. Öll
era lögin flutt án undirleiks.
Platan verður til sölu á nokkrum
stöðum á landinu, t.d. í Kaupfélagi
Árnesinga á Selfossi.
Upptöku og hljóðvinnslu annaðist
MlXehf.
Arbók
• ÁRBÓK Ferðafélags íslands
2000 heitir: í strandbyggðum norð-
an lands og vestan og flytur þrjá
þætti eftir Bjarna Guðmundsson
kennara, Hauk Jóhannesson jarð-
fræðing og Valgarð Egilsson lækni.
Bjarni ritar þátt sem hann nefnfr I
kringum Kaldbak milli Arnarfjarð-
ar og Dýrafjarðar. Þáttur Hauks
nefnist Lesið í landið í Árneshreppi
á Ströndum og Valgarður kallar
sinn þátt Úthafsbyggðri Mið-
Norðurlanda og fjallar um svæði
beggja vegna Eyjafjarðarmynnis,
svo og Flatey og Grímsey.
Árbókin er prýdd miklum fjölda
ljósmynda og í henni era stað-
fræðikort eftir Guðmund Ó. Ing-
varsson.
Bókin er afhent gegn greiðslu
árgjalds, sem er 3.500 kr., en hún
fæst einnig innbundin og kostar þá
4.000 kr.