Morgunblaðið - 27.08.2000, Blaðsíða 33

32 SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 2000 33
pliiírgíiíiiMnlnllí
STOFNAÐ 19IB
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
UMFERÐ OG ÁRANGUR
AÐ er ljóst að í hvert sinn, sem
yfirvöld umferðarmála efna til
sérstaks átaks í umferðinni,
skilar það árangri. Þannig fer ekki á
milli mála, að góður árangur varð af
því, þegar stefnt var að slysalausum
degi í Reykjavík sl. fimmtudag. Ekki
fer heldur á milli mála, að miklar um-
ræður í fjölmiðlum í kjölfar alvarlegra
umferðarslysa skila ákveðnum ár-
angri. Ökumenn hugsa meira um um-
ferðina, gæta þess betur að fylgja
settum reglum, draga úr hraða, nota
bílbelti og framkoma þeirra er að öðru
leyti til fyrirmyndar.
Við höfum líka reynslu af því, að
þegar lögregluyfirvöld efna til alls-
herjarátaks til þess að hafa hendur í
hári þeirra, sem aka of hratt eða
brjóta umferðarlög með öðrum hætti,
verður sýnilegur árangur af slíku
átaki.
Vandinn er hins vegar sá, að þessi
árangur er tímabundinn. Smátt og
smátt fer umferðin aftur í sama gamla
farið. Hin alvarlegu umferðarslys
gleymast. Slysalausi dagurinn í
Reykjavík gleymist. Herferð lög-
reglunnar um land allt gegn hrað-
akstri gleymist. Og fyrr en varir er
umferðin á höfuðborgarsvæðinu og
úti á þjóðvegum farin að lúta sömu
lögmálum frumskógarins og hún hef-
ur alltof lengi gert.
Það hlýtur að vera næsta verkefni
umferðaryfirvalda að taka á þessum
vanda. Hvernig er hægt að tryggja, að
sá tímabundni árangur, sem næst við
sérstakar aðstæður verði varanlegur?
Það er alveg ljóst, að fræðslustarf-
semi, sem fram fer með ýmsum hætti
á vegum umferðaryfirvalda, bæði í
fjölmiðlum og annars staðar, hefur
mikla þýðingu en hún dugar skammt.
Slysin sjálf hafa mikil varnaðar-
áhrif en þau fjara út, þegar frá líður.
Margt bendir til, að eina leiðin til þess
að tryggja, að aukinn agi í umferðinni
verði varanlegur sé umtalsverð þyng-
ing sekta og annarra refsinga.
Á síðustu árum hefur verið gert
stórátak í því að herða innheimtu
vegna stöðumælasekta og flest bendir
til að það hafí haft þau áhrif að öku-
menn gæti betur að sér í þeim efnum.
Þegar stöðumælasektir eru orðnar
jafn háar og raun ber vitni leggja öku-
menn meiri áherzlu á að bílar þeirra
standi ekki við stöðumæla eftir að tím-
inn er runninn út og leita þá frekar í
bílastæðahúsin, svo að dæmi sé tekið.
Ef hraðakstur kostar umtalsverðar
fjárhæðir, meiri fjárhæðir en nú, má
búast við að ökumenn hugsi sig um
tvisvar áður en þeir leggja það á sig að
greiða slíkar sektir oftar en einu sinni.
I umferðinni er það svo, að það dug-
ar ekki fyrir ökumenn að fylgja sjálfir
umferðarreglum út í yztu æsar. Þeir
geta verið dauðans matur vegna fram-
ferðis annarra í umferðinni. Þess
vegna er það áleitin spurning, hvort
hinn almenni borgari verður að taka
að sér löggæzlu í umferðinni að ein-
hverju leyti með því að láta lögregluna
vita af ökumönnum, sem stofna eigin
lífi og annarra í stórhættu með fram-
ferði sínu.
Vafalaust mun mörgum þykja það
ógeðfelld hugsun að kæra samborgara
sína með þeim hætti. Á hinn bóginn er
ótrúlegt að fylgjast með þeim hrað-
akstri, sem viðgengst á götum höfuð-
borgarsvæðisins án þess að nokkur
lögreglubíll sjáist, enda getur lög-
reglan ekki verið alls staðar, hvorki á
höfuðborgarsvæðinu né annars stað-
ar. Þess vegna verður aðhaldið að
koma innan frá. Hrað- og framúr-
akstur er lífshættulegur bæði fyrir þá,
sem stunda hann, og aðra. Er fráleitt
að þeir, sem verða vitni að slíkum
akstri, kæri hann? Það verður að
koma á varanlegum aga í umferðinni á
íslandi, sem að einhverju leyti endur-
speglar það agaleysi, sem hefur lengi
einkennt þjóðfélag okkar. Þó hefur
orðið mikil breyting á því á seinni ár-
um á mörgum sviðum.
Við þurfum að ná þessu marki í um-
ferðinni, ekki í nokkrar vikur á hverju
ári, þegar sérstaklega stendur á, held-
ur allt árið um kring og öll ár. Það
verður bezt gert með því að vinna að
viðhorfsbreytingu í samfélaginu.
Við þurfum á að halda umferðar-
menningu. Tillitssemi kemur einungis
innan frá. En það má kenna hana. Um-
fram allt þarf að kenna fólki að aka við
ólík skilyrði, á malarvegum, í hálku,
við ýmis og ólík veðurskilyrði. Að-
stæður kalla á réttan akstur. Og þá er-
um við komin að kjarna málsins, dóm-
greindinni. Hún verður að vísu ekki
lærð. En það má innræta ökumönnum
aðgæslu samkvæmt aðstæðum og
kenna þeim undirstöðuatriði umferð-
armenningar.
Ritstjórnargreinar Morgunblaðsins
27. ágúst 1980: ,Á hvaða at-
riði leggja verkamenn í „al-
þýðulýðveldinu“ pólska
mesta áherslu? Réttinn til að
stofna frjáls verkalýðsfélög.
Svo er nú komið í Póllandi,
þar sem alræði öreiganna á
að hafa ríkt um langt árabil,
að sósíalíska stjómkerfinu er
ógnað að sögn valdhafanna
með kröfunni um frjáls
verkalýðsfélög, um að verka-
menn fái að ráða málum sín-
um sjálfír óháðir skipunar-
valdi kommúnistaflokksins.
Verður sovéskum skriðdrek-
um beitt til að bijóta þessar
óskir á bak aftur? Frelsis-
baráttan í Póllandi á rætur
að rekja til hreyfingar meðal
hins kúgaða fjölda, sem tek-
ur myndir af Jóhannesi Páli
páfa, landa sínum, fram yfir
andlega feður kommúnis-
mans og ákallar Guð en ekki
Marx eða Lenín.“
27. ágúst 1970: ,Á undan-
fömum árum hafa stjóma-
randstöðuflokkarnir, Fram-
sóknarflokkurinn og
kommúnistar, hvað eftir ann-
að krafizt þess að ríkisstjórn-
in segði af sér, þing yrði rofið
og efnt til nýrra kosninga.
Nú bregður hins vegar svo
við, þegar stærsti stjóm-
málaflokkur landsins lýsir
þeirri skoðun sinni, að eðli-
legt sé að efna til kosninga
vegna allra aðstæðna í þjóð-
félaginu, að aðrir flokkar ým-
ist leggjast gegn því, eða
geta ekki leynt fögnuði sín-
um yfir því, að ekki verður af
kosningum. Þessi viðbrögð
stj órnarandstöðuflokkanna
sýna, að þessum flokkum er
ekki um það gefið að leggja
mál sín undir dóm kjósenda í
landinu eins og nú er ástatt.
Þeir era beinlínis hræddir
við það.“
27. ágúst 1960: „Er prófess-
orinn dvaldi í Hveragerði,
kynntist hann garði Krist-
manns Guðmundssonar.
Taldi hann garð þennan vera
hreinan gimstein, og er hann
hefði gengið í gegnum garð-
inn, hefði hann þegar séð á 2.
hundrað plantna, sem mjög
fágætar væra suður í Þýzkal-
andi. Taldi prófessorinn að á
dauða sínum hefði hann get-
að átt von, en að sjá slíka
gersemi hér uppi á íslandi,
hefði hann talið útilokað."
REVKJAVÍKURBRÉF
SAMBAND Tyrklands og
Evrópusambandsins er eitt af
flóknari úrlausnarefnum er
ESB stendur frammi fyrir.
Líkt og rakið var í Reykjavík-
urbréfi fýrir hálfum mánuði
era mjög skiptar skoðanir á því
hvort veita eigi Tyrkjum aðild,
en það hafa þeir sótt fast um nokkurra áratuga
skeið.
Annars vegar óttast menn efnahagslegar af-
leiðingar þess að hleypa Tyrklandi inn í sam-
bandið (og þá ekki síst þann mikla fjölda innflytj-
enda er kynni að streyma til efnaðri ríkja
Evrópu) en hins vegar er erfitt að færa rök fyrir
því, út frá þeim grandvallarsjónarmiðum er
liggja að baki ESB, að meina þeim inngöngu. Það
sama má segja um þá fyrirvara er margir setja
við því að hleypa fjölmennu, múslímsku ríki inn í
hið „kristna" Evrópusamband.
Þegar samband Tyrklands og ESB er metið er
hins vegar nauðsynlegt að taka tillit til mun fleiri
þátta. Það verður til dæmis að líta á hina hernað-
arlegu hlið og það mikilvæga hlutverk er Tyrk-
land gegnir á því sviði. Staða Kúrda er óhjá-
kvæmilega eitt af því sem mun ráða hvað mestu
um afstöðu margra Evrópubúa og jafnframt er
ljóst að meta verður efnahagslegar afleiðingar
þess að veita Tyrklandi inngöngu. Þær era síður
en svo einungis neikvæðar. Vissulega er Tyrk-
land með fátækustu ríkjum Evrópu en lífskjör
þar era þó ekki verri en í sumum þeim ríkjum
Austur-Evrópu sem talin era eiga hvað mesta
möguleika á aðild. Tollabandalag Evrópusam-
bandsins og Tyrklands hefur reynst afar vel og
er Tyrkland orðið að mjög mikilvægum útflutn-
ingsmarkaði fyrir ESB. Batni lífskjör í þessu
sautjánda fjölmennasta ríki veraldar mun efna-
hagslegt mikilvægi þess vaxa að sama skapi.
Jafnvel má færa rök fyrir því að tyrkneskir inn-
flytjendur í atvinnuleit gætu reynst vítamíns-
sprauta fyrir Evrópu. Fæðingartíðni hefur verið
lág í ríkjum Vestur-Evrópu og þjóðir þar eldast
hratt. Þótt atvinnuleysi sé nú alvarlegt vandamál
kemur að því að þörf verður á ungu vinnuafli til
að knýja efnahagslífið áfram.
Einn þeirra þátta sem
NATO-ríkið ekki verður framhjá litið,
TWtlíirirl er samband Tyrklands
1 yi ívlctlltl og Vesturlanda er metið,
er þáttur Tyrkja í varnarsamstarfi á vettvangi
Atlantshafsbandalagsins síðastliðna hálfa öld.
Það era engar ýkjur að segja að Tyrkir hafi
gegnt lykilhlutverki í vömum Evrópu á tímum
kalda stríðsins þótt oft hafi hlutur þeirra ekki
farið hátt. Þeir lögðu sitt af mörkum í Kóreu-
stríðinu og fengu í kjölfar þess aðild að NATO
árið 1952, þremur áram eftir stofnun bandalags-
ins. Lengi vel völduðu Tyrkir um þriðjung landa-
mæra Sovétríkjanna gagnvart NATO. Þegar
Berlínarmúrinn hrandi og Sovétríkin byrjuðu að
leysast upp dró hins vegar úr hernaðarlegu mik-
ilvægi Tyrklands.
Það er engu síður enn til staðar. Tyrkland er á
mörkum Evrópu og Asíu, hliðið að Mið-Austur-
löndum og hinum múslímska heimi. Þarna mæt-
ast Balkanskagi, Kákasusríkin og Mið-Austur-
lönd, er ekki teljast til friðsömustu svæða
veraldar. Þótt hin sovéska ógn sé ekki lengur til
staðar er ekld þar með sagt að þessi hluti álfunn-
ar einkennist af ró og spekt. Tyrkland gegnir
áfram gífurlega mikilvægu hlutverki, þótt ástæð-
urnar séu aðrar. Það er á margan hátt brjóstvörn
hinna velmegandi ríkja Evrópu gagnvart hryðju-
verkum, eiturlyfjasmygli og straumi flótta-
manna. Tyrkir hafa verið leiðandi í því að styðja
hin veikburða lýðræðisríki Mið-Asíu (sem þeir
líta svo á að tilheyri hinu tyrkneska menningar-
svæði) og þeir hafa lagt meira af mörkum til frið-
argæslu á Balkanskaga en margar aðrar þjóðir.
Þrátt fýrir þetta standa Tyrkir að mörgu leyti
frammi fyrir sama vanda og íslendingar. Þeir
hafa verið aðilar að NATO í um hálfa öld en þeir
eiga ekki aðild að Evrópusambandinu. Nú þegar
við blasir að Vestur-Evrópusambandið muni
taka að sér varnarhlutverk Evrópusambandsins
og gera tilkall til þess að vera Evrópustoð Atl-
antshafssamstarfsins er staða Tyrkja óljós.
Þeir fengu aukaaðild að VES árið 1991 og hafa
tekið virkan þátt í starfi þess, ekki síst í hinum
svokölluðu Petersberg-verkefnum, en í þeim fel-
ast fýrst og fremst þátttaka í friðargæslu.
Tyrkir gera sér fyllilega ljóst að aðild þeirra að
Evrópusambandinu er ekki yfirvofandi. Sama
hversu fast þeir munu sækja að gerast aðilar er í
hæsta máta ólíklegt að af því verði næsta ára-
tuginn. Því hafa Tyrkir lagt ofuráherslu á að
breytingar á starfsemi VES hafi ekki áhrif á
stöðu þeirra innan NATO.
Á þessu er engin augljós lausn. Evrópusam-
Laugardagur 26. ágúst.
bandið sækist eftir því að auka vægi sitt í vamar-
málum og sjálfstæði innan NATO. Þeirri stefnu
er alls ekki beint gegn Tyrkjum. Hins vegar er
ljóst að önnur evrópsk NÁTO-ríki, er standa ut-
an Evrópusambandsins, myndu væntanlega eiga
mun greiðari leið inn í ESB sækist þau eftir því.
Noregur og Island era nú þegar aðilar að
Evrópska efnahagssvæðinu og þær hindranir er
standa í vegi lýrir aðild Tyrkja eiga ekki við í
þeirra tilviki. Þar með er ekki sagt að þessi ríki
séu á leið inn í sambandið heldur að út frá sjónar-
homi Tyrkja sé veraleg hætta á að þeir muni
standa eftir einir evrópskra NATO-ríkja fyrir ut-
an Evrópusambandið í framtíðinni.
Það að finna lausn sem er viðunandi jafnt fyrir
Tyrki, Evrópusambandið sem NATO verður
vandaverk. Hins vegar myndu líklega fáir, sem
velt hafa fyrir sér mikilvægi Tyrklands á þessu
sviði fýrir önnur Evrópuríki, vilja rjúfa tengslin
og missa þann staðfasta og mikilvæga banda-
mann sem Tyrkir hafa verið. Afleiðingar þess
kynnu að vera vægast sagt varhugaverðar.
Deilur Grikkja og Tyrkja
um ýmis málefni en þó
fyrst og fremst Kýpur
hafa valdið spennu innan
NATO og torveldað samband Tyrklands og
Evrópusambandsins. Á síðustu áram hefur
margoft legið við hemaðarátökum milli þessara
tveggja NATO-ríkja. Er þar skemmst að minn-
ast deilna vegna áforma Grikkja um að setja upp
loftvarnaflaugakerfi og auka viðbúnað á herflug-
vellinum í Paphos á Kýpur. Hótuðu Tyrkir að
tortíma flaugunum yrðu þær settar upp. Þegar
upp var staðið sættu Tyrkir sig hins vegar við
uppsetningu slíkra kerfa jafnt á Kýpur sem Krít.
Þar sem hinn gríski hluti Kýpur á nú í viðræð-
um við Evrópusambandið um aðild er ljóst að
framvinda þeirra viðræðna mun hafa veruleg
áhrif á stöðu Tyrklands. Það verður hins vegar
ekki einfalt mál að veita Kýpur aðild, þar sem
eyjunni hefur verið skipt í tvö svæði, annað á
áhrifasvæði Grikkja en hitt á áhrifasvæði Tyrkja,
allt frá Kýpurdeilunni.
Evrópusambandið stendur því frammi fyrir
þeirri flóknu ákvörðun hvort veita eigi hinum
gríska hluta eyjunnar aðild eða gera þá kröfu að
einungis Kýpur sem heild geti tekið það skref.
Verði sú leið farin að veita hinum gríska hluta
Kýpur aðild blasa nokkur augljós vandamál við.
Ber þar fyrst að nefna hvaða stöðu tyrkneskir
Kýpurbúar munu hafa innan ESB og jafnframt
hvaða svæði Kýpur ættu að teljast til Evrópu-
sambandsins. Þriðja leiðin væri svo auðvitað að
neita Kýpur um aðild.
Hinn austurríski Leopold Maurer, sem verið
hefur aðalsamningamaður Evrópusambandsins
gagnvart Kýpur undanfarin ár, sagði á nýlegri
ráðstefnu að enginn hefði í raun verið reiðubúinn
að taka á hinum raunveralegu vandamálum er
aðildarviðræður hófust. Taldi hann mikilvægt að
leysa grandvallarvandamálin áður en farið væri
að ræða tæknilegar útfærslur og smáatriði.
Lausnina yrði að finna. Það að velja þann kost að
hafna aðild Kýpur myndi skapa önnur vandamál
og meiri. Til dæmis gæti eitthvert ótilgreint að-
ildarríki Evrópusambandsins þá tekið upp á því
að beita neitunarvaldi sínu gagnvart öllum öðr-
um væntanlegum aðildarríkjum.
Helst eru bundnar vonir við að viðræður á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna gætu leitt til þess
að lausn finnist á Kýpurdeilunni. Einnig er ljóst
að jafnt Tyrkir sem Grikkir hafa hag af því að
finna lausn á deilumálum sínum. Hafa nokkur
skref verið tekin að undanförnu sem gefa ástæðu
til varfærinnar bjartsýni. Má nefna heimsókn
George Papandreou, utanríkisráðherra Grikk-
lands, til Ankara í byrjun árs, en það var fyrsta
heimsókn grísks utani'íkisráðherra til Tyrklands
í 38 ár. Endurguldu Tyrkir heimsóknina
skömmu síðar.
Kýpur-
vandinn
Kúrda-
vandinn
Flestir era sammála því
að Kúrda-vandinn sé
einn helsti þröskuldurinn
í vegi bættra samskipta
Tyrkja og ríkja Vestur-Evrópu. Það þarf hins
vegar ekki að ræða lengi við tyrkneska áhrifa-
menn til að komast að því að þeir eru þeirrar
skoðunar að Kúrdavandinn sé ekki til staðar. Af-
staða Tyrkja er sú að Kúrdar séu ekki minni-
hlutahópur og vísa gjaman til þess að í Laus-
anne-sáttmálanum, sem markar stofnun
tyrkneska lýðveldisins, sé hvergi minnst á Kúrda
sem sjálfstæðan hóp. Hins vegar vill það gleym-
ast að Kúrdar biðluðu til Parísarráðstefnunnar
um sjálfstæði 1919 og í Sévres-sáttmálanum er
samþykktur var ári síðar og gerði ráð fyrir upp-
lausn ríkis Ottómana, var klausa um sjálfstætt
ríki Kúrda.

Morgunblaðið/Ásdís
Á GÆSLUVELLI
í augum Tyrkja er réttindabarátta Kúi’da
hjóm eitt. Segja þeir Kúrda ávallt hafa verið
hluta af tyrknesku samfélagi og að Kúrda megi
finna í öllum stéttum þjóðfélagsins. Það hafi ekki
verið fyrr en á síðari hluta tuttugustu aldarinnar
að farið hafi að bera á sjálfstæðisbaráttu Kúrda.
Tyrkir vilja líta svo á að Kúrdar falli undir þann
ramma að vera Tyrkir, rétt eins og önnur þjóðar-
brot í landinu. Benda þeir á að þau rök er Kúrdar
nota til að réttlæta tilvist sína sem sjálfstæðs
hóps myndu ekki alls staðar falla í kramið. Til að
mynda er ólíklegt að Frakkar vilji líta svo á að
Baskar, Bretónar, Elsass-búar og Katalónar séu
sjálfstæðar þjóðir. Allt séu þetta Frakkar í aug-
um Frakka. Kúrdum sé ekki meinað að tala
tungu sína. Hins vegar verði þeir á opinberam
vettvangi, í hernum eða í stjórnkerfinu, að tala
hið opinbera tungumál. Það sama eigi við alls
staðar í Evrópu. Hins vegar sé bannað að „vera
með áróður“ en skilgreiningin á slíku líkist oft
því, sem hérlendis myndi kallast almenn samfé-
lagsumræða.
Segja má að Kúrdavandinn sé liður af mun
stærra vandamáli, nefnilega bágri stöðu mann-
réttindamála í Tyrklandi. Þrátt fyrir að mikilvæg
skref hafi verið stigin á síðustu misseram í þá átt
að bæta stöðu mála eiga Tyrkir langt í land með
að uppfylla þau skilyrði, sem hljóta að teljast
eðlileg fyrir ríki er vill aðild að Evrópusamband-
inu. Rétt eins og höft era sett á Kúrda til að tjá
sig á eigin tungu og um málefni er á þeim brenna
hafa tyrknesk stjórnvöld tekið það óstinnt upp er
fjölmiðlar, einstaklingar eða hópar hafa beint
spjótum sínum að grandvallarstoðum þess sam-
félags sem Mustafa Kemal Atatúrk lagði grann-
inn að árið 1923. Mikill fjöldi blaðamanna hefur
verið fangelsaður og saksóknarar hika ekki við
að banna starfsemi íslamskra stjórnmálaflokka
er taldir eru vega að hinu veraldlega eðli ríkisins.
Óhugnanlega mörg dæmi era um pyntingar í
tyrkneskum fangelsum og herinn gegnir mun
ríkara hlutverki í tyrknesku þjóðlífi en eðlilegt
hlýtur að teljast í lýðræðissamfélagi. Borgara-
legt eftirlit á starfsemi hersins er takmarkað og
hann hefur ítrekað tekið völdin tímabundið á síð-
ustu áratugum undir því yfirskini að vernda beri
arfleifð Ataturks. Þama eiga Tyrkir enn mjög
langt í land þótt þróunin virðist vera í rétta átt.
Frábrugðið
Evrópu-
ríkjum
Tyrkland er um margt
mjög frábragðið öðram
Evrópuríkjum og það
getur verið varasamt að
nota sömu mælistikur og
þegar mat er lagt á hin
þróuðu iðnríki Vestur-Evrópu. Einn þeirra sem
ekki hikar við að líta gagnrýnum augum á eigin
þjóðfélag er Emre Kongar. Hann er prófessor í
félagsfræði, fyrram aðstoðarráðherra og vinsæll
dálkahöfúndur. Auk þess hefur hann skrifað
íjölmargar bækur um samfélagsmál er selst hafa
í metupplagi í Tyrklandi. Kongar segir að Tyrk-
land hafi verið stofnað sem þjóðríki á sínum tíma
án þess að efnahagslegar eða félagslegar for-
sendur hafi verið til staðar. Árið 1923 hafi Tyrk-
land verið framstætt, tíu milljón manna bænda-
samfélag þar sem einungis 5% hafi verið læsir.
Þegar ESB og Tyrkland séu borin saman verði
menn að muna að ESB sé afrakstur aldalangrar
iðnbyltingar en Tyrkland 75 ára sjálfstæðisbar-
áttu. Þetta hái Tyrkjum enn í dag þó svo að nú
telji 85% þjóðarinnar að Tyrkir eigi samleið með
Evrópuríkjum en um 10% að þeir eigi samleið
með Mið-Austurlöndum, samkvæmt nýlegri
könnun. Kongar segir Tyrki vera þjóð sem enn
sé á leið út úr viðjum bændasamfélagsins, þeir
séu 65 milljónir sem ekki hafi enn meðtekið það
kerfi gilda er sprottið hafi upp úr iðnbyltingunni.
Tyrki skorti ekki einungis tímaskyn, sem sé eitt
afsprengi iðnvæðingarinnar heldur einnig þá
virðingu fyrir réttindum annarra er fylgi borgar-
samfélaginu. Hann telur dómskerfi og mennta-
kerfi landsins vera úrelt og að Tyrkir verði að
brjótast út úr viðjum fortíðar. Einnig sé nauð-
synlegt að gera róttækar breytingar á skipulagi
hersins og hlutverki hans en nefna má að Kongar
sagði upp stöðu sinni við Ankara-háskóla árið
1983 til að mótmæla afskiptum herstjómarinnar
er tekið hafði við völdum. Hann segir að tyrk-
neski herinn hafi mótað vestrænt lýðræði í
Tyrklandi og líti því á sig sem eins konar vernd-
ari þess, er beri að gripa í taumana er þróunin er
honum ekki að skapi. Lengi vel hafi herinn talið
að kommúnismi væri alvarlegasta ógnin en árið
1997 var því lýst yfir að íslamskir heittrúarmenn
hefðu tekið við því hlutverki.
Nokkuð hefur dregið úr valdi hersins, ekki síst
í dómskerfinu. Áhrif hans era þó enn veraleg og
enginn vill útiloka að herinn muni enn á ný grípa
í taumana, t.d. ef íslamskir heittrúarmenn næðu
völdum í landinu.
Það er kannski engin furða að flestir telja ólík-
legt að af Evrópusambandsaðild geti orðið á
næsta áratug og jafnvel áratugum. Hins vegar
má spyrja hvort þau vandamál sem Tyrkir
standa frammi fyrir séu á einhvern hátt flóknari
og viðameiri en þau, sem ríki fyrrverandi Sovét-
ríkjanna og Austur-Evrópu standa frammi fyrir.
Tyrkir tóku sér stöðu með Vestur-Evrópu í byrj-
un tuttugustu aldarinnar en era að mörgu leyti
enn fastir í greipum þeirrar stefnu er þá var mót-
uð af Kemal Atatiirk. Þótt hún hafi leitt Tyrki inn
í nútímann er hún jafnframt að mörgu leyti að
verða spennitreyja á frekari framþróun ríkisins.
Má nefna hinn stöðuga ótta Tyrkja við sundr-
ungu ríkisins, sem er ein af meginskýringunum á
ósveigjanlegri stefnu þeirra gagnvart Kúrdum.
Tyrkir tóku sér
stöðu með Vestur-
Evrópu í byrjun
tuttugustu ald-
arinnar en eru að
mörgu leyti enn
fastir í viðjum þeirr-
ar stefnu er þá var
mótuðafKemal
Atatiirk.
+