Morgunblaðið - 27.08.2000, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Aldamótaleikárið 2000-2001 er að hefjast og ljóst að leikhúsheimurinn íslenski er að ganga inn í nýja öld með
nýjum áherslum. Hávar Sigmjónsson lítur yfír sviðið, skoðar væntanleg verkefni leikhúsanna og veltir fyrir
sér ýmsu sem gengið hefur á að undanförnu.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Sólskinsdrengimir Hilmir Snær Guðnason, Ingvar E Sigurðsson og Baltasar Kormákur,
sem eru saman í leikritinu Listaverkið, em allir flognir úr Þjóðleikhúshreiðrinu.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Markaðsmennimir hjá Leikfélagi Islands, talið frá vinstri: Karl Pétur Jónsson, Magnús
Geir Þórðarson, sem er leikhússtjóri þar á bæ, og Breki Karlsson.
List eða vara
upplifun
eða neysla
f
Baltasar Kormákur
Guðjón Pedersen
Hilmar Jónsson
Hilmir Snær Guðnason
Sigurður Hróarsson
Stefán Baldursson
NY ÖLD, nýtt fólk, nýjar áherslur. Leiklistin
leitar út á markaðinn, Áhorfendur eru orðnir
neytendur, leiksýningar orðnar að vöru og vinn-
an í leikhúsinu orðin að framleiðslu. Hagræðing
og framleiðni eru ennþá nýyrði í leikhúsinu;
a.m.k. eru menn ennþá feimnir við að beita þess-
um orðum opinskátt innan veggja þeirra en þau
heyrast æ oftar utan þeirra þegar rætt er um
leikhús. Hagræðing og aukin framleiðni gæti
það einnig talist ef hægt væri að leika sýningar
hraðar, með sífellt færri leikurum og eru leikrit
fyrir 2-6 leikara, 90-110 mínútur að lengd, talin
hin ákjósanlegasta stærð í markaðsfræðum
leikhúsanna. Leikrit af þessu tagi sem slær í
gegn - og þess eru vissulega dæmi á undan-
fömum árum - er trygging fyrir „hagnaði" sem
er enn eitt nýyrði í orðaforða nýaldarleikhúss-
ins, að ekki sé sagt „gróði“, sem er þó ennþá
bannorð a.m.k. talar enginn ennþá um að hægt
sé að græða á leikhúsrekstri hér á íslandi. Sum-
ir virðast þó haldnir þeirri óskhyggju að hægt
sé að „græða“ á leikhúsrekstri ef leikhús„neysl-
an“ heldur áfram í því magni sem verið hefur.
Hreyfíngar í leikhúsunum
Allt frá því í fyrravetur, er ljóst var að nýr
leikhússtjóri tæki við Borgarleikhúsinu, hafa
menn velt því fyrir sér hvort hreyfing yrði á
leikurum innan leikhúsanna; nýr leikhússtjóri
með nýjar áherslur kveikir vonir í brjósti leik-
ara og leikstjóra um ögrandi verkefni og þess
var heldur ekki langt að bíða að fréttir bærust af
hreyfingum. Markverðast þótti að sjálfsögðu að
nokkrir af nafnþekktustu leikurum Þjóðleik-
hússins væru að hugsa sér til hreyfings, Ingvar
E. Sigurðsson mun leika í Borgarleikhúsinu á
þessu leikári, þó ekki fastráðinn en hann hefur
sagt upp föstum samningi sínum við Þjóðleik-
húsið. Þá mun Hilmir Snær Guðnason einnig
leika og leikstýra í Borgarleikhúsinu en hann
mun einnig leika og leikstýra í Þjóðleikhúsinu
svo kraftar hans nýtast til ftills. Hann verður
einnig á fjölum Leikfélags íslands í Iðnó svo
greinilegt er að allir vilja eiga hlut í honum. Þá
hefur einnig frést að Leikfélag íslands hafi fast-
ráðið nokkra leikara. Þær fréttir virðast þó mál-
um blandnar og hinn ungi og ákafi leikhússtjóri
fer greinilega fremur fram af kappi en forsjá,
þar sem ekki er hann fyrr búinn að tilkynna að
Hilmir Snær Guðnason hafi fastráðið sig hjá
honum fyrir leikárið 2001-2002 en Hilmir Snær
dregur þetta allt til baka og kveðst engan samn-
ing hafa gert við LÍ. Þá eru það ekld stór tíðindi
að tveir af eigendum Leikfélags íslands hyggist
leggja því lið, Sigurður Siguijónsson og Örn
Amason, en þeir hafa um nokkurra ára skeið
rekið fyrirtækið Hljóðsetningu ehf. sem gekk í
eina sæng með Leikfélagi íslands og Loftkast-
alanum fyrr á þessu ári. Eftir stendur að Edda
Björgvinsdóttir og Friðrik Friðriksson hafa
fastráðið sig hjá LÍ, en þau hafa bæði leikið í
sýningum á þess vegum, Edda í Þjónn í súpunni
og Friðrik í Shakespeare eins og hann leggur
sig. Edda var fastráðin við Borgarleikhúsið í tíð
Þórhildar Þorleifsdóttur en hefur séð ástæðu til
að skipta um vinnustað þegar leikhússtjóra-
skiptin voru orðin að staðreynd.
Allar eru þessar „hreyfingar" á leikurum
smávægilegar og engu meiri en verið hefur und-
anfarin ár. Umræðan undanfama mánuði hefur
þó undirstrikað ákveðna breytingu sem hefur
orðið í leiklistarlífinu hvað varðar aukna at-
vinnumöguleika leikara. Möguleikamir em
vitaskuld mestir hjá þeim leikumm sem náð
hafa mestum vinsældum og þeir sjá hag sínum
betur borgið með lausráðningu og geta sett
fram ákveðnari kröfur en áður var hægt.
Fleygir ungar Þjóðleikhússins
Vafalaust liggur einnig hluti skýringarinnar á
hreyfingum í leikarstéttinni í þeirri ákvörðun
Stefáns Baldurssonar að halda áfram sem Þjóð-
leikhússtjóri næstu fimm árin. Þeir leikarar
sem hann hefur „alið upp“ í sinni leikhússtjóra-
tíð era nú löngu orðnir fleygir og vilja reyna
eitthvað nýtt, yfirgefa hreiðrið og skoða heim-
inn; kannski hefur viss þreyta gert vart við sig
og hugsanlega vonbrigði að ekki skyldi koma til
starfa nýr leikhússtjóri. Það hefði vafalaust
hleypt nýju blóði í starfsemi Þjóðleikhússins
eftir glæsta stjómartíð Stefáns frá 1991. Hann
mun vafalaust halda vel á spöðum hér eftir sem
áður en jjóst er að hann mun þurfa að leggja sig
ennþá meira fram en hingað til svo leikhúsheim-
urinn haldist sannfærður um forystuhlutverk
Þjóðleikhússins.
Ef litið er til baka um nokkur ár þá kemur í
Ijós að þeir leikarar sem oftast era nefndir og
era að yfírgefa hreiðrið hafa haft býsna frjálsar
hendur, þótt þeir hafi verið samningsbundnir
Þjóðleikhúsinu. Sá samningur hefur í raun ekki
falið annað í sér en ákveðinn forgang leikhúss-
ins að kröftum þeirra; þeir hafa gengið í önnur
verkefni annars staðar nánast að vild. Ingvar E.
Sigurðsson sem allir geta verið sammála um að
er einn okkar allra fremsti leikari hefur t.a.m.
þrátt fyrir samningsfestu við Þjóðleikhúsið frá
1991 leikið í Borgarleikhúsinu, Leikhúsi Frú
Emelíu, Leikhópnum Annað svið, fjölda kvik-
mynda og sjónvarpsleikrita, útvarpsleikritum
og komið víðar við sögu. Stærstu hlutverkin hef-
ur hann þó leikið í Þjóðleikhúsinu og þannig hef-
ur Ingvar á einum áratug mótað feril sinn á
skynsamlegan hátt og greinilega ráðið ferðinni
sjáhur að töluverðu leyti. Nú tekur hann stökk-
ið og sleppir því haldreipi sem Þjóðleikhúsið
hefur verið honum en eflaust má reikna með því
að hann leiki þar áfram enda er staða hans
þannig að geta valið og hafnað verkefnum að
vild.
Baltasar Kormákur er annað dæmi um há-
fleygan unga Þjóðleikhússins. Hann stofnaði
Flugfélagið Loft, setti upp íyrstu og vinsælustu
sýningarnar á þess vegum, byggði Loftkast-
alann og var þar íyrsti leikhússtjórinn. Áhrif
hans á íslenskt leikhús á síðasta áratug aldar-
innar era greinileg og óumdeilanleg. Loftkast-
alinn sópaði til sín áhorfendum á unglingsaldri,
aldurshópur sem leikhúsin höfðu átt hvað erfíð-
ast með að nálgast og öll era leikhúsin að njóta
afrrakstursins núna. Baltasar tefldi þó á tæp-
asta vað í samskiptum sínum við Þjóðleikhúsið
því þar var hann á föstum samningi eftir sem
áður og því ekki að undra þó ýmsir veltu því fyr-
ir sér hvort ekki væri um einhvers konar hags-
munaárekstur að ræða, ekki síst þegar Baltasar
gekk óhikað fram fyrir skjöldu og gagnrýndi
einokunaraðstöðu Þjóðleikhússins á leikhús-
markaðinum. Þjóðleikhússtjóri sýndi þessu öllu
föðurlegan skilning og Baltasar hefur leikið þar
hvert aðalhlutverkið á fætur öðra og fengið sín
bitastæðustu leikstjómarverkefni undir vernd-
arvæng þess. Nú er fuglinn sá búinn að taka
flugið út í hinn stóra heim.
Ekki hafa þó allir setið við sama borð að
þessu leyti og sjálfsagt að rifja upp að Hilmari
Jónssyni leikara við Þjóðleikhúsið var gert að
víkja sæti úr Þjóðleikhúsráði og segja upp föst-
um leikarasamningi sínum þegar hann stofnaði
Ilafnarfjarðarleikhúsið og hóf rekstur þess.
Hann hefúr síðan starfað alfarið á vegum Hafn-
arfjarðarleikhússins og sýningar hans vakið
verðskuldaða athygli og viðurkenningu bæði
hér heima og ekki síður erlendis. Jóhann Sig-
urðarson vék einnig úr Þjóðleikhúsráði á liðnum
vetri er hann stofnaði Bíóleikhúsið ásamt Emi
Ámasyni, Sigurði Siguijónssyni o.fl.
Leikkonur Þjóðleikhússins hafa h'tið verið
nefndar í þeirri umræðu um hreyfingar á milli
leikhúsanna. Þær hafa reyndar úr færri tæki-
færam að spila en karlleikararnir; mótsögn nú-
tímaleikhússins er fólgin í því að konurnar era í
meirihluta meðal áhorfenda en karlarnir í
meirihluta á sviðinu. Hveiju þetta sætir er erfitt
að svara, en okkar bestu og þekktustu leikkonur
sem starfa allflestar við Þjóðleikhúsið virðast
ekki hafa hugsað sér til hreyfings á þessu méli.
Þær hafa þó komið við sögu með öðram leikhús-
um og skemmst að minnast þess að Halldóra
Björnsdóttir lék annað aðalhlutverkið í sýningu
Leikfélags íslands j fyrravetur á Frankie og
Johnny; Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir, Edda
Heiðrún Backmann, Tinna Gunnlaugsdóttir,
Elva Ósk Ólafsdóttir, Edda Amljótsdóttir, Ól-
afía Hrönn Jónsdóttir og nú síðast Kristbjörg
Kjeld hafa allar leikið í sýningum utan Þjóðleik-