Morgunblaðið - 03.09.2000, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
KÓLUMBÍA
Á KROSS-
GÖTUM
fer^BAKSVIÐ
Bill Clinton lofaði Kólumbíustjórn aukn-
um stuðningi er hann sótti landið heim í
vikunni. Margrét Björgúlfsdóttir í Wash-
ington kynnti sér ástæðurnar á bak við
aukna þátttöku Bandaríkjanna í kókaín-
stríðinu og líkurnar á því að árangur náist.
Clinton Bandaríkjaf'orseti sýndi hvað hann kann í suður-amerískum dönskum
í Kólumbíuheimsókn hans í vikunni.
EGAR Andres Pastrana
tók við embætti forseta
Kólumbíu árið 1998
hófst hann þegar handa
við að efna kosningaloforð sitt að
uppræta spillingu, takast á við
fíkniefnaframleiðendur og koma á
friði í landinu.
Tveimur árum seinna er áætl-
un hans „Plan Kólumbía“ ekki að-
eins orðin að veruleika, heldur
hefur Bandaríkjastjórn heitið 1,3
milljörðum Bandaríkjadala til að-
stoðar á næstu tveimur árum.
Kólumbía, sem hefur þann vafa-
sama heiður að vera stærsti
kókaínframleiðandi í heimi, er
þar með komið í þriðja sæti yfir
þau lönd sem njóta mestra
styrkja frá Bandaríkjunum, á eft-
ir ísrael og Egyptalandi.
Stjórnvöld í Kólumbíu hafa
ekki farið leynt með að þau
þyrftu á utanaðkomandi hjálp að
halda við að uppræta eiturlyfja-
framleiðslu og koma á friði í land-
inu. Aætlað er að áætlun Pastr-
anas í heild sinni muni kosta 7,5
milljarða Bandaríkjadala. Kól-
umþísk stjórnvöld hafa lýst sig
reiðubúin að leggja fram 4,5
milljarða dala, hluti þess fjár
verður reyndar í formi lána frá
Alþjóðabankanum og Þróunar-
banka Amenkuríkja, og síðan
hefur verið biðlað til Evrópu-
sambandsins, Kanada og Japan,
auk Bandaríkjanna, um aðstoð.
Bandaríkjamenn lýstu sig
reiðubúna til þátttöku í júlí og
heimsókn Bill Clintons Banda-
ríkjaforseta og fylgdarliðs til
borgarinnar Karþagó (Cartag-
ena) á Karíbahafsströnd Kólumb-
íu 30. ágúst sl. undirstrikar
hversu mikla áherslu stjórnin
leggur á að styðja við bakið á
Kólumbíu í baráttunni við fíkni-
efnaframleiðendur. Yfirvöld í
Bandaríkjunum telja að 80 pró-
sent allrar kókaínframleiðslu í
heiminu komi frá Kólumbíu.
Hlutfallið rís í 90 prósent fyrir
Bandaríkin og þar að auki koma
tveir þriðju hlutar þess heróíns
sem neytt er á Austurströnd
Bandaríkjanna frá Kólumbíu.
Fullvíst er að framleiðsla muni
fara vaxandi ef ekki er að gert.
Það er því til mikils að vinna.
Átök við
skæruliðasveitir
Baráttan við fíkniefnaframleið-
endur er samofin átökum við
skæruliðasveitir og verður hvorki
leyst á einfaldan né fljótlegan
hátt. Framlag bandarískra
stjórnvalda felst fyrst og fremst í
hergögnum og aðstoð við þjálfun
og undirbúning kólumbískra her-
manna við fyrirhugaðar aðgerðir
í fíkniefnaræktarhéruðum lands-
ins.
Bandaríkjamenn ætla að senda
60 þyrlur (18 Black Hawk og 42
Huey 2), 500 herráðgjafa og 300
verktaka til starfa í Kólumbíu og
mun kostnaðurinn við þessar að-
gerðir nema einum milljarði dala,
sem er nær 80 prósent þess fjár
sem hefur verið heitið. Gagnrýn-
israddir innan Bandaríkjanna ótt-
ast að stuðningur við kólumbíska
herinn muni leiða til þess að
átökin við skæruliðasveitir stig-
magnist og að þetta sé byrjunin á
nýju Víetnamstríði. Mannrétt-
indasamtök hafa ennfremur lýst
þungum áhyggjum yfir nýlegri
ákvörðun bandarískra stjórnvalda
að veita Kólumbíu undanþágu frá
því að uppfylla mannréttinda-
ákvæði sem kveðið er á um áður
en opinberir styrkir verða látnir
af hendi og óttast að kólumbíski
herinn sjái sér leik á borði að
vanvirða enn frekar mannréttindi
í landinu.
Ekki nýtt Víetnam
Arturo Valenzuela, aðalráðgjafi
Clintons í málefnum Suður-Am-
eríku hjá Þjóðaröryggisráði
Hvíta hússins, segir að samlíking
við nýtt Víetnam sé úr lausu lofti
gripin.
,Atökin í Kólumbíu eiga sér
langan aðdraganda og hafa staðið
yfir í hartnær fjóra áratugi.
Skæruliðasveitir í Kólumbíu njóta
ekki víðtæks stuðnings meðal al-
mennings, í hæsta falli styðja tíu
prósent þjóðarinnar uppreisnar-
mennina. Ástandið er afar ólíkt
því sem var í Víetnam, þar sem
fólkið stóð á bak við uppreisnar-
herinn og þá sérstaklega í Norð-
ur-Víetnam.“ Valenzuela segir að
það sé nauðsynlegt að taka tillit
til þess að stærstu vinstrisinnuðu
skæruliðasveitirnar „FARC sam-
anstandi af um 15.000 vopnuðum
mönnum og að í landi sem telur
40 milljónir íbúa og er á stærð við
Evrópu er varla hægt að tala um
að þetta sé eiginlegur uppreisn-
arher. Aðstæður í Kólumbíu eru
einnig frábrugðnar því sem var í
E1 Salvador á áttunda og níunda
áratugnum, á tíma kalda stríðs-
ins, en þar voru skæruliðasveitir
FLMN alvarleg ógnun við stjóm-
völd. Kólumbía er allt annað land
og tímarnir hafa ekki aðeins
breyst heldur heimurinn líka“.
Að sögn Valenzuela er það eft-
irtektarvert að mannréttinda-
brotum hersins hefur farið fækk-
andi á seinni árum og hann tekur
skýrt fram að áframhaldandi
stuðningur Bandaríkjamanna
velti á því að slíkum brotum verði
enn fækkað. Valenzuela bendir á
að nýjustu skoðanakannanir sýni
að 80 prósent kólumbísku þjóðar-
innar styðji þátttöku Bandaríkja-
stjórnar í fyrirhuguðum aðgerð-
um þarlendra stjórnvalda. „Það
eru ekki öll mannréttindasamtök
í landinu á móti áætlun stjórn-
arinnar. Þar að auki eru menn
ekki á einu máli um hverjir
fremji verstu brotin og það er
pólitískt bitbein hvort vopnaðar
sérsveitir hægri öfgahópa séu
verri en vinstrisinnaðir skæru-
liðar. Eitt er þó ljóst, þessar
sveitir fjármagna baráttu sína á
mannránum, kúgun og eiturlyfja-
sölu“.
Aðspurður hvort hernaðarað-
stoð Bandaríkjanna vegi ekki of
þungt á kostnað þróunarhjálpar
svarar Valenzuela, „það ber að
hafa í huga að Plan Kólumbía er
afar víðtækt. Heildarkostnaður-
inn er áætlaður 7,5 milljarðar
Bandaríkjadala, þar sem bróður-
parturinn fer í þróunaraðstoð og
uppbyggingu á efnahag landsins".
Nokkuð sem bæði Clinton og
Pastrana tóku sérstaklega fram á
blaðamannafundi í Kólumbíu sl.
miðvikudag.
Valenzuela bætir því við að
„framlag Bandaríkjanna er ætlað
til að aðstoða kólumbíska herinn
og lögreglu í baráttunni gegn
framleiðslu, dreifingu og sölu á
eiturlyfjum og samhliða því veita
stuðning til þróunarmála og upp-
byggingar innanlands. Það er
hluti af stærri áætlun og í raun
má segja að tölurnar gefi ekki al-
veg rétta mynd, einfaldlega
vegna þess að hernaður er kostn-
aðarsamur, ein þyrla er til að
mynda afar dýr. Ef við tökum
fyrir einstök atriði mun Banda-
ríkjastjórn auka stuðning við þró-
unaraðstoð og uppbyggingu dóm-
stóla og réttarkerfis meira en
nokkra aðra liði.
Grundvallaratriðið í stefnu
Bandaríkjastjórnar er að lausn á
vanda Kólumbíu felst ekki í hern-
aðaraðgerðum, heldur í því að ná
árangri við samningaborðið".
Jafnframt leggur Valenzuela
áherslu á að menn verði að vera
raunsæir og átta sig á því að það
séu engar skyndilausnir í sjón-
máli, það komi til með að líða
langur tími áður en árangur
næst.
Margþætt vandamál
En hvert er álit Kólumbíu-
manna? Miguel Ceballos hefur
umsjón með „Colombia Project"
við Suður-Ameríkudeild George-
town-háskólans í Washingtonborg.
Hann vill að fólk átti sig á því að
vandi Kólumbíu er margþættur.
„Baráttan við fíkniefnafram-
leiðendur er vel þekkt vandamál
erlendis og skoðanakannanir sýna
að almenningur í Kólumbíu er
ekki á móti alþjóðlegri aðstoð. En
stríðið samtvinnast baráttu
vinstri sinnaðra skæruliða við
stjórnvöld. Skæruliðasveitir
FARC hafa á valdi sínu svæði
sem er svipað að stærð og Sviss
og þeir gefa það ekki svo auð-
veldlega eftir. En áætlun Pastr-
anas breytir valdajafnvæginu og
nú standa skæruliðar frammi fyr-
ir því að tekjur þeirra af fíkni-
efnasölu geti minnkað umtals-
vert, þeir verða því að ákveða
hvort þeir auki hernaðarátök eða
taki þátt í friðarviðræðum af al-
vöru.
Friður þarf að komast á í land-
inu og fyrirhugaðar aðgerðir
gegn fíkniefnaræktarhéruðum
gætu orðið til þess að knýja upp-
reisnarmenn að samningaborð-
inu“.
Mörg stærstu mannréttinda-
samtök í Bandaríkjunum og Kól-
umbíu eru á móti áætluninni
vegna þess hve mikil áhersla er
lögð á hernaðarliðinn. Ceballos,
sem hefur sjálfur tekið þátt í
starfsemi slíkra samtaka í sínu
heimalandi, er ekki sammála og
leggur áherslu á að „áætlunin er
ekki aðeins byggð á hernaðarað-
gerðum, heldur heildstæðri
stefnuskrá þar sem leitast hefur
verið eftir stuðningi frá umheim-
inum við að leggja fram sam-
ræmdar aðgerðir sem miðist að
því að vinna bug á fíkniefnavand-
anum og byggja upp efnahag
landsins".
Ceballos lýtur svo á að það sé
jákvæð þróun að í fyrsta skipti sé
erlent ríki, þ.e. Bandaríkin, að
fara fram á að herinn sé ábyrgur
gerða sinna.
Pastrana hefur ferðast um
Evrópu til að falast eftir stuðn-
ingi. Einstök lönd, til að mynda
Spánn og Noregur, hafa lofað að-
stoð, en Evrópusambandið hefur
ekki lagt fram samræmda stefnu
varðandi Kólumbíu. Að sögn
Ceballos hafa Evrópulönd veitt
þróunaraðstoð þar sem aðal-
áherslan er lögð á eða efla mann-
réttindi og að styðja við bakið á
lýðræðisþróun í landinu, en ekki
tekið beint á fíkniefnaframleiðslu
og skæruhernaði. „Þau bera þó
ábyrgð í þessu máli, því þótt
Bandaríkin séu stærsti einstaki
neytandi kókaíns fylgir Evrópa
fast á eftir og neysla þar fer
hratt vaxandi. Skoðanakannanir
innan Evrópusambandsins sýna
einnig að almenningur hefur
miklar áhyggjur af skipulagðri
glæpastarfsemi sem tengist fíkni-
efnum. Rússneska mafían er á
kafi í málinu því hún selur skæru-
liðum vopn fyrir eiturlyf svo að
við erum ekki bara að tala um
vandamál Kólumbíu og nágranna-
í'íkjanna, heldur málefni sem
snertir allan heiminn“.
Innanlands stendur Pastrana
höllum fæti, takmarkaður árang-
ur stjórnvalda í efnahagsmálum,
atvinnuleysi er um 20 prósent, og
aðgerðarleysi í þjóðfélagsumbót-
um hefur grafið undan áliti al-
mennings og veikt stjórn hans.
Ceballos bendir á að fólksflutn-
ingar hafi breytt Kólumbíu og að
í dag búi þrír-fjórðu þjóðarinnar í
þéttbýli þar sem víðast hvar
skortir atvinnutækifæri, skóla,
heilsugæslu og aðra þjónustu.
Hann bætir við að „Plan Kól-
umbía er beint að landsbyggðinni
vegna þess að fíkniefnafram-
leiðslan á sér stað í sveitahéruð-
um og þó að Pastrana hafi háleit
markmið varðandi friðarferlið
skapa þau ekki betra líf fyrir al-
menning í landinu".
Engar skyndilausnir
Stuðningsmenn jafnt sem
gagnrýnendur Plan Kólumbía eru
sammála því að skyndilausnir séu
ekki til staðar. Fyrst og fremst
þurfa Kólumbíubúar að vinna
betur saman og taka þverpólitískt
á þeim vandamálum sem steðja
að landinu. En það má heldur
ekki gleyma því að heima fyrir,
þ.e. í Bandaríkjunum og Evrópu,
eru enn ómettaðir markaðir fyrir
kókaín og heróín. Ef ekki er tekið
á eftirspurn mun framleiðsla
halda áfram að aukast og nýjar
leiðir finnast til að koma efninu á
markað. Það er gjörsamlega
óraunhæft að ætlast til að kól-
umbískir bændur snúi sér að lög-
legri ræktun á meðan þeir búa
við núverandi óöryggi og óttast
stöðugt ofbeldi frá skæruliðum og
vopnuðum sérsveitum. Og þó að
árangur hafi náðst í að stöðva
peningaþvætti hafa ólögleg við-
skipti í stórum stíl hindrað eðli-
lega markaðsþróun. Það þarf líka
að aflétta viðskiptahindrunum og
greiða fyrir aðgang kólumbísks
útflutnings að vestrænum mörk-
uðum.
Öllum aðgerðum fylgir einhver
áhætta, en Clinton Bandaríkja-
forseti hitti sennilega naglann á
höfuðið þegar hann sagði við íbúa
þessa hrjáða lands í heimsókn
sinni til Karþagó „að hinn mögu-
leikinn, að gera ekki neitt, væri
óviðunandi". Bandaríkjaforseti
lofaði líka við sama tækifæri að
„Bandaríkin myndu ekki taka
þátt í skotbardögum" í Kólumbíu.
Það á þó eftir að koma í ljós
hvort þau orð munu standa.