Morgunblaðið - 03.09.2000, Side 20

20 SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
STURLUNISOG-
UM OG LJÓÐUM
Verk dönsku skáldkonunnar Naja Marie Aidt spegla oft sturlun,
átök og óvissu segir Örn Ólafsson.
ÞESSI danska skáldkona fæddist
1963 og sendi frá sér fyrstu bókina
átján ára. það var Ijóðabók, sú fyrsta
af samstilltri þrenningu sem var lok-
ið 1994. Ári áður birtist fyrsta smá-
sögusafn hennar en annað safn, Að-
gengi (Tilgang), birtist 1995. Ári
síðar kom ljóðasafnið Húsið and-
spænis en nýjasta ljóðabókin birtist í
fyrra, Ferð fyrir ókunnugan (Rejse
for en fremmed). Aidt hefur hlotið
mikið lof fyrir þessar sex bækur sín-
ar og er með kunnustu skáldum
Dana á sínu reki.
Smásögumar í Aðgengi gerast í
kjarnafjölskyldu og lýsa átökum
meðal þeirra nánustu og hvernig þau
bregðast við þeim. Smávægilegt til-
efni og staðlað tal staðfestir sögum-
ar í aðstæðum sem lesendur kannast
við. Þeim mun undarlegri og óvænt-
ari verður framþróunin, svo sem
þegar hjón sitja yfir sjónvai’psmynd
með unglingssyni sínum. Sá sækir
þeim te en faðirirnn segist engan
sykur hafa fengið út í. Sonurinn full-
yrðir að hann hafí sykrað teð en ger-
ir það þó aftur og sagan endurtekur
sig. þetta endar med því að móðirin
fær e.k. taugaáfall og framhaldið er
hugleiðingar um allar þær breyting-
ar sem verða á sambandi persón-
anna við gelgjuskeið sonarins.
Önnur saga, sú minnisstæðasta í
bókinni, segir frá pari sem sífellt er
ad flytja. Konan er ekki fyrr farin að
venjast íbúð og umhverfi hennar,
eignast kunningja þar, en maðurinn
rífur þau upp aftur, allt er svo
ómögulegt hér, nú þarf að prófa eitt-
hvað alveg nýtt. Og þegar nýja íbúð-
in er valin sér hann ótal spennandi
möguleika, það þarf bara að rífa nið-
ur loft hér, reisa vegg þar. En um
leið og búslóðin er inn borin, hnígur
hann niður, yfirkominn af þreytu.
Og konan situr uppi med spmngin
loft, hauga af ryðguðu drasli í garð-
inum og gamlar konur á efri hæðinni
sem njósna um hana. þær em þeim
mun óhugnanlegri sem þær em
greinilega mynd hennar af framtíð
sjálfrar sín, ósjálfbjarga, í óviðráð-
anlegri einangmn og hrörnun. Og
því gerir hún loksins uppreisn og
neyðir manninn til ad flytja aftur til
kunnuglegra umhverfis, selja bílinn
og vera aftur á reiðhjólum. Um leið
og hún fer að móta líf sitt, hættir
umhverfið að vera dularfullt og ógn-
andi.
Allt er þetta greinilega táknrænt
fyrir sambúð parsins í heild og þessi
kona á greinilega að vera lesendum
til fyrirmyndar, svo sem víðar má
greina boðskap í sögunum, t.d. þar
sem segir frá konu sem er ad farast
andlega og líkamlega eftir fóstur-
eyðingu en fær huggun og um-
hyggju hjá ömmu sinni þar sem for-
eldramir em of átakafælin til að
duga henni.
Ljóðabækumar finnst mér
fremri. Sú síðasta fjallar að nokkm
leyti um „Sturluðu Jónu“ (Juana la
loca) sem var Spánardrottning um
1500 og um dóttur hennar Isabel,
sem varð Danadrottning, gift Krist-
jáni 2. Jóna var völdum svipt og inni-
lokuð frá því um þrítugt, það sem
hún átti ólifað, í næstum hálfa öld, og
segir Aidt að ekkert sanni þó að hún
hafi verið sturluð. Hún birtist hér
sem fulltrúi allra þeirra sem höfðu
burði til þroska en hlutu að lifa í kvöl
og undirokun.
Áþekkt er upphaf eftirfarandi
ljóðs í Húsið andspæriis.
Það gerist á gamla Borgarsjúkrahúsinu í
Kaupmannahöfn, sem frægt var fyrir geð-
deild sína. Það er vissulega tilkomumikil
bygging utan frá en andstæða sjúkdóms
og vanlíðunar er frekar hverful fegurð
kirsuberjatrjánna, ímynd stundlegs lífs.
Þær andstæður birtast einnig í kynlífslík-
ingu, gleymskan er gelt en trén minna á
reistan lim.
Ástand ljóðmælanda birtist í
fyrstu línu en þó enn frekar í sam-
hengislausri síbylju um tilfinningar
og einangmn í seinni hluta ljóðsins.
Að kalla annan sjúkling rúðustrikað-
an („rastet ud“) á betur við dag-
blaðsmynd en sjónvarpsskjá en
hvorttveggja gerir þessa mannvem
framandlega, séða í fjölmiðluðu
formi. Nótt eina þegar ég staulast
um gulan glæsileika
Borgarsjúkrahússins hafa geð-
sjúklingarnir og
hinir deyjandi
raðað sér upp og
beina trylltum
augum að fölri
fegurð kirsu-
berjatrjánna
þeir verða aldrei
frískir þama inni
við vökuljós og
lítíum og hvemig
eigum við nokk-
urn tíma að fá þessum sýningar-
glugga dúfna og dauða, þessum nið-
urgi-afna bakgarði, breytt í lítið,
þakklátt himnaríki, það spyi- ég
granna minn um, hún er líka and-
vaka, rúðustrikuð eins og sjónvarps-
skjár í anddyrinu á meðan jörðin
stynur undir sementi og gömlum
skít, hún hirðir ekkert um sumar-
blóm okkar, hita, ómögulegar óskir
um sól, vanþekkingu alda og ákafa
lesinn inn í hendur sem varfærni
þeirra er ekki varfærni heldur van-
trú og vanmáttur eins og sú sem fyll-
ir stigaganginn, tryllt augnaráð
sjálfrar mín: skínandi reisn kirsu-
berjatrjánna er alls ekki næg þegar
syfjuð gelt gieymska á að lífgast við.
í nýjustu bókinni er annað sjúkra-
hússljóð. En hér er dvalist við dauð-
ann til að finna kjama lífsins. Ljóðið
hnitast um líkingar við hljóð, tónlist.
Þar skiptir meginmáli spurningin
um samstillingu. Talað er um hávað-
ann eins og hann væri sjúklingur, í
keng, en annar sjúklingur rúmar
meginandstæður ijóðsins. Hún var
píanóleikari, það sýnir tign mann-
kynsins í listsköpunen jafnframt er
hún karlæg og deyjandi. Hjúkmnar-
konan heldur í hönd sjúklingsins og
leggur spurningu fyrir sjálfa sig. En
það er ekki nóg rými í neinni skýr-
ingu. Það er bara tilvera. Að allir
þurfa að finna sér laf í heiminum að
halda sér í. Nótt eina sleppir maður
og svífur eins og eitthvað lausrifið,
eitthvað sem ekkert tilheyrir, sem
tilheyrir öllu.Við gefum frá okkur
marga tóna en ekki tónlist. Og það
er hörmung sem verður að keng-
bognum glymjandi hávaða og við af-
sökum, sleppum, gjöldum þess.
Hver á að fyrirgefa okkur? Sú gamla
á einkastofunni var píanóleikari.
Þeir segja að hún skuli ekki vera
hrædd, en hún er hrædd. Þeir biðja
hana: Lokaðu augunum. En hún
starir. Því snemma þennan morgun
er skyndilega komið sumar. Þeir
halda að fólk láti undan. En ijósblá
augu hennar. Að lokum er bara hæg-
ur sláttur hálsslagæðarinnar. Heyr-
ir hún þá tónlist? Og hvað eigum við
að gera af höndunum nú þegar við
sleppum hennar. Ef til vill er dauð-
inn hvorki ástand né regla. Heldur
sjálft það sem haldið er í. Þar sem
sterkt, ósýnilegt band er fest við
holdið og veitir dásamlega stellingu.
Eins og virðuleika. Og efa.
Ljósmynd/Marisa Arason
Málfrfður Aðalsteinsddttir myndlistarmaður, Stefán Snæbjörnsson, formaður stjdrnarnefndar Hönnunarsafns
íslands, og Aðalsteinn Ingdlfsson, forstöðumaður safnsins, með verkið Fjarlæg fjöll.
Naja Marie
Aidt
Höfum opnað glœsilega
verslun á
Strandgötu 11, Hafnarfirði.
Kynnum í dag glœsilegan
haustfatnað.
Liéra vandaðar buxna- og
pilsdragtir ásamt kjólum og
toppum.
La Strada* 'tweed dragtir með
buxum og pilsum, létt dress og
stretchbuxum.
cUTIcl. glœsilegur gallafatnaður.
SAHARI dragtir og toppar.
Opið í dag
sunnudag,
frá kl. 13-17.
diniarion
Strandgötu 11,
sfmi 565 1147
Hönnunarsafninu
gefið textílverk
MÁLFRÍÐUR Aðalsteinsddttir,
myndlistarmaður og textfllistakona
í Osld, hefur gefíð Hönnunarsafni
íslands verk sitt „Fjarlæg fjöll“,
sem er 5x3 metra tauþrykk og æt-
ing, þrykkt á 100% silki. Verkið er
gert 1990 og hefur verið sýnt víða
um heim, bæði á myndlistar- og list-
iðnaðarsýningum. Málfríður er
fædd árið 1960 en fluttist til Noregs
árið 1979, þar sem hún stundaði
nám við Statens Hándverks og
Kunstindustriskole í Osld 1983-87.
Hún hefur sfðan verið búsett í Osld
og tekið virkan þátt í listalffinu
bæði f Noregi og á íslandi, og sýnt
verk sfn fyrir hönd beggja landanna
Vindhátíð 2000
Sunnudagur 3. september
Faxaskáli kl. 13.30: Setning Vind-
hátíðar. Kl. 14: Dansverk eftir Láru
Stefánsdóttur og tónlist eftir Guðna
Franzson. Flytjendur: Félagar úr
Blásarasveit Reykjavíkur ásamt
gestum og dansararnir Aðalheiður
Halldórsdóttir, ívar Örn Sverrisson,
Nadja Katrín Banine og Valgerður
Rúnarsdóttir ásamt nemendum
Listdansskóla íslands. Kl. 14.30:
Gjörningur I: Hannes Lárusson
myndlistarmaður. Kl. 15: Sýning á
nýrri línu frá 66°N. Kl. 15.30:
Japanskir flugdrekar: Reruaki
Tsutsumi sýnir listir sínar. Kl. 14-
22. Fastasýning: Vindskúlptúrar,
vindharpa, vindhanar, Myndlistar-
skólinn í Reykjavík, íslensk vindraf-
stöð, seglbátar.
á alþjdðlegum vettvangi. Til dæmis
hefur hún tekið þátt f sýningum á
vegum Form ísland, en einnig f
norskri sýningu f tengslum við Ól-
ympfuleikana f Lillehammer og öðr-
um sýningum á norskri skreytilist.
Málfrfður hefur m.a. nokkrum
sinnum hlotið opinbera listamanna-
styrki og Norsk Kulturrád og fyrir-
tæki hafa fest kaup á verkum eftir
hana. Á íslandi hefúr Málfrfður
haldið einkasýningar f Gallerfi
Sævars Karls (1990) og f Listasafni
Kdpavogs (1997). Þessa dagana er
útilistaverk eftir hana að finna á
sýningu sem nú stendur yfir við
Rauðavatn.
Listasafn Reykjavíkur kl. 20:
Vindurinn og Færeyjar. Fyrirlestur
Gunnars Hoydal arkitekts og ljóð-
skálds frá Þórshöfn. Kl. 20.45: Vind-
hörpur. Fyrirlestur Mag. Scient.
Bror Westmann frá Danmörku.
Mánudagur 4. september
Faxaskáli kl. 16.30: Gjörningur II. •
Hannes Lárusson myndlistarmaður.
Kl. 20.30: Gjörningur: íhlutun í rými
evrópskra borga 2000. Dansarar:
Erna Ómarsdóttir og Riina Saast-
amoinen frá Helsinki. Hljómlist:
Martiens Go Home - Benoit Deux-
ant, Roland Wauters og Pierre
Dejaeger. Kl. 16-22. Fastasýningar.
Listasafn Reykjavíkur kl. 20:
Fyrirlestur Trausta Jónssonar veð-
urfræðings. Kl. 20.46: Fyrirlestur
Haraidar Ólafssonar veðurfræðings.
Kl. 21.30: Fyrirlestur Ómars Ragn-
arssonar flugmanns og fréttamanns.