Morgunblaðið - 07.10.2000, Síða 32

32 LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Lútan talar frá
hjartanu o g
til hjartans
Hopkinson Smith
BANDARÍSKI lútuleikarinn og
fræðimaðurinn Hopkinson Smith er
væntanlegur hingað til lands til að
leika á tónlistarhátíðinni Norður-
ljósum. Smith heldur eina tónleika
hér á landi og kennir að auki tvívegis
svonefndan masterclass.
Hopkinson Smith er meðal helstu
flytjenda á fyrri tíma tónlist og hefur
leikið inn á fjölda diska sem fengið
hafa góða dóma. Þannig var það sagt
um nýlegan disk, þar sem hann leik-
ur tónlist eftir Bach sem umrituð var
fyrir lútu, að ekki sé fáanlegur betri
flutningur á verkunum á nokkru
hljóðfæri.
Smith fæddist í New York 1946.
Hann lærði á klassískan gítar sem
ungur drengur og nítján ára gamall
var hann byrjaður á gítamámi fyrir
alvöru. Áhugi hans á miðaldatónlist
leiddi hann aftur á móti að lútunni
sem hann kenndi sér sjálfur á fram-
an af. Hann lauk námi frá tónlistar-
deild Hai-vard-háskóla með láði 1972
og ári síðar hélt hann til Evrópu til
frekara lútunáms og starfaði með
Emilio Pujol í Katalóníu á Spáni og
síðar í Sviss hjá Eugen Dombois.
Áhrifamikil, viðkvæm
og fögur tónlist
Um miðjan áttunda áratuginn tók
Smith þátt í að stofna Hesperion XX
hljóðfæraflokkinn með Jordi Savall
og starfaði með honum næsta ára-
tuginn. Frá miðjum níunda áratugn-
um hefur Smith lagt höfuðáherslu á
einleiksverk fyrir eldri gerðir
strengjahljóðfæra, en til viðbótar við
lútuna koma vihuela, endurreisnar-
lúta, barokklúta og -gítar og theor-
bo.
Hopkinson Smith hefur leikið inn
á á þriðja tug diska og kennt víða um
lönd. Hann býr nú í Basel í Sviss og
kennir við Schola Cantorum Basil-
iensis. Smith heldur eina tónleika
hér á landi, næstkomandi fimmtu-
dag, en kennir síðan á laugardag og
sunnudag.
Nýjar bækur
• MÁL og menning hefur gefið út
skáldsöguna Æskumynd lista-
mannsins eftir James Joyce í þýð-
ingu Sigurðar A. Magnússonar,
sem einnig ritar formála.
Æskumynd listamannsins kom
fyrst út árið 1916 og er pers-
ónlegasta verk írska höfundarins
James Joyce (1882-1941). Þessi
bók, sem sumir gagnrýnendur hafa
nefnt mögnuðustu æskulýsingu
heimsbókmenntanna, greinir frá
uppvexti drengs í hinu rammka-
þólska Irlandi, þjáningum hans í
forstokkuðu skólakerfi, unglingsár-
um með tilheyrandi sektarkennd
og ástarfýsn, baráttu hans við að
brjótast undan hömlum umhverfis-
ins, finna sjálfan sig - og komast
burt.
„Skáldsagan er ákæruskjal,“
segir Sigurður A. Magnússon m.a.
í formála sínum að verkinu, „sem
beinist jafnt gegn rómversk-
kaþólsku kirkjunni og fósturjörð-
inni. Kirkjunni er líkt við belju
sem prestarnir mjólka, fósturjörð-
inni við gamla gyltu sem étur af-
kvæmi sín.“
Sigurður A. Magnússon hefur
þegar unnið það þrekvirki að þýða
á íslensku Ulysses - Ódysseif -
eftir James Joyce, sem talin er ein
margslungnasta skáldsaga 20. al-
dar. Sú þýðing kom út á árunum
1992-3, en áður hafði smásagna-
safnið í Dyflinni komið út í ís-
lenskri þýðingu Sigurðar árið 1982.
Æskumynd listamannsins er 240
bls., unnin í Prentsmiðjunni Odda
hf. Kápuna gerði Robert Guillem-
ette. Verð: 4480 kr.
Hopkinson Smith segist hafa
komið hingað til lands nokkrum
sinnum áður sem farþegi með Loft-
leiðum frá New York til Lúxemborg-
ar, enda hafi það verið ódýrasta leið-
in til að komast á milli álfa, og
ævinlega hafi hann langað að staldra
við. Að þessu sinni lætur hann loks
verða af því því hann hyggst vera
hér í tæpa viku. Tónleikarinir verða
næstkomandi fimmtudag, þá kennir
hann á laugardag og sunnudag, en
aðrir dagar eru ætlaðir ferðalögum
um ísland að því hann segir.
Á dagskrá Hopkinsons Smiths hér
á landi era verk eftir Baeh sem sam-
in voru fyrir fiðlu. Eitt þeiira, þriðja
fiðlupartítan, er í umritun Bachs fyr-
ir lútu, en aðrar umritanir eru eftir
Hopkinson Smith sjálfan, þriðja
fiðlusónatan sem er með lengstu
fúgu sem Bach skrifaði, fjórir helstu
hlutar fyrstu partítunnar og í lokin
chaconnan úr annarri partítunni.
Hopkinson Smith hefur gefið öll
þessi verk út á diski, því í vor kom
þannig út á franska merkinu Astré
tvöfaldur diskur með öllum fiðlusón-
ötum og partítum Bachs. Hann segir
að þau verk séu áhrifamesta, við-
kvæmasta og fegursta tónlist sem
hann þekki „og þegar Bach á í hlut
þá eru hægari verkin þrungin djúpri
alvöru, en þau hraðari uppfull með
léttri og leikandi orku“.
Bach er á allra vörum þegar
minnst er 250. ártíðar hans. Að-
spurður hvort Bach höfði til nútíma-
hlustenda segir Hopkinson Smith að
það fari vitanlega eftir hlustendun-
um. „Grunnþætti tónlistar Bachs er
aðeins hægt að skilja á tilfinninga-
legan hátt. Eftir því sem menn nema
tónmál hans og skilja betur barokk-
tónlist koma nýjar leiðir til að skilja
tónlistina og njóta hennar. Tónlist
hans er gríðarlega flókin og um leið
geysifalleg, enda eru flækjurnar
alltaf til að þjóna fegurðinni. Það má
hlusta á þær og hrífast, en skoði
menn þær nánar sést að þær eru í
BJÖRG Þórhallsdóttir sópran-
söngkona og Þórhildur Björns-
dóttir pfanóleikari halda söngtón-
leika þriðjudaginn 10. október kl.
20 í Salnum í Tíbrá, tónleikaröð
Kópavogs. Á efnisskránni eru m.a.
verk eftir Haydn, Schubert,
Strauss, Fauré og Britten.
Björg Þórhallsdóttir sóprans-
öngkona stundaði söngnám við
Tónlistarskólann á Akureyri árin
1991 til 1996. Haustið 1996 hóf
hún framhaldsnám í óperusöng
raun kraftaverk sköpunar. Strav-
inskíj sagði að Bach væri mesta tón-
skáld Evrópu og ég tek heilshugar
undir það.“
Hopkinson Smith lærði á klassísk-
an gítar en sneri sér snemma að lút-
unni. Aðspurður hvers vegna lútan
hafi orðið fyrir valinu spyr hann á
móti: Er til fegurra hljóðfæri? og
vitnar enn í Stravinskíj sem hann
segir hafa sagt að lútan sé persónu-
legasta og fullkomnasta hljóðfærið
sem menn hafa sett saman. „Lútan
talar og syngur samtímis; hún talar
frá hjartanu og til hjartans. Lútan er
viðkvæmt hljóðfæri og það er einn
helsti kostur hennar, hún er ekki
ætluð stórum tónleikasölum, heldur
er hún fyrir minni sali þar sem sam-
ræðurnar eru nánar og innilegar.“
Smith hefur leikið inn á á þriðja
tug hljómplatna og á diskunum er
við Konunglega tónlistarháskól-
ann í Manchester á Englandi undir
leiðsögn Teresu Cahill og lauk því
námi vorið 1999. Hún hlaut m.a.
British Counsil-námsstyrk til
framhaldsnáms við skólann ásamt
námsstyrk frá skólanum. Hún
hlaut einnig ýmsar viðurkenning-
ar á námstímanum og m.a. fyrir
framúrskarandi túlkun á þýskum
ljóðasöng. Björg er nú búsett í
Lundúnum þar sem hún hefur m.a.
sótt einkatíma hjá Iris Dell’Acqua.
mikið af tónlist sem gleymst hefur
árhundruðum saman. Smith segir að
enn sé mikið óuppgötvað af tónlist
og það sé gangur lífsins að hlutir
gleymist óverðskuldað. „Ólíkt fiðl-
unni, sem hefur þróast og breyst
mjög mikið í gegnum tíðina, féll lút-
an í gleymsku og því er stór hluti af
okkar vinnu að enduruppgötva og
kynna lútuverk sem gleymdust með
henni og þar er af nógu að taka.“
Hopkinson Smith kemur hingað
til lands með barokklútu sem smíðuð
var fyrir hann fyrir áratug af hljóð-
færasmiði í Boston. „Stórkostlegt
hljóðfæri sem orðið hefur rödd mín,
náinn vinur og óvinur," segir Smith.
„Þegar maður hefur eytt svo löngum
tíma með hljóðfæri fær maður óhjá-
kvæmilega blendnar tilfinningar til
þess, því fyrir kemur að það þykkni í
lofti og stundum kemur stormur.“
Þórhildur Björnsdóttir píanó-
leikari stundaði nám við Tónlistar-
skólann í Reykjavík og lauk þaðan
kennaraprófi vorið 1986 og ein-
leikaraprófi ári síðar. Að loknu
námi hór heima hélt Þórhildur til
Hollands þar sem hún lærði hjá
Willem Brons við Sweelinck-
tónlistarháskólann í Amsterdam
og lauk þaðan diplomaprófi vorið
1993. Hún starfar nú sem kennari
við Tónlistarskólann í Reylgavík
og við Tónlistarskóla Garðabæjar.
Heimsku-
legt og
skemmti-
legt
KVIKMYNDIR
Regnboginn, Laugar-
ásbfó og Stjörnubíó
SCARY MOVIE ★ ★%
Leikstjóri: Keenen Ivory Wayans.
Handrit: Shawn Wayans, Marlon
Wayans o.fl. Aðalhlutverk: Shann-
on Elizabeth, Cheri Oteri, Shawn
og Marlon Wyans, Regina Hall, Jon
Abrahams, Kurt Fuller og Carmen
Electra. Dimension Films 2000.
ÞAÐ er ekki öll vitleysan eins og
þessi er nokkuð fyndin.
Þeir Wayans-bræður, sem hér
gegna öllum lykilstöðum, færa okk-
ur grínmynd sem hæðist að hinni
einu sönnu unglingahrollvekju sem
hefur tröllriðið öllum seinustu mis-
seri. Og þær eru ófáar myndirnar
sem fá á baukinn í þessari mynd.
Eitthvað er vitnað í eldri hrollvekj-
ur en söguþráðurinn er þó að mestu
leyti samsuða úr Scream og I know
what you did Last Summer og verð-
ur Scary Movie að öllum líkindum
vinsælust meðal þeirra sem þekkja
vel þessar unglingamyndir.
Söguþráðurinn er t.d. sá að nokk-
ur ungmenni byrja að fá undarlegar
hótanir ári eftir að þau óvart drápu
mann og hentu líkinu fram af
bryggjunni. Myndin hefst þó á
klassísku byrjunaratriði Sceam
myndanna þar sem aðalleikkonan
Carmen Electra lentir í óborganleg-
um ævintýrum.
Brandararnir í þessari mynd eru
mjög heimskulegir og það finnst
mér fyndið. En þeir eru líka oft
býsna grófir og þótt maður skelli
kannski ekki upp úr eru þeir líka
fyndnir. Þeir Wayans bræður koma
víða við í húmornum, kalla ekki allt
ömmu sína og fara fram úr þeim
húmor sem manni hefur fundist
ögrandi og nýstárlegur hingað til í
nýlegum bandarískum grínmynd-
um. Mér fannst bestur saklausi
brandarinn um apann sem gerðar
voru tilraunir á fyrir snyrtivörufra-
mleiðanda. Og kannski ofvöxnu
skapahárin. Hins vegar fannst mér
atriðin með uppdópuðu gæjunum
ekki fyndin en það var nóg að öðru
til að hlæja að.
Sem sagt ósköp ófrumlegt,
heimskulegt og skemmtilegt.
Hildur Loftsdóttir
------------------
Nýjar bækur
• MÁL og menning hefur gefið út
bókina Saklausir sólardagar eftir
Valgeir Skagfjörð.
Hún fjallar um Lúkas, sem er tíu
ára og frábrugðinn öðrum í útliti,
með hrafnsvart hár, brún augu og
dökkur á hörund. Það svíður sárt
undan þegar strákarnir kalla hann
indíána eða svartskalla sviðahaus.
Þetta er fyrsta barnabók Valgeirs
Skagfjörð.
Guðjón Ketilsson myndskreytti
bókina og gerði kápuna.
Saklausir sóiardagar er 138 bls.,
prentuð íDanmörku. Verð: 1.990 kr.
------------------
Sýnir vatns-
litamyndir í
Hringlist
ÁSTA Árnadóttir opnar sýningu á
vatnslitamyndum í Gallerí Hringlist,
Hafnargötu 29, Keflavík í dag, laug-
ardaginn 7. október, kl. 16-18.
Ásta er meðlimur í Aqvarell-hópn-
um. Sýningin er opin virka daga frá
kl. 13-18 og laugardaga kl. 10-16.
Sýningin stendur til 28. október.
Morgunblaðið/Golli
Söngtónleikar í Tíbrá