Morgunblaðið - 30.11.2000, Side 58

58 FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Mengun
í fískeldi
Stöðvið lítilsvirðingu
við menntunina
EITT af því sem oft
heyrist í umræðunni
um fiskeldi á Islandi
eru áhyggjur af meng-
un.
Spumingin er
hvernig við skilgrein-
um mengun. Er hægt
að setja alla mengun
undir einn hatt? Er
^úrgangur frá laxeldi í
♦Íkvíum og úrgangur frá
húsdýrum mengun eða
má líta á slíkan úrgang
sem áburð og hluta af
lífkeðjunni? Er eðli-
legt að mengun frá
dýrum og fiskum sé
borin saman við meng-
un frá klóaki? Frá klóaki kemur
ýmislegt annað en lífrænn úrgang-
ur. Þar má nefna pappír, þvottaefni,
sápur, klór og ýmiss konar snefil-
efni, t.d. kopar og blý. Ekki er hægt
að segja að slík efni séu áburður og
hluti af lífkeðjunni. A að leggja að
jöfnu koltvísýringsútblástur vegna
öndunar manna og dýra á jörðinni
við útblástur frá bifreiðum og orku-
->«ö*ekum iðnaði? Er það erfðameng-
un þegar tveir atlantshafslaxar,
sömu tegundar en af mismunandi
stofni, eignast saman afkvæmi? Er
það erfðamengun þegar tvær mann-
eskjur, af tegundinni Homo sapiens
en af mismunandi þjóðerni, eiga
' saman afkvæmi? Sumir vilja kalla
þetta erfðablöndun.
í grófum dráttum má fullyrða að
kvíaeldi í sjó hafi alstaðar auðgað
umhverfi sitt lífi með aukinni fiski-
gengd og veiði. Augljóslega er sama
Jögmál að verki og þegar bóndinn
' ■'ner húsdýraúrgang á túnin og fær
aukna sprettu. Ailur lífrænn úr-
gangur, þ.m.t. laxaúrgangur, er
fyrst og fremst uppspretta forsfors
og köfnunarefnis sem er takmark-
andi þáttur fyrir vöxt á flestum
stöðum lífríkis jarðar bæði ofan-
sjávar og neðan. Tilkoma þessara
efna til hafsvæða auka vöxt græn-
þörunga sem er undirstaða fyrir
vöxt dýrasvifs sem aftur eru æti
fyrir stærri dýrasvif og smáseiði.
Þannig fæst undirstaða fyrir aukna
framleiðni lífríkisins á svæðinu.
Vissulega er hægt að ofbjóða líf-
ríkinu. Einfalt er að skilja dæmið
um bóndann sem bar of þykkt lag af
kúaskít á túnið sitt og drap þar með
•igrasið og kýrnar drápust úr hungri.
Sama lögmál gildir um laxeldi í
kvíum, ef umhverfinu er ofboðið vex
fiskurinn hægar, veikist og drepst.
Þetta er hvorki hagkvæmt fyrir
kúabóndann né laxabóndann og
jafnmikilvægt er fyrir báða að forð-
ast síkar uppákomur. Dæmi má
nefna um mengun þar sem um-
hverfi er ofboðið með ofgnótt fos-
fors og köfnunarefnis. Ein af meg-
inástæðum fyrir hnignun náttúru-
legra laxastofna í mörgum löndum,
Guðmundur Valur
Stefánsson
Vinnufatnaður
• Kokkajakkar
• Svuntur
• Sloppar
• Afgreiðslufatnaður
• Buxur

ri RÖKRÁS EHF.
Uk! /Kirkjulundi 19 Garðabæ
slmi 5659393
pg væntanlega einnig á
íslandi, er að dýra-
áburður og tilbúinn
áburður hefur skolast í
verulegu magni frá
túnum út í ár og vötn
sem eru uppeldisstöðv-
ar fýrir seiði. Það er
augljóst að minna þarf
til að raska jafnvægi í
ám og vötnum en í haf-
inu vegna stærðar
þess og strauma.
Hvort kvíaeldi þurfi
í mat á umhverfísáhrif-
um ræðst mikið til af
því hvort líkur séu á að
umhverfinu sé ofboðið.
Með tölvulíkani, sem
tekur tillit til hafstrauma, dýpis,
hitastigs og súrefnis, er tiltölulega
einfalt að gera dreifilíkan sem lýsir
Fiskeldi
í grófum dráttum má
fullyrða, segír Guð-
mundur Valur Stefáns-
son, að kvíaeldi í sjó hafí
alstaðar auðgað um-
hverfí sitt lífí, með auk-
inni fískigengd og veiði.
dreifingu og hegðun úrgangsefna
og meta út frá því hættuna á að of-
bjóða umhverfinu. íslensku lögin
um mat á umhverfisáhrifum gera
ráð fyrir að kvíaeldi með meiri árs-
framleiðslu en 200 tonn á ári (u.þ.b.
3.000 m3 eldisrými) skuli tilkynnast
til Skipulagsstofnunar sem metur
hvort mat á umhverfisáhrifum sé
nauðsynlegt. Samsvarandi lög í
Noregi miða við að kvíaeldisstöð
geti samanstaðið af fjórum leyfum á
sömu staðsetningu án þess að vera
tilkynningaskyld til mats á um-
hverfisáhrifum. Stærð slíkrar
stöðvar er 4 x 12.000 m3 eða 48.000
m3 sem reiknast samkvæmt reglu-
gerð á eftirfarandi hátt. Flatarmál
x 5m dýpi x 0,85 óháð hversu nóta:
pokar eru raunverulega djúpir. í
Mjóafirði er gert ráð fyrir tæplega
32.000 m3 á hvorri staðsetningu,
reiknað samkvæmt ofangreindri
reglugerð.
Astæða þess að ráðgert kvíaeldi í
Mjóafirði var ekki úrskurðað í mat
á umhverfisáhrifum var í stórum
dráttum sú að samkvæmt sérfræði-
álitum voru engin vafaatriði í mál-
inu nema spurningin um hugsanleg
áhrif erfðablöndunar á milli eldis-
fiskjar og villts fiskjar. Þeirri
spurningu hafa vísindamenn í
mörgum löndum reynt að svara í yf-
ir 20 ár, án þess að geta sýnt fram á
neikvæð eða jákvæð áhrif. Þ.a.l. var
ekki búist við að mat á umhverfis-
áhrifum myndi eyða þeim vafa, sér-
staklega meðan enginn lax er í
kvíum.
Höfundur er fiskiínvúinglir.
JÆJA, 15. dagur í
verkfalli, þegar þetta
er skrifað, og sæluvím-
an yfir nokkurra daga
fríi frá skóla og lær-
dómi í rénun. Vissulega
er gott að fá örlítinn
tíma til að sinna eigin
hugðarefnum, lesa,
teikna og syngja, eða
jafnvel vinna sér inn
einhverja aura. En tím-
inn sem óbeðið var
færður upp í hendur
okkar menntskælinga
er að verða yfirdrifinn.
Við sæluvímunni er
tekin hræðsla, kvíði og
reiði.
Verkfallið er brot
á mannréttindum
Spurningar vakna. Hvað verður
um þetta skólaár, getum við klárað
skólann á réttum tíma, eða verðum
við að langt fram á sumar? Náum við
að byrja háskólanám á tilsettum
tíma? Hvað verður um þessar 10 vik-
ur sem við vorum búin með þegar
verkfallið brast á? Við nemendur í
framhaldsskólunum, hin eiginlegu
fórnarlömb verkfallsins, erum ríf-
lega 18.000 talsins. Það virðist ekki
trufla ráðamenn mikið að líf um
18.000 ungra íslendinga er í upp-
lausn. Og ekki bara þessa stundina,
heldur gæti þetta verkfall haft af-
leiðingar á líf okkar í framtíðinni
líka. Þetta nám sem við erum í er
grunnurinn að framtíðarstarfi okk-
ar. Menntun framhaldsskólanema
hlýtur að flokkast undir grundvallar-
mannréttindi í því velferðarsamfé-
lagi sem ísland á að
heita. Með þessu verk-
falli eru ráðamenn að
brjóta á rétti okkar til
menntunar, og þar með
skerða mannréttindi
okkar.
Kennarar úti
í kuldanum
Hvers vegna eru
kennarar í verkfalli og
hvers vegna semur rík-
ið ekki við þá? Af grein-
um og fréttum undan-
famar vikur skilst
manni að kjör kennara
séu afar bág, ef miðað
er við aðra hópa með
sambærilega menntun. Til dæmis sá
ég dæmi um kennara sem hafði er
hann hóf störf fyrir tæpum 30 árum
laun á við þingmann, en hefur nú rétt
helming þingmannalaunanna, þrátt
fyrir mikla reynslu. Skólarnir hafa
þurft að láta undan í samkeppni um
háskólamenntað vinnuafl, ekki bara
við hinn almenna vinnumarkað,
heldur líka í samkeppninni við aðrar
ríkisstofnanir. Kennarahópurinn
verður ver menntaður og þar af leið-
andi verður menntun okkar síðri.
Þetta er staðreynd sem blasir við ís-
lendingum, þrátt fyrir allar fallegar
ræður landsstýrenda um mikilvægi
menntunar fyrir framtíðina. Þessa
hættulegu þróun geta ráðamenn nú
leiðrétt.
Bjargið því sem bjargað verður
Niðurstaðan af þessum vangavelt-
um mínum er sú að ráðamenn þjóð-
arinnar séu hættulega andvaralausir
Kennarar
Brotið er á tveimur
þjóðfélagshópum, segir
Melkorka Óskarsdóttir,
svo ekki sé talað um þau
skilaboð sem sinnuleysi
ríkisstjórnarinnar send-
ir okkur um gildi
menntunarinnar.
um menntamál. Þeir geri sér ekki
grein iyrir í hvílíkt óefni þetta mikil-
væga velferðarmál stefnir. Annars
vegar fá kennarar ekki laun í sam-
ræmi við aðra háskólamenntaða rík-
isstarfsmenn, og jafnræðisregla þar
með brotin, og hins vegar er brotið á
mannréttindum okkar nemenda.
Réttinum til náms. Hérna er stór-
lega brotið á tveimur hópum þessa
þjóðfélags, svo ekki sé talað um þau
skilaboð sem sinnuleysi ríkisstjóm-
arinnar sendir okkur um gildi
menntunarinnar. Við, yfir 18.000
nemendur framhaldsskólanna, höf-
um því ríka ástæðu til að vera sárir
og reiðir. Við krefjumst þess að
gengið verði til samninga nú þegar,
því verði bjargað sem bjargað verð-
ur og að menntuninni, framtíð okkar,
verði sýnd sú virðing sem hún á skil-
ið og þjóðin þarfnast.
Höfundur er nemandi á lokaári
f Borgarholtsskóla.
Göngum hægt um
„gleðinnaru dyr
í LJÓSI þess að á sl.
fjórtán mánuðum hafa
verið framin sjö morð á
landinu langar mig til
að benda fólki á aðra
sorglega staðreynd. Öll
þessi voðaverk hafa
skýra tengingu við
áfengis- eða fíkniefna-
neyslu.
Flestir atburðirnir
(allir nema einn) urðu á
meðan fólk var dóm-
greindarlaust í vím-
unni og þannig er það
oftast þegar atburðir af
þessu tagi eiga sér
stað. Á sama tíma er
verið að tala um að
fjölga áfengisútsölum og jafnvel
leyfa sölu áfengis í matvöruverslun-
um, en jafnframt herða refsingar við
fíkniefnabrotum og auka hag fíkni-
efnalögreglunnar. Annaðhvort er
það ofar mínum skilningi eða neðan
hvemig yfirvöld gera greinarmun á
vímuefnum. Það vita það allir sem
Margrét Hugrún
Gústavsdóttir

Mörkinni 3, sími 588 0640
Opið mán.-fös. frá kl. 12-18.
Lau. frá kl. 11-16
eitthvert vit hafa, að
áfengi er, í 99,9% til-
fella, fyrsta vímuefnið
sem kemur inn fyrir
varir fólks. Eftir það
liggur svo leiðin í aðrar
tegundir, ef örlögin og
eðlið hneigjast í þá átt.
Mér miklu eldri
menn hafa á síðustu
mánuðum verið að
skrifa greinar í um-
ræðudálk blaðsins þar
sem þeir mæla gegn
því að áfengissala verði
leyfð í matvöruversiun-
um. Þessir menn muna
tímana tvenna og tala
um að áberandi munur
sé á þjóðfélagsástandi miðað við
áfengislöggjöf.
Þegar aðgangur að vímuefnum
(áfengi og öðru) er takmarkaður
minnkar vanh'ðan í þjóðfélaginu.
Glæpum fækkar og minna er um
heimilisofbeldi, morð og mannslát
sem tengjast neyslunni og dóm-
greindarleysinu sem fylgir í kjölfar
hennar.
í nýlegri skoðanakönnun kom
fram að sá þjóðfélagshópur sem er
hvað mest fylgjandi þessari hug-
mynd um vínsölu í matvöruverslun-
um er menntaðir karlmenn á miðj-
um aldri. Kannski halda þeir að lífið
verði auðveldara ef hægt er að
kaupa vínið með matnum í 10/11. En
ekki svo, er það? Það getur ekki
munað miklu og ef það er kostnaðar-
samara (andlega og veraldlega) fyrir
samfélagið þegar til lengri tíma er
litið, þá getur það ekki verið mikil
fóm að vera fimm mínútum lengur í
Kringlunni þegar gengið er frá
Nýkaupi í ÁTVR.
í Kaupmannahöfn og víðar í Dan-
mörku er hægt að nálgast áfengi og
önnur vímuefni nánast hvar sem er
og hvenær sem er. Allir sem hafa
Vímuefni
Áfengi er vímuefni sem
ekki allir kunna að fara
með, segir Margrét
Hugrún Gústavsdóttir,
og afleiðingarnar eru
stundum hrikalegar.
komið til Köben vita að það er varla
hægt að ganga inn í eitt einasta út-
hverfi þar án þess að koma auga á
ógæfufólk sem situr saman við
drykkju. Nánast allir bekkir borgar-
innar eru uppteknir af sjálfsköpuð-
um öryrkjum sem sitja og þamba
bjór eða vín. Ef við berum þetta
saman við okkar borg þá getur þú
séð fyrir þér ógæfufólk í öllum
kirkjugörðunum, í Hljómskálagarð-
inum, fyrir framan kirkjur, á götu-
homum í Árbæ, Breiðholti og hér og
þar um bæinn. Hreinlega á fáránleg-
ustu stöðum. Hljómar undarlega en
gæti eins orðið okkar raunveruleiki.
Það er sama hvemig því er snúið
og frá hvaða hliðum er litið á þetta
mál. Það liggur í augum uppi að
áfengi er vímuefni sem ekki allir
kunna að fara með og afleiðingarnar
em stundum hrikalegar. Kannski er
það meira að segja algengara en hitt
að fólk kunni ekki að fara með þess-
ar guðaveigar, alkóhólismi; þessi
sjúkdómur, sem var viðurkenndur
sem slíkur af landlæknum þessa
vestræna heims um miðja síðustu
öld, gæti verið jafn algengur sjúk-
dómur og frunsur! Hver veit? Og
hvað er hægt að gera í málinu? Svar-
ið hlýtur að liggja hjá okkur sjálfum.
Höfundur starfar við textagerð.