Morgunblaðið - 22.12.2000, Blaðsíða 34

Morgunblaðið - 22.12.2000, Blaðsíða 34
34 FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 2000 MORGUNBLAÐJÐ LISTIR Fjalla-Eyvindur fyrr o g nú BOKMENIVTIR L e i k r i t FJALLA-EYVINDUR Jóhann Sigurjónsson, JPV forlag 2000,216 bls. JÓN VIÐAR JÓNSSON leikhús- fræðingur hefur ráðist í það verk að annast útgáfu á Fjalla-Eyvindi Jó- hanns Sigurjónssonar eftir dönsku lokagerð leikritsins, en sú gerð verksins er verulega frábrugðin frumgerðinni sem kom fyrst út á dönsku 1911 og kom út á íslensku 1912. Jón Viðar er með þessu fram- taki að verða við áskorun Lárusar Sigurbjörnssonar, en hann mun hafa bent á það fyrir sextíu árum að nauð- syn bæri til „að laga hinn íslenska texta Fjalla-Eyvindar eftir dönsku lokagerðinni" (sjá formála JVJ, bls. 6). Betra er seint en aldrei. Dönsk lokagerð verksins kom fyrst út árið 1913 og var síðan endur- útgefin 1917. Textinn er sagður end- urskoðaður frá frumútgáfunni, enda verulega frábrugðinn henni, eins og áður segir. Þessi endurskoðun hefur hins vegar aldrei náð inn í íslenskar útgáfur á verkinu, fyrr en nú. Þannig er það frumgerðin sem er birt í heild- arsafni rita Jóhanns Sigurjónssonar sem Mál og menning gaf út í þremur bindum 1980. Það er Jón Viðar sjálf- ur sem hefur endurskoðað íslenska textann „með nákvæmri hliðsjón af dönsku lokagerðinni" (bls. 7), eða m.ö.o. strikað út það sem Jóhann hefur strikað út úr frumgerðinni og þýtt þær viðbætur sem um er að ræða, geri ég ráð fyrir. (Ekki er talað um „þýðingu" í formála Jóns Viðars, en um slíkt hlýtur að vera að ræða ef lokagerð textans er ekki til á ís- lensku frá hendi höfundar.) Fyrir áhugamenn um „frumtexta" má geta þess að ekki er hægt að gera upp á milli danska og íslenska text- ans að þessu leyti því Jóhann Sig- urjónsson vann - eins og títt er um tvítyngda höfunda - nokkuð jöfnum höndum að báðum gerðunum, eins og fram kemur í aðfaraorðum Jóns Viðars að Viðauka I, og „er hér í raun um að ræða tvær sjálfstæðar gerðir sama verks, aðra á dönsku og hina á íslensku" (bls. 119). Auk hins nýja, endurskoðaða texta Fjalla-Eyvindar er í bókinni birt nokkuð ítarleg ritgerð Jóns Viðars um tilurðasögu verksins og þrír við- aukar. Viðauki I sýnir texta leikrits- ins samkvæmt íslensku frumútgáf- unni frá 1912 með breytingum dönsku lokagerðarinnar. I Viðauka II er að finna fyrri gerðina af endi Fjalla-Eyvindar (svokallaðan ,,hrossakjötsendi“) og í Viðauki III er birt þjóðsagan um Fjalla-Eyvind úr íslenskum þjóðsögum og æfintýr- um Jóns Ámasonar. Af framansögðu má vera ljóst að mikill fengur er að þessari bók, ekki síst fyrir þá sem fást við bókmennta- kennslu, en að sjálfsögðu einnig fyrir alla aðra áhugamenn um íslenska leiklist og bókmenntir. Fræðimenn sem hafa sérstakan áhuga á texta- fræði fá hér einnig nokkuð fyrir sinn snúð því Jón Viðar rekur tilurðasögu verksins á skilmerkilegan hátt í rit- gerð sinni, „Fjalla-Eyvindur frá frumdrögum til lokagerðar". í rit- gerðinni sýnir Jón Viðar fram á hvemig Jóhann Sigurjónsson glímir lengi við efni leikritsins, með „blóði og svita“, og gerir að því margar at- lögur áður en yfir lýkur. Hann gerir grein fyrir samspili leikritahöfundar og leikhússins, þar sem Jóhann átti við ofurefli að etja þar sem var prímadonna norræns leikhúss, Jo- hanne Dybwad. Hún réði því að „hrossakjötsendirinn" var notaður í frumsýningu Dagmarleikhússins í Kaupmannahöfn vorið 1912 og síðar í Osló - en sá endir var leikkonunni meira að skapi þótt fáir deili nú um að listrænt gildi hins „tragíska" end- is sé meira. Jón Viðar Ieiðir að því rökum að Jóhann hafi gerst „áður en yfir lauk heldur sveigjanlegur gagnvart leik- húsinu“ (bls. 114). Þetta telur hann meginástæðu þess að hann varð aldrei sá „arftaki Ibsens og Strind- bergs, alþjóðlegt norrænt leikrita- skáld“, eins og „sumir samtíðarmenn hans vonuðust til“ (bls. 114). Þar var ekki um að kenna skorti á skáldskap- argáfu, heldur það „að hann var of áður því að leikhúsið viðurkenndi hann og hampaði honum“, segir Jón Viðar (bls. 114). Utgáfa þessi sem hér um ræðir er í alla staði vönduð. Myndir úr sýningu Dagmarleikhússins 1912, svo og úr sýningum Leikfélags Reykjavíkur 1940 og 1967, og sýningum Þjóðleik- hússins 1950 og 1988 prýða textann á stöku stað og er það vel. Ég get tekið undir með því sem segir á baksíðu- texta bókarinnar að „mikill fengur" sé að útgáfunni „fyrir alla unnendur leiklistar og leikhúsbókmennta“. Soffía Auður Birgisdóttir Vísnadýr gömul og ný BÆKUR B a r n a e f n i VÍSNABÓK UM ÍSLENSKU DÝRIN Eftir ýmsa höfunda. Teikningar eftir Freydísi Kristjánsdóttur. Vaka-Helgafell, 2000.28 blaðsíður. DÝR á íslandi eru viðfangsefni nýrrar myndskreyttrar barnabókar með 12 vísum og þulum. Sumar þeirra eru gamlar, aðrar nýjar, en segja á einn eða annan hátt frá dýrum, bæði tömdum og ótömdum, hestum, kind- um, kiðlingum, köttum, músum, hana, hænum, hundum, kúm, selum, refum, svínum, tófum og hreindýrum. Svo allt sé upptalið. Teikningamar eru líf- legar og aðlaðandi og ánægjulegt að sjá gamalkunnar vísur ganga í end- umýjun lífdaga, svo sem Vísumar um kindina eftir Jóhannes úr Kötlum, bamaþulu eftir Huldu, vísumar um Sigga og lágfótu eftir Jónas Jónasson frá Hrafnagili, þjóðvísu um kisu, litla vísu um „tóu með mjóan skó á kló“ eftir Bólu-Hjálmar, gamla þulu um kýmar, vísur um sofandi sel á steini eftir Jónas Hallgrímsson, Hænsna- þulu Sigrúnar Ámadóttur, hrein- dýravísur Hákons Aðalsteinssonar (sem reyndar á líka vísur í annarri bókaröð um dýrin) og vísuna um Snata og Óla eftir Þorstein Erlings- son. Gömlu vísumar standa svo sann- arlega alltaf fyrir sínu og gleðja bæði ömmu og afa, eða aðra sem vilja rifja sitthvað upp. Þær nýrri em skemmti- legviðbót. Yfirbragð bókarinnar er bjart og aðlaðandi, bakgmnnur örlítið þjóð- sagnakenndur og jafnvel til þess fall- inn að vekja með einhveijum fortíð- arþrá. Þar glittir í torfbæi, forvitin tröli í helli, smalastúlku með hrafn- svart hár, mjaltakonu með gullnar fléttur, sóleyjar, fífla, bláklukkur og gleym-mér-ei. Mikil hreyfing og létt- leiki er í myndunum, hestar hlaupa suður dal, kiðlingar og hvolpar hoppa og skoppa, léttfætt og glaðleg böm leika sér og hreindýr una sér i faðmi fjallanna. Veröldin sem við blasir er að mestu falleg, ,jslensk“ og björt, þótt vá steðji að einstaka dýri. Kannski veitir ekki af. Helga K. Einarsdóttir Ástríða áhugamanns BÆKUR S k á 1 d s a g a FÓTBOLTAFÁR eftir Nick Hornby. Kristján Guy Burgess þýddi. Hemra ehf. 2000.190 bls. Nick Homby HUGMYND Nicks Hornby að bókinni Fótboltafár (Fever Pitch) er mjög góð og enn betra er að höfund- urinn leyfir sér aldrei að stíga út fyrir rammann. Bókin er um karlmann sem gerir ekki skýran greinarmun á sjálfum sér og knattspyrnu- félaginu Arsenal í ensku úrvalsdeildinni. Líf hans og Arsenal tvinnast svo sterkt saman að sjálfs- mynd hans hryndi ef Arsenal hyrfi úr henni. Söguhetjan gengur til sálfræðings vegna af- leiðinganna sem það hefur að vera ákafur áhangandi, einnig er hún sögumaður í bókinni, sem er bókstaflega með Arsenal á heilanum: „Meðvitundin um orðróminn um að hann [Liam Brady] hefði áhuga á að yfirgefa Arsenal íylgdi mér alltaf sem skuggi á sálinni og hefði komið fram á röntg- enmyndum sem tákn um vanheilsu mína“ (bls. 90). Sögumaður lýsir lífi sínu í leiktíð- um með leikjaskrá í annarri hönd og penna í hinni, frá 1968-1992, og Arsenal vinnur titilinn þrisvar á þessu tímabili þótt það sé leiðinlegt lið sem flestum er illa við. „Við erum leiðinlegir og heppnir og skítugir og fúlir og ríkir og vondir og höfum verið það, eftir því sem ég kemst næst, frá því á fjórða áratugnum" (95). Fótboltinn er svo viðamikið áhuga- mál að það hefur áhrif á skólagöng- una alla, atvinnuna og einkalífið. Ef til vill ætlar sögumaðurinn að verða rit- höfundur til að minnka líkumar á því að þurfa að missa af heimaleik á Hig- hbury. „Útgefendur þessarar bókar gætu ekki ætlast til þess af mér að ég skrifaði um svona æði og beðið mig svo um að missa af nokkrum leikjum til að hjálpa þeim að markaðssetja bókina. „Ég er klikkaður, muniði," segði ég við þá“ (166). Hann er hepp- inn að vera með stelpu sem hefur líka áhuga á fótbolta, en það renna á hann tvær grímur þegar hún sér fyrir sér að eftir að þau hafa eignast böm geti þau skipst á að fara á Highbury-völl- inn á laugardögum. En Arsenal er í efsta sæti í lífi hans (166), og konan, bömin og vinnan em í öðmm sætum. Skipst á? Þetta er nú einu sinni ástríðan hans! Sögumaður er fíkill sem hefur náð nokkmm þroska: „... þótt ég sé enn einn af tryggustu stuðningsmönnum Arsenal og þótt ég mæti enn á hvem einasta heimaleik og finni sömu spennuna, ofsakætina og leiðann og ég hef alltaf fundið átta ég mig á því að þessar tilfinningar eiga sér sjálfstæða tilvera og vel- gengni og ólán liðsins er ekki í neinu sambandi við mitt líf‘ (139). Þetta er a.m.k. lifandi persóna sem lætur sig eitthvað varða. Bókin Fótboltafár hefur notið mik- illa vinsælda í Bretlandi frá 1994 og höfundurinn verið sagður bestur sinnar kynslóðar í að lýsa sálarangist karlmanns á fertugsaldri. Bókin er góð, það er ekkert vafamál, en hvað er það sem gerir hana góða? Efnið höfðar vissulega til ákveðins markhóps, en ef til vill ger- ir sjálfshæðni persónunn- ar útslagið um velgengn- ina, en það sem skiptir þó mestu máli er að lesendur geta sett sig í spor sögu- hetjunnar og spurt: Hvað er í efsta sæti í lífi mínu, númer eitt? Lesendur geta skoðað sjálfa sig í Ijósi bókarinnar með því að skipta út orðinu „fótbolti" og sett það sem leikur stærsta hlut- verkið í lífi þeirra í staðinn, sem flokk- ast væntanlega undir vinnu, áhuga- mál, hugsjónir eða fjölskyldumál. Einhver setur „verðbréf', „stjóm- mál“ eða „kennsla" í staðinn, annar „golf ‘ eða „laxveiðar". Og loks í stað „Arsenal“ eitthvert annað nafn: „KR“, „Sjálfstæðisflokkurinn", „Norðurá" eða nafn á einhveiju öðm sem þeir hafa gert að sínu hjartans máli. Þetta er bók fyrir alla sem eiga sér brennandi áhugamál. Fótboltafár gefur einnig innsýn í félagslega þætti fótboltans, hvað það er að vera alvömstuðningsmaður liðs, hvað það virðist oft fánýtt og lítt gef- andi. 30 ár eða meira geta liðið á milli þess að liðið vinnur deildarbikarinn. Líkt og gerðist þegar KR vann ís- landsbikarinn í knattspymu eftir 30 ára baráttu, áhangendur sem höfðu beðið öll þessi ár öðluðust langþráð frelsi. Núna þegar ég heyri af tilviljun úrslitin í enska boltanum lesin í út- varpinu, t.d. Arsenal - Tottenham, veit ég að bak við tölumar liggur miklu meira en bai'a mörk, það er gleði og sorg, ást og hatur, líf og dauði og einnig eitthvað sem hefur áhrif á fjölskyldulífið og jafnvel vinnuna. Éins og íþróttamaður getur helgað sig grein sinni getur áhangandi helg- að sig áhugamáli sínu og fært fórnir til að sinna því vel, jafnvel fómað vin- um sínum. Fótboltafár er óvenjuleg bók og fyndin en jafnframt einlæg og trúverðug. Hún kom fyrst út árið 1994 og birtist núna í íslenskri þýð- ingu Kristjáns Guys Burgess, sem mér sýnist vera ágæt. Gunnar Hersveinn Náttföt Barnanáttföt frá 1.480 Dömunáttföt frá 2.600 Dömusloppar frá 2.600 Herranáttföt frá 2.900 Herrasloppar frá 3.500 Mikið úrval Nýbýlavegi 12, Kópavogi, s. 554 4433. Opið kl. 10—21 alla daga til 23. des. BÆKUR Barnaefni RISAEÐLANALADAR OG RISAEÐLURNAR Disney. Vaka-Helgafell, 2000. f þýðingu Sigrúnar Ámadóttur. LITLA (og síðar risa-) eðlan Alad- ar er enn í eggi, en lendir óvart í klóm ránfugla og flugeðlu, það er fyrir sextíu milljón árum. Eggið fell- ur hins vegar til jarðar og lendir á Lemúr-eyju þar sem Plíó-lemúrynja er fyrir með fjölskyldu sinni. Hin óvænta sending vekur ugg í fyrstu en grænskeglu-unginn Aladar skríð- Misgeð- þekkar eðlur ur brátt úr egginu og reynist hinn elskulegasti. Með tímanum vex hann og dafnar og verður svo sannarlega óvenjulegur (og risastór) leikfélagi smávöxnu lemúr-unganna, sem til dæmis fá að leika sér í gininu á hon- um og kitla hann þar til hann læst gefast upp. Þá er sagan öll, enda ætl- uð minnstu bömunum. I Risaeðlunum, sem ætluð er eldri lesendum, hefst frásögnin þegar Aladar er enn í egginu og lendir á Lemúr-eyju, eins og í bókinni fyrir litlu börnin, en heldur svo áfram og , að því kemur að hann fer að láta sig dreyma um félagsskap við jafn- eða risastór dýr. Þegar eldhnöttur tor- tímir Lemúr-eyju syndir Aladar með alla lemúrana á bakinu að næstu strönd og við tekur tvísýnt ferðalag með risaeðluhjörð, þar sem hann fær að sýna hvað í honum býr. Allt fer svo vel að lokum og endar raunar með hjónabandi. Myndefnið í bók- inni er í hefðbundnum Disney-teikni- myndastíl og textinn á þjálli ís- lensku, sem gerir gæfumuninn. Ágætis afþreying um misgeðþekk- * ar eðlur. Helga K. Einarsdóttir
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.