Morgunblaðið - 22.12.2000, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 2000 35
Eng-in venjuleg hetja
BÆKUR
llnglingabók
GLÖTUÐ
Eftir Mats Wahl
Hilmar Hilmarsson þýddi
Mál og menning, 2000.170 bls.
„UPP með hendur!“ heyrir hann
sagt og snýr sér við. I dyragaettinni
standa þrír menn þétt saman og graf-
kyrrir.“ (bls 138) Martröð, er orðið
sem söguhetja bókarinnar Glötuð (De
övergivna) eftir Svíann Mats Wahl
notar um þessa daga í lífi sínu sem
sagt er frá. Mennirnir í gættinni eru
aðeins brot af viðburðaríki'i atburða-
rásinni.
Glötuð er vissulega spennubók, og
að mínu mati fyrir aldurshópinn 16-24
ára. Ekki yngri vegna þess að hún er
blóðug: „Hálsinn fer í sundur og höf-
uðið veltur niður í kjöltuna og þaðan
niður á gólfið. Fyrir aftan körfu-
stólinn er rúðan mölbrotin. Púðurlykt
breiðist um herbergið og maðurinn
sem stendur hefur fært sig nær pilt-
inum.“ (139). Og ekki fyrir mikið eldri
vegna þess að atburðarásin, en ekki
persónumar, skiptir meginmáli, þótt
aðalsöguhetjan sé ekki dæmigerð.
Mats Wahl er virtur sænskur rit-
höfundur og hafa Mál og menning og
Hilmar Hilmarsson þýðandi hans
miðlað Islendingum ágætum verkum
hans undanfarin ár. Þekktust er ef til
vill bókin Maj Darling en Hilmar fékk
verðlaun fyrir þá þýðingu. Hann hef-
ur einnig vandað sig við þetta verk, en
bókin Glötuð er sjálfstætt framhald
Vetrarvíkur með sömu sögupersónu,
blökkupiltinum John-John, og eiga
atburðir sér stað í Svíþjóð. Bækumar
um John-John, sem er e.t.v. tæplega
tvítugur, era þrjár og hafa verið vin-
sælar í heimalandi höfundar, og víðar.
Martröð John-Johns í þessari bók
felst í því að syskinin Lotta og Nisse,
sem era um fertugt, neyða hann til að
taka þátt í grófum glæp. Þau þykjast
ætla að greiða honum fyrir vikið, en
hann á að vera bflstjórinn á vettvangi
glæpsins. John-John hafði álpast til
að fara í óleyfi með Sluggo vini sínum
inn í afskekkt hús þeirra systkina, og
eftir það er ekki aftur snúið. Örlög
vinar hans era honum fyrst í stað dul-
in, en hann dreymir og rifjar upp
nokkur atvik úr æsku þeirra.
Glötuð er myrk glæpasaga með
dimmum himni og það styttir varla
upp. Persónur bókarinnai- era úr und-
irheimunum og áttu erfiða æsku og
vonir þeirra virðast brostnar. Sögu-
hetjan John-John er ekki skrifuð sem
dæmigerð hetja. Hún er þolandi og
iðulega eru það aðrir sem sýna frarn-
kvæði. Stúlkan sem hann er hlekkj-
aður við á tímabili er með kjaft og
áræði en hann er ævinlega hikandi,
hræddur og getur jafnvel brostið í
grát. Þetta er því svolítið óvenjuleg
söguhetja og ekki beinlínist sprottin
upp úr dæmigerðum dagdraumum
drengja um hetjudáðir sínar. Lesend-
ur geta fundið til með honum vegna
þess að umhverfið er honum svo
frekt. Jafnvel þótt martröðinni linni,
heldur fólk áfram að ráðskast með
hann og segja honum fyrir verkum,
stilla honum upp við vegg til að velja
það sem þeim þóknast. „Þú skalt
segja söguna svona,“ segir Petters-
son. „Nákvæmlega svona, orð fyrir
orð.“(152). Þannig talar lögfræðingur
við John-John.
Bókin getur vakið lesendur til um-
hugsunar um hetjuhugtakið. Hvað er
hetja? Hvenær er maður hetja?
Hvemig verða einstaklingar hetjur?
Býr samfélagið til þær hetjur sem það
vill hafa? Spurningarnar vakna vegna
þess hvemig höfundurinn lýsir mót-
sögninni milli hetjuímyndar sam-
félagsins annarsvegai- og einstak-
lingsins John-Johns hinsvegar.
Athyglisvert er að frásögnin breytist
um miðbik sögunnar, úr fyrstu per-
sónu í þriðju persónu frásögn. Ef til
vill er það til að leggja áherslu á
áhrifavald samfélagsins og sviptingu
á sjálfræði söguhetjunnar.
Eg fann eitt dæmi um yfirsjón höf-
undar á smáatriði: Plástrar era límdir
fyrir augu stúlku sem er rænt. Hún er
með aðra hönd í handjámi á móti
þeim sem á að gæta hennar og hina
lausa, samt hvarflar aldrei að henni að
rífa sjálf af sér plástrana, heldur bið-
ur húp.piltinn um það: „Taktu af mér
plástrana og svo sláum við hana niður
þegar hún kemur næst,“ segir stúlk-
an.“ (99). En þetta fellir ekki söguna.
Eg ætla ekki að hengja mig í smá-
atriðum. Bókin er spennandi og höf-
undurinn nær markmiðum sínum, og
ég er sannfærður um að ungu fólld
þykir þessi bók mjög spennandi. Hér
er engin lognmolla, engin væmni,
heldur keyrt áfram af vægðarlausri
hörku. Gunnar Hersveinn
Með hlýlegiim blæ
BÆKUR
II a r ii a b « k
TÓTA Á FERÐ OG FLUGI
Eftir Jóhönnu Á. Steingrímsdóttur.
Myndskreytingar gerði Jean
Antoine Posocco. Bókaforlagið
Salka. Gutenberg annaðist
fílmuvinnu og prentverk.
BARNABÓK með glaðlegri mynd
af lítilli telpu með brúðuna sína á
herðunum ratar inn á borð gagnrýn-
andans nokkram dögum fyrir jól.
Eftir að hafa rennt í gegnum bókina
kemur sú hugsun upp í hugann að
synd sé að bókin hafi ekki komið fyrr
út og þar af leiðandi fengið meiri
kynningu. Jafn hófstilltar litlar bæk-
ur eiga nefnilega til að drakkna í
straumþunga síðustu daga jólabóka-
flóðsins.
Höfundurinn byrjar á því að
ávarpa litla lestrarhesta og vekja at-
hygli þeirra á því að sagan sé sögð
bæði í bundnu og óbundnu máli.
„Hlustaðu vel,“ segir hann. „Taktu
eftir því hvað fljótlegt er að læra sög-
una þegar hún er sögð í vísum, en
miklu seinlegra ef hún er sögð í
óbundnu máli. Þess vegna varðveit-
ist málið okkar vel í vísum eða ljóð-
um.“
Þessu næst hefst hin raunveralega
saga. Stelpan Tóta og brúðan Bína
era kynntar til sögunnar, efst á síð-
unni í bundnu máli, í afmörkuðum
ramma neðst á síðunni í óbundnu
máli. Söguþráðurinn er hvorki flók-
inn né hraður. Hann er hófstilltur og
byggist umfram allt annað á næmi
fyrir hinu smáa í umhverfinu og nátt-
úrunni. Stfllinn er lifandi og persónu-
legur eins og kemur fram með
skemmtilegum hætti þegar lækurinn
er persónugerður. Tónninn er hlýr
og hefur ósjálfrátt róandi áhrif á les-
andann. Gagnrýnandinn var ekki
viss um að stutt atvikin myndu halda
athygli ungra barna allt til enda og
las söguna fyrir nýlega fjögurra ára
telpu. Skemmst er frá því að segja að
barnið hreifst af Tótu á ferð og flugi
og lifði sig sérstaklega inn í atvik þar
sem dýr komu við sögu. Vísurnar
vöktu lukku og af frjóum orðaforða
spunnust skemmtilegar umræður.
Orðaforði í bamasögum þarf heldur
alls ekki að vera einfaldur því börn
eru fljót að læra ný orð og gott tæki-
færi gefst til þess í góðum barnabók-
um. Myndskreytingarnar í Tótu á
ferð og flugi eru ákaflega fallegar og
skemmtilega unnar, t.d. er gaman að
sjá hvernig sjónarhorninu er beint að
hinu smæsta eins og önnum köfnum
hunangsflugunum. Eins er athyglis-
vert hvemig sjónarhomið breytist,
t.d. er lesandinn í einni myndinni
kominn undir yfirborð lækjarins.
Ekki er ofsagt að Tóta á ferð og
flugi sé skemmtilegur leikur að Ijóði
og sögu. Myndskreytingarnar fylgja
með og bæta við söguna með sínum
einstæða hætti. Ef frá er talið að gott
hefði verið að hafa blaðsíðutöl að
styðjast við er frágangur bókarinnar
til stakrar fyrirmyndar.
Anna G. Olafsdóttir.
Framandi trúarhefðir
BÆKUR
Trúarbrögð
TUNGLSKIN SEM
FELLUR Á TUNGLIÐ
Vésteinn Lúðvíksson tók saman.
Útgefandi: Stilla.
Stærð: 142 blaðsíður.
UMRÆÐUR um þjóðkirkjuna og
opinberan sið hennar hafa verið mikið
í sviðsljósinu undanfama mánuði.
Sýnist sitt hveijum. Ljóst er að eins-
leitni trúarbragða íslendinga heyrir
sögunni til ekki síst með fjölgun ný-
búa frá öllum heimshomum sem
flytja trúarbrögð sín með sér. Þessi
breytta staða undanfarinna ára kallar
á gagnkvæman skilning og virðingu á
siðum, menningu og trúarbrögðum
Islendinga gagnvart hver öðram.
Hún gerir kröfu til aukinnar þekking-
ar á öðram trúarbrögðum.
Bókin sem hér er til umræðu er
framlag til kynningar á framandi
trúarhefðum. Hún hefst á því að gera
grein fyrir umfjöllunarefni sínu sem
er kynning á tvfleysishyggju advaita
vedanta í hindúasið. Þar segir að fólk
þekki almennt ekki hinn stóra sann-
leika eða aflið að baki tilveranni. Það
sér bara að „eitthvað óþekkt gerir
eitthvað en ... [veit] ekki hvað“ (s. 10).
Reynsla þess af tilverunni er eins og
fanganna í hellissögu Platóns í Rík-
inu. Þeir era hlekkjaðir neðanjarðar í
helli og geta aðeins horft beint fram.
Að baki þeim logar eldur sem varpar
skugga fram fyrir þá af því sem gerist
á milli þeirra og eldsins. Þeir trúa á
þessa skuggamyndasýningu og segja
að hún sé veruleikinn. Þeir sem kom-
ast út úr hellinum verða að athlægi
þegar þeir snúa til baka og reyna að
útskýra fyrir hellisbúunum að þeir
hafi lifað í blekkingu fram að þessu.
Reyni þeir að losa fólkið úr fjötrunum
og leiða það út úr hellinum gætu þeir
átt á hættu að týna lífinu. T0 era þefr
sem hafa yffrgefið hellinn fyrir fullt
og allt. Svokallaðir dulhyggjumenn
(mystikeraij hafa séð nokkuð af hell-
inum en ekki komist út og era því enn
leitendur. Þeir sem hafa orðið fyrir
uppljómun hafa yfirgefið hellinn, þeir
hafa vaknað og sofna ekki aftur.
Uppljómun er eins konar alhygli,
reynsla af veraleikanum sem gengur
þvert á þá reynslu okkar af honum
sem við eram vön. Höfundur kallar
hana einnig tvfleysi sem er andstæða
tvíhyggju eða non-dualism eins og
það er kallað á erlendum málum.
Þetta hefur verið kallað einhyggja á
íslensku. Alhuginn (ljómhuginn, vitr-
ingurinn, vitinn, meistarinn) sér ein-
ingu alls, hins skapaða og óskapaða.
Alhugar allra tíma segja að sannur
skilningur sé handan skilnings og
misskilnings. Það er hvorki hægt að
skilja né öðlast sannleikann, en „þú
ert hann þegar þú hættir að vera „þú“
- og þá finnurðu líka að þú hefur í
raun aldrei verið neitt annað“ (s. 12).
Þessari reynslu af veraleikanum er
erfitt að lýsa með orðum.
Alhygli og skipuleg trúarbrögð
fara illa saman en borið hefm- á al-
hygli innan flestra trúarbragða. Tví-
leysishefðin sem kennd er við advaita
vedanta (sem þýða mætti einhyggja
vedaloka) á rætur sínar og sögu fyrst
og fremst að rekja til Indverja. Hún
hefur lítið verið kynnt hér á landi að
mati höfundar sem vill bæta úr því.
Hann segir að um leið og alhygli verði
að hugmyndakerfi sé hún ekki lengur
alhygli því að hún er oft röklaus og
mótsagnakennd að mati manna.
Höfundur hefur viðað að sér efni
víða að, snarað sumu ftjálslega, að
eigin sögn, og sleppt því að nota hug-
tök á sanskrít sem er frammál sumra
heimilda hans. Höfundar sem helst er
tekið mið af era Ramana Maharishi
(1879-1951) og Jnaneshvar (1271-
1296).
Bókin skiptist í sjö kafla er allir
hefjast á inngangi höfundar sem er
útskýring á meginefninu sem er þýð-
ing á völdum köflum úr heimildum.
Dæmi um efni sem fjallað er um er
„Orð og hugmyndir", „Sjálfið" „Leit-
in“ og ,AIhuginn“. Ljóst er að bókin
er ekki fræðileg á nokkum hátt, enda
er heimilda ekki getið í textanum. Rit-
skrá er í bókarlok en ómögulegt er að
átta sig á því við lesturinn hvaða texti
kemur úr hvaða riti. Það rýrir gildi
hennar. Framsetning höfundar á al-
hyglishefðinni advaita vedanta er því
brotakennd en gefur þó ágæta innsýn
í hugsunargang hennar og mún því án
efa gagnast þeim sem vilja kynnast
henni. Málfar og frágangur er til fyr-
irmyndar.
Kjartan Jónsson
Golfsveifla á jólum
MYNDBÖIVD
Golfkennsla
MEISTARAGOLF
með Arnari Má Ólafssyni PGA-
golfkennara og Úlfari Jónssyni,
margföldum Islandsmeistara
í golfi. 85 mínútur.
KYLFINGUM á íslandi fjölgar
ört og því er sjálfsagt ágætur mark-
aður fyrir kennslumyndband því að
eins og allir vita skapar æfingin
meistarann, ekki síst í golfinu. Til að
ná langt í þeim íþrótt verða menn
að æfa mikið og miðað við hvar á
hnettinum við erum stödd dugar
sumarið ekki til þess og því er til-
valið að skoða kennslumyndband
um réttu handtökin yfir vetrarmán-
uðina og sveifla kylfum inni í stofu
fyrir framan spegil þannig að þegar
vora tekur séu menn tilbúnir í slag-
inn. Raunar er myndbandið einnig
gott til þess að nota á sumrin þegar
menn fyllast efasemdum um kunn-
áttu sína í íþróttinni.
Fyrir þá sem taka íþróttina alvar-
lega, hvort sem það era meistara-
kylfingar eða meðaljónar, er mynd-
band þetta kærkomið. Raunar gaf
Arnar Már út þrjár myndbandsspól-
ur fyrir nokkrum árum þar sem far-
ið var yfir það sama og gert er á nýja
myndbandinu. Síðan hefur Arnar
Már þroskast sem kennari og á nýja
myndbandinu leggur Úlfar til marg-
ar mjög gagnlegar æfingar. Aukin-
heldur er myndbandið styttra og
hnitmiðaðra en spólurnar þrjár hér
um árið og því betri kostur.
Þeir félagar hefja leikinn á að
kenna mönnum að halda rétt á kylf-
unum og standa rétt við að slá. Farið
er yfir sveifluna, sýnd era mismun-
andi tegundir högga við mismunandi
aðstæður, hvernig best er að velja
kylfur, hvernig haldið er á púttern-
um og hvernig á að pútta. Stutta
spilinu í kringum og á flötunum eru
gerð sérstök skil enda mjög mikil-
vægur þáttur í golfleik. Þá er aðeins
farið yfir hvernig menn skipuleggja
leik sinn og spila þeir félagar eina
holu með misjöfnum hætti til þess að
sýna það - og fá báðir fugl á holuna.
Meistaragolf er ágætlega unnið
myndband, tekið upp á Gut Dune-
burg-golfvellinum þar sem Arnar
Már er golfkennari. Farið er yfir
alla mikilvægustu þætti íþróttarinn-
ar og tekst þeim vel að sýna hversu
einfaldur, en á sama tíma flókinn og
margbrotinn, leikur golfið er. Það er
ekki laust við að mann langi til þess
að draga fram kylfurnar og prófa, en
ætli það verði ekki að bíða næsta
sumars, nema maður hliðri aðeins til
í stofunni hjá sér og hefji inniæf-
ingar? Það er alltént nokkuð Ijóst, ef
marka má þá félaga, að fari maður
eftir því sem þeir segja mun golfið
skána hjá manni og til þess er jú
leikurinn gerður.
Meistaragolf er góð viðbót við
bókina Betra golf eftir þá félaga en
hún kom út fyrir tveimur árum.
Arnar Már og Úlfar gera flókna
hluti einfalda og áhorfendur geta
lært heilmikið af myndbandinu,
sama hvað kylfingurinn er með í for-
gjöf.
Helst til finnst mér málfar þeirra
stofnanalegt og nafnorðaveikin alls-
ráðandi enda tala þeir mikið um
sveiflugalla, sveifluvandamál, högg-
stöðu og lengdarstjórnun þar sem
hæglega væri hægt að nota góð og
gegn íslensk orð eins og að eiga í
vandræðum með að meta fjarlægð-
ina að einhverjum ákveðnum stað,
til dæmis holunni.
Skúli Unnar Sveinsson
Tilvalin

jolagjof
1.895 kr
Moulinex brauðrist
2ja sneiða, 800 W
HÚSASMIDJAN
Sími 525 3000 • www.husa.is