Morgunblaðið - 22.12.2000, Blaðsíða 58

MORGUNBLASIÐ
58 FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 2000
UMRÆÐAN
Vegabætur á utan-
verðum Tröllaskaga
NÚ liggur frammi til kynningar
tillaga að matsáætlun um jarðgöng
milli Siglufjarðar og Ólafsfjarðar.
Nokkrir kostir eru í stöðunni en eins
og gengur eru menn ekki sammála
um á hvern þeirra eigi að leggja
mesta áherslu. Núverandi vegakerfi
á svæðinu er ekki upp á marga fiska,
leiðin frá Ketilási í Siglufjörð er erf-
i ið og dýr í rekstri og einkar við-
sjálverð í vondum veðrum og veg-
urinn yfir Lágheiði h'tt betri en
margir utanvegaslóðar á hálendinu.
Undirritaður fór yfir Lágheiðina í
síðustu viku októbermánaðar síðast-
liðinn og getur vitnað um að veg-
urinn var svo til óökufær þrátt fyrir
að vera fannlaus.
Hér á eftir verður litið á þrjár
hugmyndir um vegaframkvæmdir á
svæðinu og hvernig þær koma hin-
um venjulega leikmanni fyrir sjónir.
Eins eru tínd til nokkur atriði sem
koma fyrst upp í hugann um helstu
kosti og annmarka hverrar leiðar.
la. Vegur og tvö göng milli
Siglufjarðar og Ólafsfjarðar
j<*’ um Héðinsfjörð.
lb. Vegur og tvö göng milli
Siglufjarðar og Ólafsfjarðar
um Héðinsfjörð.
2. Vegur og tvö göng milli
Siglufjarðar og Ólafsfjarðar
um Fljót.
3. Nýrupphækkaðurvegur um
Austur-Fljót og yfir Lágheiði.
Nokkrar vegalengdir í dag og sam-
kvæmt möguleikum la, lb, 2 og 3
Sjá töflu:
1. Kostir: Styttir leiðina milli
Siglufjarðar og Ólafsfjarðar mjög
t mikið og fært allt árið. Góður hring-
vegur kæmi á Tröllaskaga sem er
styrkur fyrir ört vaxandi ferðaþjón-
ustu. Gallar: Nýtist
ekki öðrum sveitar-
félögum en Siglufirði
til fullnustu. Ohemju
snjóþungt milli
gangnamunna í Héð-
insfirði og snjóflóða-
hætta. Náttúruperlan
Héðinsfjörður myndi
ekki verða ósnert á eft-
ir. Afram þyrfti að
halda við veginum um
Almenninga. Trúlega
myndi minnka áhersla
á viðhald og rekstur
leiðarinnar frá Hofsósi
til Siglufjarðar og
Fljótin verða meira af-
skekkt en nú er.
2. Kostir: Styttir leiðina milli
Siglufjarðar og Ólafsfjarðar mikið
Jarðgöng
Vegaframkvæmdir eru
dýrar og getur þeim
fjármunum verið illa
varið, segir Hjalti Þdrð-
arson, ef ekki er haldið
rétt á spilunum.
og fært allt árið. Styttir leiðina suð-
ur fyrir Ólafsfirðinga og Siglfirð-
inga. Fljótin eru í alfaraleið og stutt
bæði í Siglufjörð og Ólafsfjörð.
Þyrfti ekki lengur að halda við leið-
inni um Almenninga milli Fljóta og
Siglufjarðar sem er erfið og dýr í
rekstri. Góður hringvegur kæmi á
Tröllaskaga sem er
styrkur fyrir ört vax-
andi ferðaþjónustu.
Gallar: Óhemju snjó-
þungt milli gangnam-
unna í Fljótum. Minni
áhersla lögð á veginn
fram Austur-Fljót.
3. Kostir: Samgöng-
ur innan Austur-Fljóta
stórbatna. Einhver
möguleiki að það verði
fært yfir Lágheiði allt
árið. Langódýrasta
vegaframkvæmdin.
Gallar: Lágheiðin er
annáluð fannakista og
er trúlega mjög erfitt
að halda þar úti heilsársvegi, alveg
sama hvað vegurinn er byggður
mikið upp.
Fram til þessa hefur manni fund-
ist umræðan um jarðgöng á utan-
verðum Tröllaskaga beinast fyrst og
fremst að bættum samgöngum milli
Ólafsfjarðar og Siglufjarðar. Auðvit-
að er nauðsynlegt að bæta samgöng-
ur til beggja þessara staða, því neit-
ar enginn. En umræðan þarf að fara
meira inn á þá braut að verið sé að
bæta samgöngur á norðanverðum
Tröllaskaga til hagsbóta fyrir íbúa
beggja megin skagans. Vegafram-
kvæmdir eru dýrar og getur þeim
fjármunum verið illa varið ef ekki er
haldið rétt á spilunum. Þær fram-
kvæmdir eru því ekki einkamál ör-
fárra útvaldra heldur er það mál
þjóðarinnar allrar og verða menn að
ná samstöðu um framkvæmdir sem
nýtast sem flestum. Góðar samgöng-
ur á utanverðum Tröllaskaga eru
mikiivægur hlekkur í sívaxandi um-
ferð fólks um svæðið, liðir í aukinni
Hjalti Þórðarson
Strákagöng
| Jarðgöng 4,7 km
\100mh.y.s.
I 100 eða
150 m h.y.s.
Jarögöng
7,9 eöa
8,5km
f 100 eða
1150mh.y.s.
Dalvík
trskógs
sandur
10 km
Jarðgöng 3,8 km \ (TaX Múlagöng
^e.
Hnsey
Nokkrar vegalengdir nú og skv. möguleikum 1a. 1b, 2 og 3
Um Lágheiði Um Öxna- dalsheiði 1a 1b 2 3
Ketilás-Siglufjörður 23 - - 23 23 11 23
Ketilás-Ólafsfjörður - 39 229 38 43 21 39
Siglufjörður-Ólafsfjörður - 62 253 15 20 32 62
Ketilás-Akureyri - 100 168 99 104 81 100
Siglufjörður-Akureyri - 123 192 76 81 93 123
Siglufjörður-Reykjavik 443 - - 443 443 431 443
Ólafsfjörður-Reykjavik - 459 472 458 463 440 459
ferðaþjónustu og áherslu sem ein-
staklingar og sveitarfélög leggja á
þann málaflokk. Byggð á þessu
svæði hefur átt á brattann að sækja
á undanförum árum og íbúum hefur
fækkað. Góðar samgöngur eru því
ekki síður liður í eflingu atvinnulífs
með meiri samvinnu sveitarfélaga,
fyrirtækja og einstaklinga og auk-
inni fjölbreytni og möguleikum fólks
til búsetu. Á þetta ekkert síður við
um byggðina í Fljótum og tengingu
austur fyrir og til Siglufjarðar eins
og milli Siglufjarðar og Ólafsfjarðar.
Ef farið er á annað borð út í vega-
bætur af þessari stærðargráðu þá
skiptir það kannski ekki svo miklu
máli hvort þær kosta 3 eða 5 millj-
arða, e.t.v. verður hagnaðurinn af
dýrari framkvæmdinni meiri þegar
fram líða stundir. Verða því ráða-
menn vegamála að líta á allar að-
stæður, vega og meta kosti og galla
allra möguleika sem eru á borðinu
áður en ákvörðun er tekin.
Höfundur býr í Skagafirði og er
starfsmaður Hólaskóla.
Fiskeldi
í sátt við
náttúruna
MIKIÐ hefur verið skrifað um
fyrirhugað kvfaeldi á laxi hérlendis
sem við bárum aldrei gæfu til að ná
tökum á um árið. Margir þeirra
ágætu manna sem vara við þessum
áformum í skrifum sínum nýverið
hafa greinilega misst sálarró sína af
ótta sem er mér óskiljanlegur.
Mörgum óskyldum atburðum síð-
ustu ára er hrannað upp í það sem
mér sýnist að sé ætlað að vera rök
gegn kvíaeld. Það sem kemur skýrt
fram er kvíði og hatursfullar hugs-
anir í garð fiskeldismanna og stjórn-
málamanna. Eg vildi óska þess að ég
gæti stillt þennan kvíða.
Brottflutningur
af landsbyggðinni
í þessari grein ætla ég að fjalla um
fiskeldi út frá þeim raunveruleika
sem birtist mér sem hef: Lært um
lífríki og heilbrigði fiska, starfað við
fiskeldi, kennt náttúrufræði og lifað í
þeim raunveruleika sem blasir við í
byggðarlögum þar sem fólk þarf að
horfa á eftir venslafólki sem neyðist
til að elta atvinnutækifæri í aðra
landshluta. Það síðastnefnda er erf-
iðast að gera grein fyrir, en lætur
engan ósnortinn sem upplifir þau
áhrif sem brottflutningur ástvina
hefur í litlum samfélögum. Við fyrir
sunnan upplifum þetta oft sem
þenslu og síðustu ár hafa fasteigna-
eigendur hér grætt mikið á sam-
þjöppun atvinnutækifæra í þéttbýli.
Kvíaeldi er byggðavænt
Mörg þau samfélög þar sem fækk-
að hefur störfum eru í eða nálægt
fjörðum þar sem aðstæður til kvía-
eldis eru góðar. Á þeim stöðum hefur
fækkun starfa orðið mest í fiskveið-
um og vinnslu. Kvíaeldi á laxi mundi
því skapa störf við ámóta vistvæna
framleiðslu og horfið hefur úr þess-
um byggðarlögum til svæða þar sem
mengun var meiri fyrir. Störf í kvía-
eldi eru jöfn allt árið og efla þannig
undirstöðu byggðar.
Svo dæmi sé tekið um
áhrif 8.000 tonna fisk-
eldisstöðvar þá eru
verðmætin sem sköpuð
eru á við 15-20.000
tonna þorskkvóta. Slík
framleiðsla verður ekki
seld af staðnum. Það er
því skiljanlegt að mik-
ils áhuga gæti hjá for-
svarsmönnum þessara
byggðarlaga um að efla
einmitt slíka atvinnu-
starfsemi.
Lax og byggðamál
í Noregi
í Noregi hefur tekist einstaklega
vel til við að byggja upp fiskeldi sem
atvinnuveg á landsbyggðinni í sátt
við náttúruna og aðra atvinnuvegi.
Sá mannauður og samgöngumann-
Laxeldi
í Noregi hrundu laxa-
stofnar í þeim ám þar
sem sýrustig náði
ákveðnu stigi, segir
Skúli Guðbjarnarson.
Fylgnin var svo sterk að
enginn hefur efast um
niðurstöður vísinda-
manna í þeim efnum.
virki sem nauðsynleg eru í blómleg-
um byggðum eru einnig forsenda
þess að hægt sé að þróa þar ferða-
þjónustu. Rannsóknir sem fóru fram
m.a. vegna fiskeldis í Noregi urðu
þess valdandi menn gátu, með þekk-
inguna að vopni, ráðist gegn þeim
vanda sem hafði skapast í nokkrum
ám vegna loftmengunar og byggt
upp laxastofna þar á ný. Ástand
villtra laxastofna í Noregi er nú mjög
gott og Norðmenn framleiða megin-
þorra þess Atlantshafslaxs sem
framleiddur er í heim-
inum.
Kostir íslenskra
ijarða
Kostir þess að ala lax
í íslenskum fjörðum er
að hitastig hér er til-
tölulega jafnt og lágt.
Ástand með tilliti til
súrefnis er því mjög
gott, hætta á sjúkdóm-
um minnkar verulega
og menn þurfa ekki að
óttast að laxalús verði
vandamál sem bitnar á
villtum laxi. Islenskir
firðir snúa flestir að
opnu hafi, eru hæfilega djúpir og
hafa ekki þröskuld. Slík strandsvæði
hafa að jafnaði best umskipti á sjó og
henta mjög vel til fiskeldis því þar er
skjól einnig nægjanlegt.
Atlantshafslax
í Kyrrahafi
Þau fyrirtæki sem hyggjast
byggja upp atvinnutækifæri í kring-
um kvíaeldi byggja á þeirri reynslu
sem skapast hefur í norsku fiskeldi.
Ekld er ætlunin að flytja inn lax til
eldisins heldur nota sjúkdómafrían
fisk sem hefur verið í eldi hérlendis í
17 ár. Fiskur af sama uppruna hefur
verið fluttur til Kyrrahafsstrandar
Kanada til eldis. Aður en tókst að
þróa jafn öruggan búnað og nú er
notaður sluppu laxar í nokkrum
mæli á þessum slóðum. Þeir hafa
ekki tekið sér bólfestu í ám í Kanada
eða B.N.A.
Eldislax og náttúran
Tilraunir hafa verið gerðar til að
kynbæta villta laxastofna í íslensk-
um laxveiðiám. Ekkert bendir til
þess að það mikla starf sem þar hef-
ur verið unnið hafi haft neikvæð
áhrif á villta laxinn. Margir fræði-
menn efast reyndar um að það sé
hægt að breyta villtum laxi til hins
betra eða verra með kynbótum þeg-
ar til lengri tíma er litið. Þeirra rök
eru að sá fiskur sem hefur lagað sig
að tiltekinni á hljóti að hafa að
geyma erfðaefni sem gerir honum
best kleift að lifa við breytilegar að-
stæður þeirrar ár sem hann ólst upp
í. Þetta leiði því til þess að einstakl-
ingar sem hafi ekki „réttu genin“
verði íljótt undir. Það ber að hafa í
huga að laxinn er sérhæfður í að laga
sig að breytilegu umhverfi. Það er
því engin tilviljun að hann sé að finna
á mörkum tempraðs loftslags og
heimskautaloftslags. Hann elst upp í
ám þar sem aðstæður geta verið
mjög breytilegar frá ári til árs og
sérstaklega á milli hlýskeiða og
kuldaskeiða. Til þess að þola þennan
breytileika þarf laxinn að hafa erfða-
eiginleika innan stofnsins sem gerir
honum þetta fært. Það hefur sýnt sig
að erfðamengi innan hvers stofns er
mun fjölbreytilegra en mismunur
erfðaefnis milli stofna. Fæst hrogn
verða að fullorðnum fiskum. Náttúr-
an sér um að þeir einstaklingar sem
best eru hæfir til að lifa af þær að-
stæður sem eru t.d. í ánni spjara sig
vel, en hinir illa eða ekki. Þetta er
leið náttúrunnar til þess að finna
hverjum stað hæfar tegundir til þess
að lifa af við tilteknar aðstæður. Með
tilliti til þessa má sjá að umhverf-
isbreytingar eru líklegri til að kalla
fram breytingar í villtum laxastofn-
um en fiskeldi. Þetta hefur verið
raunin.
Verið óhræddir
I Noregi hrundu laxastofnar í
þeim ám þar sem sýrustig náði
ákveðnu stigi. Fylgnin var svo sterk
að enginn hefur efast um niðurstöð-
ur vísindamanna í þeim efnum. Or-
sökin var loftmengun. Sýrustigi
ánna var breytt með kölkun og það
tókst að rækta þær upp aftur. Úm-
fang fiskeldis hefur aukist jöfnum
skrefum í Noregi og nálgast nú árs-
framleiðslu sem nemur hálfri milljón
tonna. Þegar þetta er skoðað í ljósi
þess að villtir laxastofnar eru í mjög
góðu ástandi í Noregi og að strjálbýl
byggðarlög þarlendis hlúa að kvía-
eldi er það Ijóst að við gerum ótrauð
fetað í fótspor frænda okkar, jafnvel
þótt við byrjum eins smátt og áform
eru uppi um nú.
Höfundur er náttúrufræðingur.
Ur eru tollfrjaís!
Hjé úrsmiönum

«0*

Skúli Guðbjarnarson