Skírnir - 01.08.1905, Blaðsíða 50

242
Tvístjörnur.
sem frá sjónarmiði stjörnukíkira eru ákaflega gleið samstæða. I
raun og veru er fjarlægðin milli þeirra tvö eða þrjú hundruð-
sirmum meiri en fjarlægðin milli margra tvöfaldra stjarna, sem má
greina í stjörnukíkirum. Það er tæpast hægt að nefna skemtilegri
athugun, sem eigandi stjörnukíkis getur gjört, en þegar hann sér,
að hvor af þeim tveimur hnöttum, sem myndar Epsílon í Hörpunni,.
er sjálfur tvístjarna, enda eru hnettirnir, sem mynda hvora sam-
stæðu, svo nánir, að þó að hægt só að greina þá í sundur í meðal-
stjörnukíki, þá fer því samt mjög fjarri, að þeir verði greindir í
sundur með berum augum. Yór sjáum þannig, að þessi fagra
stjarna í Hörpunni er tvöföld tvístjarna. Hér getur trauðlega
verið mikil ástæða til að efast um, að hvor af þessum minni sam-
stæðum sé tvísól, og að báðir hnettirnir, sem mynda hvora þeirra
um sig, renni hvor um annan, en að jafnframt þreyti þeir báðir
skeið um sameiginlega þungamiðju. Yér höfum þannig dýrðlegt
kerfi, þar sem að fjórar sólir hreyfast af völdum hins sameiginlega
aðdráttarafls þeirra.
Rannsókn á tvísólum er líka mjög fræðandi á annan hátt, af
því að það er eingöngu með henni, sem vér getum fengið þekking
á líkamsmegni stjarnanna. Það er vitanlega öllum kunnugt, að
stjörnurnar eru hnettir li'kir sólunni, og það er mjög skemtilegt
að bera þær á allar lundir saman við sól vora. Með hæfilegum
mælingum getum vér akvarðað, hversu mikið ljós oss berst frá
stjörnu. Ef vér ofaná það þekkjum fjarlægð stjörnunnar, þá
höfum vér í höndum skilyrðin fyrir því, að komast að raun um,
hve mikil birta stjörnunnar sé, og síðan að bera birtu hennar
saman við birtu sólarinnar. Vér höfum á þentian hátt fræðst urn,
að birta margra stjarna er eins mikil, sumra jafnvel miklu meiri
heldur en birta vorrar eigin sólar. Það er því sórstaklega fróðlegt,
að bera saman líkamsmegin stjörnu við líkamsmegin sólarinnar.
Það er að segja, að komast fyrir, hver þeirra er þyngri, og að
ákvarða hlutfallslegan þunga þeirra. Þetta getur oss tekist við
sumar tvísólirnar.
Vér getum stuttlega íhugað hér, hvernig á því stendur, að
vér getum stundum vegið tvísól, þegar vér höfum ákvarðað tím-
ann, sem hún þarf til að renna alla braut sína á enda. Fyrst
verðum vér að gjöra oss það Ijóst, að þar sem himintungl snýst í
kringum annað, af því að þau draga hvort annað að sér, þá er
umferðartíminn kominn undir líkamsmegni þeirra hnatta, sem að-
drættinum valda, og fjarlægðinni milli beggja hnattanna. Þannig