Skírnir - 01.08.1905, Blaðsíða 56

248
Tvístjörnur.
sína á langtum skemmri tíma. Hann nær venjulega ekki yfir nema
nokkrar vikur eða jafnvel stundum nokkra daga.
Yér eigum mjög mikið aS þakka snild og röggsemi prófessors
Pickerings og aSstoSarmanna hans á stjörnuturninum viS Harvard
háskóiann*) fyrir, hversu mjög hann liefur auSgaS þekkingu vora
á þessum hnöttum. Hin markverSasta af þeim er eflaust stjarnan
Beta**) í stjörnumerkinu Okumanninum(Auriga). ÞaS var haustiS'
1889, aS Miss Maury, aSstoSarkona á stjörnuturninum viS Harvard
háskólann, var aS rannsaka nokkrar ljósmyndir af litgeislabandi
(Spektrum) þessarar stjörnu. Kannsókn á rákunum á einni af ljós-
myndaflögunum leiddi í ljós, aS þó aS stjarnau kæmi fyrir sjónir
sem einstakur hnöttur, jafnvel í ágætasta stjörnukíki, þá kom ljómi
hennar frá tveimur aSgreindum uppsprettum, og í því bili sem at-
hugunin var gjörS, þá var önnur af þessum uppspiettum aS nálg-
ast stjörnuskoSarann, en hin aS fjarlægjast hann. Næstu nótt var
tekin önnur ljósmyna, og af rákunum á þeirri ljósmyndaflögu kom.
í ljós, aS báSir hnettirnir voru á hreyfingu í sömu stefnu. Nóttina
þar á eftir komu aptur í ljós alveg sömu hreyfingarnar eins og á
fyrstu Ijósmyndinni. MeS frekari nákvæmum rannsóknum varS
komist fyrir lögmál þessara breytingastiga. ÞaS sannaSist, aS um-
getin stjarua er í raun og veru mynduS af tveimur hnöttum, sem
renna á nærri alveg hringmyndaSri braut hvor í kringum annan á
þremur dögum og tuttugu og þremur og hálfri klukkustund. Ea
þó er eftir aS segja frá markverSasta atriSi þessarar uppgötvunar.
Litsjárathuganirnar, sem vér höfum sagt frá, hafa akvarSaS fyrir
oss hinn hlutfallslega hraSa beggja stjarna í því bili, þegar önnur
þeirra er á leiS til vor en hin á leiS frá oss. Vér þekkjum hér,
meS hvaða hraða ein stjarna rennur kriugum aðra stjörnu, og vér
þekkjum einnig tímann, sem þarf til aS renna alla brautina á enda.
Af þessu vitum vér lengd brautarinnar. Eu af þessu leiSir aftur,
eins og var um synilegu tvísólirnar, að vér getum komist fyrir
líkamsstærS hnatta þeirra, sem við er átt. Á þennan hátt hefir
það leiðst í ljós, að Beta í Okumanninurn hlýtur aS hafa hér um.
bil fjórum og hálfu sinni eins mikið líkamsmegin eins og sólin.
í þessari raunsóku hefir ekki þurft að nota fjarlægð stjörn-
unnar frá jörðunni. Sú fjarlægð kemttr reikningi voruni ekki við.
*) Harvard háskólinn er í bænum Cambridge, nálægt Boston í Massa-
chusetts ríki. Hann er elzta vísindastofnun í Ameriku, stofnaður 1636y
og ber nafn ensks prests, sem gaf honum bæði fé og bækur.
**) Heitir á arabisku Melkaninon.