Skírnir - 01.08.1914, Page 78

302
Hafa plönturnar sál?
fyrir sér. Hann þýddi stórrit um eðlisfræði og efnafræði
úr frönsku og gaf út kenslubækur í þeim greinum; hann
gaf út tímarit um meðalafræði, og sjálfstæðar rannsóknir
um eðlisfræði, sérstaklega rafmagn. Hann samdi mörg
smárit að hálfu heimspekilegs efnis og hálfu leyti gaman-
rit. Hann orti kvæði og samdi fjölda af ritgerðum um
listir og hókmentir. Svo sneri hann sér að heimspeki og
sálarfræði og gaf út fjölda merkilegra rita. Má t. d. telja
hann frumkveða þeirrar sálarfræði er byggist á vísinda-
legum tilraunum. Hann ritaði bók um fagurfræði, sem er
að miklu leyti grundvöllur í þeirri grein. Hann skrifaði
bók um frumagnakenninguna og aðra um þróun lífsins á
jörðunni, og hann starfaði að því að laga stærðfræðina
fyrir þær rannsóknir er hann gerði í sálarfræðinni. öll
rit hans eru frábær að því hve þekking hans er víðtæk
og andinn frjáls. Imyndunaraflið ákaflega frjósamt, en
skerpan í hugsuninni, athugunargáfan og rökfestan engu
minni en hugsanaauðgin. En undiraldan í þessu volduga
hugsanahafi var sú, að alheimurinn væri ein lifandi og
meðvita heild. Að sýna líkur fyrir því að plönturnar væru
gæddar sál, var að eins einn þáttur í hinu mikla hugs-
anastarfl er hann varði til þess að gera alheiminn lifandi
fyrir hugarsjónum vorum. Þá skoðun kallaði hann »dag-
skoðun* í mótsetningu við þá »næturskoðun« sem heldur
að sálarlíf manna og dýra sé aðeins strjálir ljósblettir í
myrkri meðvitundarlausrar tilveru.
Fechner hefir oftar tekið til máls um sálarlíf plantn-
anna, en í Nönnu, og eg skal nú í stuttu máli reyna að
skýra frá aðalskoðunum hans um þetta efni.
Fyrst er þá að vita hvað meint er með spurningunni:
Hafa plönturnar sál? Fechner gerir grein fyrir því. Sál-
in er eftir hans skilgreiningu einingu gædd vera, sem al-
drei birtist beinlínis öðrum en sér sjálfri, vera sem getur
skynjað og fundið til — vitað til sín, en aldrei verður at-
huguð af öðrum. Spurningin er þá þessi: Vita plönturn-
ar nokkuð til sín? Skynja þær nokkuð það sem gerist?
Ef við hugsum okkur um, þá verður það auðsætt að