Skírnir - 01.08.1914, Page 49

íhald og framsókn.
273
liann er annað eðli mannsins. Hver hugsun, hreyflng og
athöfn skapar i mönnum hneigð til endurtekningar, en
endurtekningarnar mynda vanann, og verður hann því
sterkari, sem oftar er höggvið í sama farið. Langflestar
daglegar athafnir eru vanabundnar orðnar í fullorðnum
mönnum, og því meir sem líður á æflna, verða venjurnar
fleiri og rótgrónari. Þær verða að sterkum fjötri, sem
varla er unt að leysa, en brjóta má með heljartaki. Alt
eðli vanans er andstætt breytingu; hver venja er lík sjálf-
stæðri veru, sem heldur fram lífi sínu og tilverurétti,
meðan auðið er. Og til að forðast þann sársauka, sem
venjuskiftin orsaka, verður flestum fyrir að halda hlííi-
skildi yfir gömlu venjunum, jafnvel þótt skynsemin beri
vitni á móti þeim.
Vaninn er nokkurs konar álagahamur, sem færist yfir
með athöfnum og aldri. A æsku- og unglings-árunum er
jafnvægið óstöðugra. Þá er maðurinn mjúkur og mótan-
legur eins og vax; hver hneigðin vaknar af annari, drotn-
ar um stund og víkur sæti fyrir þeirri næstu. Meðan á
því skeiði stendur eru mennirnir einna frjálsastir. Þá
má velja um vegi og venjur, þá er undir gáfum og gæfu
komið, hversu tekst með vanalögin. Þau eru sú persónu-
lega stjórnarskrá, ill eða góð, sem hver maður ber með
sér, meðan æfin endist, og má heita óbreytanleg. Glögg
dæmi þessa má sjá á mörgum mönnum, er með eigin afli
hefjast úr fátækt til auðs og metorða á efri árum. Vilja
þeir þá gjarnan breyta umgengnisvenjum, fataburði o. s.
frv. á vísu þeirra er lifað hafa við mild kjör alla æfi. En
það tekst aldrei, nema að litlu leyti, og oftast ails ekki.
Rótgróinn vani er fastur fyrir.
Þriðja innri ástæða til íhaldssemi er aldur og elli, en
þar renna margir þræðir saman. Þá er öll líkamleg fram-
för löngu hætt og fjörið að þverra. Alveg ósjálfrátt finn-
ur maðurinn vanmátt sinn til að fylgjast með og geta
haft hönd í bagga með djúptækum breytingum. Vaninn
lykur hann æ meir og meir í greipum sinum; ný áhrif
ná varla til hans, eða þá að minsta kosti beygð og brotin
18