Skírnir - 01.08.1914, Blaðsíða 82

206
Hafa plönturnar sál?
aðrir menn og dýrin hafi sál af því þau líkjast oss í sva
mörgu. En plönturnar virðast einmitt svo ólíkar oss. Jár
að vísu. En það virðist ormurinn líka. Það er því áríð-
andi að gera sér ljóst hver þau aðaleinkenni eru
sem henda á sálarlíf. Vér lítum svo á sem líkaminn
spegli með nokkrum hætti sálina. Það sem nú einkennir
lifandi dýrslíkama er þetta helzt: Hann er einkennileg,
samfeld, sjálfstök heild, undirorpin áhrifum að utan, en
svarar þeim á frumlegan og oft ófyrirsjáanlegan hátt og
þróast eftir sínum eigin lögum. Störf hans eru einkenni-
lega tvinnuð og tengd og skiftast á með reglubundnum
hætti.
Þessi lýsing gæti eins vel átt við sálina, og líkaminn
hefir þessi einkenni að eins meðan að sálarlíf á sér stað
í honum. En þessi lýsing á líka eins vel við likama
plantnanna. Þær hafa öll þ e s s i einkenni, og vér ætt-
um því að geta húist við sálarlífi hjá þeim, auðvitað frá-
brugðnu okkar sálarlífi í sérstökum atriðum eins og líkami
okkar er frábrugðinn þeirra.
En nú munu menn segja: Að vísu missir líkami
manna og dýra alla skynjan þegar þessi aðaleinkenni
hans hverfa, en hann getur haldið þessum einkennum og
þó verið meðvitundarlaus. Svo er t. d. um fóstrið og um
sofandi menn. Gæti þá ekki eins vel verið að plönturnar
lifðu eins konar fósturlífi eða svefnlífi?
Þessu svarar Fechner svo: Fósturástand manna og
dýra er undirbúningur undir vökulífið, og svefn og vaka
skiftast á. Hvorttveggja stendur því í sambandi við vöku-
lífið hjá einni og sömu veru, og bendir á hæfi-
1 e i k a til að vakna einhvern tíma. Auðvitað væri það
hugsanlegt, að líf plöntunnar komist ekki lengra en þetta.
En sýnir þá plantan engin merki þess að hún vakni?
Að vakna og að vaka kemur fram í tvennu : Fyrst
því, að verða vitandi sjálfs sín, og þar næst í því, að
sálin opnast fyrir ytri áhrifum og á viðskifti við um-
heiminn. Hin ytri merki þessa eru þau, að líffærin eins
og ljúkast upp fyrir áhrifunum að utan, er þau áður voru