Skírnir - 01.12.1914, Síða 2

338
Hefir jörðin sál?
huga hvort jörðin væri samskonar líkami og þeir er
vér teljum gædda lífi og sál — athuga hvort jörðin og
dýrin hefðu saman eðli í sumum hlutum. Þegar vér álykt-
um að einhver vera hafi sál, þá er það af því, að gerfi
hennar og hættir líkjast í sumum efnum gerfi og háttum
sjálfra vor, eða annara vera er vér teljum gæddar sál.
Slíkar ályktanir verða auðvitað aldrei annað en líkur, því
vér getum ekki séð eða skynjað á annan hátt sálarlíf fyr-
ir utan oss, en likurnar fara eftir því hve mörg líkingar-
atriði vér finnum með þeim líkömum er vér berum sam-
an og hvernig þeim líkingaratriðum er háttað. Atriðin
sem formála-höfundurinn hefir fest sjónir á snerta blóðrás-
ina, hárvöxtinn, græðingu og beinakerfi. En svo bendir
hann á hve furðulega gömul jörðin sé og máttug í eðli,
bvernig alt líf þess sem hrærist á jörðunni sé líf af henn-
ar lífi. Hún sé móðir þess alls og eigi það alt.
Ef eg tryði því að menn gætu orðið endurbornir,
mundi eg geta þess til, aðlformála-höfundurinn hefði verið
endurborinn í Gustav Theodor Fechner, hinum ágæta þýzka
heimspeking og náttúrufræðing1). Fechner hefir í mörgum
og merkilegum ritum varið þá skoðun, að jörðin væri lif-
andi og hefði sál. Röksemdavopnin hefir hann af óþrjót-
andi hugviti smíðað sér úr hverjum þeim málmi sem vís-
indin áttu beztan til á hans dögum, og svo fimlega beitir
hann þeim, að jafnan eru mörg á lofti í senn. Þó að
framsetning mín verði svipur hjá sjón, skal eg nú reyna
að gera nokkra grein fyrir kenningum Fechners um þessi
efni, og býst eg við að einhverjum þyki gaman að sjá
hve líkar þær eru hugleiðingum forferðra vorra.
Fyrst er þá að gera sér ljóst, að jörðin með andrúms-
loftinu sem hún er sveipuð í er ein samfeld efnisheild,
með ákveðinni lögun og einkennilegu samstarfi allra sinna
krafta. Hún felur í sér líkami vora og alla hluti sem
henni fylgja; það er alt partar af líkama hennar. Þessi
hugmynd er oss ekki eins töm og ætla mætti. Þegar vér
‘) Sjá „Skirnir11 1914, bls. 301—302.