Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1909, Side 8

10
IV. Að Fossi á Síðu.
A austur-Síðunni eru allsstaðar fyrir ofan bæjaröðina fagrar
grasbrekkur og næstum samanhangandi hamrabelti fyrir ofan. Stefna
þess er sem næst frá austri til yesturs austur fyrir Foss. En þar
endar fjallið og verður hamrastefnan þaðan hér um bil frá suðri til
norðurs. Eru þeir hamrar mjög liáir, einkum á horninu þar, sem
stefnan breytist. Þar heitir nú Fossnúpur, en hét til forna Móðólfs-
gnúpur og hafði nafn af Móðólfi landnámsmanni, er bjó að Fossi.
Bærinn hefir nafn af því, að bæjarlækurinn fossar þar frarn af hömr-
unum. Víða er hlíðin undir hömrunum vel löguð til akuryrkju, og
þó hvergi betur en hjá Fossi. Enda sjást þar miklar, fornar akur-
girðingar í brekkunni vestur frá læknum. Fyrir suðaustan túnið eru
einkennilegir, einstakir stuðlabergsklettar. Þeir heita Dverghamrar.
Engin sögn er nú um tildrög þess örnefnis. Löngum spöi til norð-
austurs þaðan stendur sérstakur stapi mikill, umflotinn af eldhraun-
inu frá 1783. Hann heitir Orustuhvoll. Er sagt, að þar hafi það
verið, er Hámundur hefndi þeirra Hróars Tungugoða. Um tilhæfu
til þeirrar sagnar veit samt enginn. »Fvrir eld« hafði hóllinn ver-
ið hömrum luktur alt um kring, en uppganga á hann um eitt ein-
asta einstigi. Hellir mikill hafði verið í honum. Þar höfðu Síðu-
menn geymt rekatimbur, er þeir drógu heim af fjörum. Svo sagði
mér Agúst Jónsson gagnfræðingur. — Þá er hlaup komu í Hverfis-
fljót fyrrum, hafði það farið kringum hólinn og alt suður í Skaftá.
Gefur að skilja að sandburðurinn, sem því fylgdi, hafi hrakið hana
vestur á við, og mun bygðarlagið Skjaldbreið hafa eyðst af þeim
orsökum. Það virðist hafa verið sunnanmegin við Skaftá og áfast
við Landbrotið, því hagbeit þess var í Landbrotshrauninu fyrir ut-
an Bjarnagarð, sem séra Jón Steingrímsson getur (Safn. t. s. Isl.
IV, bls. 55). Bjarnagarður sést enn, og hefir hann verið afarmikið
mannvirki. Áður en Skjaldbreið eyddist hefir Skaftá runnið nær
Fossi á Síðu en hún rennur nú.
V. Böðmóðstunga.
Svo segir í Landnámu, IV. 11: »Böðmóður hét maðr er land
nam milli Drífandi ok Fjarðarár ok upp til Böðmóðstungu (adr.:
Böðmóðshrauns), hann bjó í Böðmóðstungu; hans son var Oleifr er
Oleifsborg er við kend, hann bjó í Holti«. Af örnefnum þeim, sem
hér eru nefnd, heldur aðeins Fjarðará óbreyttu nafni. Þó er hún
stundum kölluð Fjaðurá eða Fjaðrá, og hefir það þegar átt sér stað
þá er yngstu Landnámu handrit voru rituð. Er ekki hægt að full-