Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1909, Blaðsíða 30

Klaustrið að Keldum.
Frá þvi segir í sögu Þorláks biskups helga hinni yngri, kap. 251
að Jón Loftsson hafl látið byggja klaustur að Keldumá Rangárvöll-
um. Byrjar frásögnin um þetta þannig: »Jón Loftsson lét nokk-
uru síðar en þessir atburðir gjörðust2 smíða kirkju ok klausturhús
fyrir norðan Læk3, at Keldum, ok ætlaði sjálfr í at ganga, en eng-
ir urðu menn til ráðnir«.
Hér er berlega tekið fram að kirkjan hafi staðið og fallið með
klaustrinu og heflr hún eflaust verið aðeins klausturkirkja. En bygð
var þar önnur kirkja siðar meir, líklega um einni öld síðar en hin
var ofan tekin, því að elzti máldagi hennar er frá 1332, að því er
dr. Jón skjalavörður Þorkelsson ætlar og færir rök nokkur fyrir4 *).
Máldagi sá er prentaður í D. I. (Fornbréfasafninu) II. 436 og er
þetta upphaf að: »Paals kirkia æ, kelldum a fiordungj heima landi
oc halft sandgil*. Yngri kirkjan hefir verið helguð Páli postula.
En klaustrið reis aldrei úr rústum og hefir mönnum ekki ann-
að um það kunnugt verið, en þetta, sem stendur i hinni yngri sögu
Þorláks byskups hins helga6}. Um príóra þar eða munka hafa menn
ekkert vitað. Sagan segir að Jón Loftsson hafi ætlað að ganga í
klaustrið sjálfur, en engir urðu menn til ráðnir6). Eftir sögunni að
dæma hefir Jón látið smíða klausturhúsin fyrir andlát Þorláks bysk-
‘) Bisk. sögur 1, bls. 293.
*) Þ. e. fyrirsát Jóns fyrir byskupi áYtra-Skarði og viðskifti þeirra þar út af
Ragnheiði systur byskups.
3) Hér er átt við Keldnalæk og ætti því að rita „læk at“. Sagt er að bærinn
á Keldum, sem nú er fyrir norðan lækinn“, hafi i fyrstu staðið fyrir sunnan bæjarlæk-
inn, en kirkjan verið bygð fyrir norðan liann, „sem hún er enn, og hafi bærinn síðan
verið færður þangað“, — segir Brynj. Júnsson i Arb. 98, 19; sbr. og Kr. Kál. Isl.
Besk. I. 222.
‘) D. I. II. 418.
‘) Sbr. flist. eccl. IY. bls. 27-28 og Timarit Bókm.fél. YIII. bls. 181-182.
*) Jón var sjálfur „hinn vísasti maður á klerklegar listir“ og „var djákn at
vigslu“ (Bisk. I. 282); hann hefir máske ætlað að vera yfirmaður klaustursins sjálf-
ur, en ekki undirmaður neins manns þar.