Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1927, Page 1

Hvítanes.
Mönnum hefur orðið tíðrætt um frásögn Njáls-sögu í 97. kap.,
um setning fimtardóms og upptöku nýrra goðorða í sambandi við
hana; fjerstaklega hafa menn rætt og ritað um goðorðs-upptöku
Höskuldar Þráinssonar í Vorsabæ í Landeyjum, enda segir i sögunni,
að fimtardómssetningin hafi staðið í beinu sambandi við hana, og
hins vegar varð þessi goðorðsupptaka svo afdrifarík fyrir þá menn,
sem sagan er um aðallega. Sumir hafa viljað draga alla þessa frásögn
Njáls-sögu mjög í vafa, sem vonlegt er, því að hún er i mörgum
greinum harla ósennileg. Ekki bætir það um, að örnefnið Hvítanes á
staðnum, þar sem Höskuldur hafði þing í sambandi við goðorð sitt,
er öldungis glatað og að hvergi hefur orðið bent á þann þingstað
með neinni vissu. Hjer verður þetta mál ekki rakið út í yztu æsar,
enda gerist þess því síður þörf, þar sem Bogi Th. Melsteð hefur ritað
greinilega um það í þeim köflum í íslendinga-sögu sinni, sem eru um
goðorðaskipun, fimtardóm o. fl. (II. 404—430), og bent þar á helztu
ritgjörðir eldri höfunda um þetta málefni.
Staðurinn Hvitanes er nefndur tvívegis í Njáls-sögu; fyrst í 97.
kap., er Njáll segir: »Vil ek nú biðja yðr, at jer leyfið, at ek taka
upp nýtt goðorð á Hvítanesi til handa Höskuldi. Hann fjekk þat lof
af öllum. Tekur Njáll nú upp goðorðit til handa Höskuldi, ok var
hann síðan kallaðr Höskuldr Hvitaness-goði«. En siðan, í 107. kap.
sögunnar, eru Valgarði hinum gráa lögð þessi orð í munn: »Riðit
hefi ek hjer um byggðina víða, ok þykki mjer eigi mega kenna, at
hin sama sje. Kom ek á Hvítanes, ok sá ek þar búðartoptir margar
ok umbrot mikik.
Orðalagið í fyrri frásögninni, að taka upp nýtt goðorð á Hvíta-
nesi, er harla óeðlilegt og óviðfeldið, en á að skilja svo, að Njáll
beiði leyfis til handa Höskuldi, að taka upp nýtt goðorð með þing-
haldi á Hvítanesi. Því að Hvítanes hefur sýnilega ekki verið neitt
hjerað eða byggð, heldur eitthvað lítið nes, og eptir því sem til
hagar í öllu Rangárþingi hefur nes það verið myndað af vatnsfalli
nokkuru og ekki gengið í sjó fram; sbr. einnig síðari frásögnina, orð