Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1943, Síða 30

30
I fjósinu er þannig rúm fyrir 8 kýr, 5 geldneyti og 2 kálfa. Bás-
nrnir eru yfirleitt lítið flóraðir.
I Búalögum er sums staðar greint, hve stór peningshús skuli vera.
Þar sem talað er um álnir í Búalögum, er þó vandséð, hvort miðað er
við forna alin, 49,143 sm, eða Hamborgaralin, 57,064 sm. Stofn
Búalaga er þó eldri en notkun Hamborgarálnar og jafnvel sum hand-
rit þeirra,1 2) svo að ekki er ólíklegt, að oft sé raunar átt við hina fornu
lögalin, þegar talað er um alin í lögum og reglum Búalaga.
I handriti Þórðar Þorleifssonar á Kirkjubæjarklaustri, sem skrifað
er einhvern tíma á 17. öld, eftir 1661, stendur þetta: „Breidd þess
(þ. e. fjóssins) á að vera 15 fet eða hálf sjöunda alin,‘<;í) og er þá
gert ráð fyrir tvístæðu fjósi. Fjósið á Þórarinsstöðum er mest 3,5 m,
sem er rúmar 7 álnir (14 fet) reiknað með fornri alin, og er þannig
ekki langt frá reglu Búalaga, að eins einu feti minna en þar er ákveð-
ið. Þetta bendir til að um forna alin sé að ræða í þessari reglu Búa-
laga, og það styrkist við athugun básanna.
í sama handriti Búalaga stendur: ,,Hvor bás frá vegg að flór 5
fet.“ Básarnir á Þórarinsstöðum eru misjafnir. Meðallengd er 1,25
m, en þeirra, sem hér eru kallaðir kýrbásar, 1,24 m. Nú eru 5 fet
forn (2V2 alin) tæpir 1,23 m, og kemur því básalengdin á Þórarins-
sLöðum heim við reglu Búalaga, þeir eru 5 fet eða 2V2 alin forn. 1—
2 sentimetrar skipta engu máli í þessu sambandi.
Meðalbásbreidd á Þórarinsstöðum er rúmlega 80 sm, en nokkuð
er það mismunandi. Samkvæmt Búalögum á básinn milli stoðanna að
vera ,,smámennis faðmkorn; það er ríflegar þrjár álnir, eður vel sex
fot fyrir tvær meðalkýr." Með öðrum orðum, að tveimur meðalkúm
er ætlað vel 147,5 sm, ef reiknað er með fornri alin, en á Þórarins-
stöðum mældust hverjir tveir básar um 160 sm. Ef Búalög ættu
þarna við Hamborgaralin, væri tveimur meðalkúm ætlaðir rúmir 170
sm, og er sú tala ekki fjær Þórarinsstaðamáli en hin. Er því ekkert
upp úr básbreiddinni leggjandi, enda þau mál miklu óábyggilegri en
húsbreidd og báslengd, þegar ekki eru báshellur því gleggri.3) Hús-
breidd og básalengd benda eindregið til, að reglan, sem fylgt var við
Björn M. Ólsen í Árbók 1910, bls. 13.
2) Búalög 1915, bls. 213. Vitanlega er þetta villa og ó að vera „sjö og hálf
aiin“, enda prentað 7% í Hrappseyjarútg. 1775, bls. 107.
3) Fróðlegt hefði verið að gera sams konar athugun á fleiri fornum fjós-
um, t. d. í Stöng, en ýmist eru þau of illa farin eða ekki nógu nálcvæmlega
mæld.