Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1943, Page 41

41
leifum eldri húsa. Þetta virðist mér öruggt merki þess, að aðeins einu
sinni hafi verið byggt á staðnum. I öðru lagi eru gólfskánir svo þunn-
ar og fáskrúðugar, að með ólíkindum væri, ef bærinn hefði verið
notaður lengi. í þriðja lagi bendir forngripafæðin eindregið til
skammrar byggðar.
Líklega gegnir sama máli um Laugar, þó að þar verði rannsókn
illa við komið. En víst er, að forngripir hafa fundizt þar fáir, en það
er að mínum dómi óbrigðult merki skammrar byggðar.
Þegar á allt er litið, er því sennilegast, að Laugar og Þórarins-
slaðir hafi byggzt seint á 13. öld og lagzt í eyði um 1300. Mörkin
milli byggðar og óbyggðar hafa löngum sveiflazt fram og aftur, eins
og eyðibyggðir ofan við flestar sveitir landsins skýra frá. Bæirnir í
Hvömmunum bera vitni um gróskuskeið byggðarinnar, það er sókn
af hennar hálfu og landnám inn til lands, þar sem áður var óbyggð.
En þegar að þrengir, og byggðin á í vök að verjast, mæðir mest á
úlvörðum hennar, þeir lúta fyrstir í lægra haldi, og undir hælinn
lagt, hvort þeir rétta við aftur. Laugar og Þórarinsstaðir hafa ekki
byggzt aftur. En eftirtektarvert er, að aðrar Laugar og aðrir Þórarins-
staðir eru til í Hrunamannahreppi enn í dag. Eitthvert samband er
milli byggðarinnar á þessum bæjum og afréttarbæjanna með sömu
nöfnum, en torvelt mun að gera grein fyrir því. Einnig má benda á,
þótt smávægilegt sé, að í máldagabók Jóns biskups Halldórssonar
frá 1331 er nefndur Þórarinn nokkur Hrólfsson, sem gefið hefur
Hrunastað Laxárgljúfur öll norður í frá Kaldbakslandi og sama gjöf
er nefnd í Vilkinsmáldaga frá 1397.1) Enginn veit deili á þessum
Þórarni, en ekki er óhugsandi, að þarna bregði fyrir manninum, sem
byggt hefur eða byggja látið Þórarinsstaði í Hvömmum.
SUMMARY
MEDIAEVAL FARM-SITES ON HRUNAMANNAAFRÉTTUR.
The existence of deserted farms on the great upland pastures of Hruna-
rnannaafréttur in Árnessýsla has been well known for a long time. They
are, however, not mentioned in mediaeval sources but the Jarðabók of 1709
nientions no less than 14 supposed farm-sites, known to neiglibouring
farmers. The present author states, that this number must have been
enormousty exaggerated by tradition, and this was clearly shown by Brynj-
clfur Jónsson as early as 1895, when lie visited all the sites mentioned in
i) fsl. fbrs. II, bls. 6G6 og IV, bls. 44.