Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1943, Page 78

78
íbúanöfnum, eins og Hátúningamelur og Dalbœingafjara, þá þegar
víða hafa verið algeng og notuð oftar en hin nöfnin. Auk þess má gera
ráð fyrir, að dæmi norsku fylkjanafnanna og annarra slíkra nafna á
hinum Norðurlöndunum hafi haft áhrif á myndun elztu hreppanafna
hér á íslandi.
Það getur samt verið, að menn úr þeim ættum, sem bjuggu á
Stóra-Núpi og í Hruna, hafi átt svo mikinn þátt í stofnun þeirra fram-
færslu- eða vátryggingarfélaga, sem fengu hrepps-nafnið, að elztu
hrepparnir hafi af því verið kallaðir Gnúpverja- og Hrunamanna-
hreppar. Var Hjalti Skeggjason meðal þeirra eða aðrir af hans ætt?
Ef það er satt, að hann hafi búið á Stóra-Núpi,1) þá er þetta Gnúp-
verjaættin.
Þó að sumt af því, sem nú var sagt, séu tómar getgátur, þá má
samt telja það sennilegt, að nöfn þessara tveggja hreppa séu ekki frá
fyrstu mannsöldrum íslandsbyggðar. Þetta má þó rökstyðja betur.
Landnámabók nafngreinir í Hreppunum sjö landnámsbæi, í Eystri-
Hrepp Haga, Ófeigsstaði (Steinsholt), Skaftaholt og Þrándarholt, í
Ytri-Hrepp Berghyl, Hóla (Hrepphóla) og Másstaði. En Gnúpur
(Stóri-Núpur) og Hruni, sem hrepparnir eru kenndir við, eru þar
hvergi nefndir. Það mun hafa tekið sinn tíma, áður en þessir bæir
urðu að þeim höfuðbólum, sem þeir voru seinna. En fyrr munu hrepp-
arnir ekki hafa verið kenndir við þeirra menn.
Á hinn bóginn er þó ósennilegt, að þessi elztu hreppanöfn hafi
verið mynduð seinna en í lok víkingaaldar, þar sem þau eru ekki
kennd beint við bæi, heldur íbúa þeirra. Á þetta var bent að framan.
Það virðist því vera líklegast, að nöfnin og þá einnig þessir hreppar
sjálfir hafi orðið til um aldatugamótin eða þá litlu fyrr eða seinna.
Þetta virðist vera komið nær marki. En þar sem ísland varð kristið
einmitt árið 1000, skera öll þessi rök samt ekki úr því, hvort hreppa-
skipunin eigi upptök sín í heiðnum eða kristnum sið. Þau gera það
ekki frekar en öll önnur rök, sem menn hafa dregið fram í þessu
skyni. En þetta mun vera talið hið veigamesta atriði í þessu sam-
bandi.
Ég skal þó að lokum bæta fáeinum atriðum við. Lögin heimtuðu,
að í hverjum hreppi væru ekki færri en 20 þingfararkaupsbændur.
Það er ólíklegt, að þetta ákvæði sé ungt, svo að þar hafi í upphafi
Sjá um þetta Ólafur Lárusson, Byggð og saga, bls. 81.