Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1975, Page 97

FÖNG TIL BÚMARKAFRÆÐI
101
í Seli varð þrjú strik, III. Áhaldamark í Hæðunum var og er IXI,
eða gamla áhaldamarkið með einu striki framan við. Allir vasahnífar
Ragnars í Skaftafelli voru markaðir með því á kinnum, er mig bar
að garði hans vorið 1975, en ríf hnífaeign er honum nauðsyn sökum
selveiða í látrum og skinnaverkunar. Hér hittist því enn eitt dæmi
um. lifandi búmark árið 1975.
Varðandi þetta efni mætti enn safna miklu efni á bóndabýlum.
Söfn reipahaglda, sem þar er að finna, eru til mestra muna ókönnuð,
en merkingar þeirra eru mikið rannsóknarefni. Á einni högld getur
maður hitt fyrir mörk margra bænda, því reipi gengu sölum á upp-
boðum. Haustið 1975 fékk ég gamla tréhögld hjá Þorgilsi Jónssyni
bónda á Ægissíðu í Holtum. Hún var með einu brennimarki, JI, og
fjórum skornum mörkum, XI, 14, A og margumtalaðri kló sem er
algengust allra varðveittra marka.
Niðurstaða athugana minna er þá þessi: Orðið búmark virðist
víðast með öllu horfið úr mæltu máli á þessari öld. Utan Eyjafjalla
hef ég hitt einn mann sem telur sig muna það úr máli föður síns,
Eyjólf Eyjólfsson á Hnausum í Meðallandi, en vel má það vera
fleirum kunnugt. Orðið áhaldamark hefur sama gildi, þótt að sönnu
virðist það ekki eingöngu þurfa að vera bundið við búmark.
Orðið búmark er á fyrri öldum einnig notað um fjármark, a. m. k.
sumsstaðar á landinu. Fram um miðaldir er búmark stungið í inn-
sigli og hefur við undirskrift bréfa sama gildi og eiginhandarnafn.
Líkur benda til að búmörk hafi gengið að erfðum líkt og t. d. fjármörk
og gátu því fylgt sömu jörð um langan aldur þar sem sama ætt sat
að búi. Viðarmörk fylgdu óbreytt ákveðnum rekum um aldaraðir að
því er virðist. Frá síðari tíma hittast dæmi þess að viðarmark jarðar
og búmark væri hið sama.
Ljóst er að sveifla verður í búmarkatísku íslendinga á seinni hluta
17. aldar og upp úr aldamótunum 1700. Búmörkin gömlu, sem að
drjúgum hluta eru bandrúnir, fara að falla í valinn og mörkin verða
einstaklingsbundnari. Þau fáu erfðamörk, sem haldist hafa fram á
þennan dag, eru nánast eftirlegukindur. Hugsanlega er þessi breyt-
ing að einhverju leyti tengd hamagangi 17. aldar gegn galdri, þar
sem augljós tengsl eru milli búmarka og galdrastafa. Einnig geta
þar komið til greina bein áhrif af samskiptum við aðrar þjóðir.
Líta verður svo á að sérhvert mark, sem bóndi markar með bús-
hluti sína, sé búmark hans. Skiptir þá engu máli þótt það sé aðeins í
formi upphafsstafa bóndans, skornum eða brennimerktum, með got-
nesku eða latnesku letri. Mörg búmörk og viðarmörk byggð á latnesku