Óðinn - 01.01.1934, Blaðsíða 25

ÓÐINN
25
svo um stöku uppalninga hjer, sem betur fer.
— Að öðru leyti skal ekkert fullyrt um þetta,
að því er snertir löngu liðna tíma.
En að því er snertir siðastl. rúm 100 ár, þá
eru til nokkur gögn um efnalega afkomu og
líðan í Landsveit, þótt ónóg sje, en það eru
sveitarbækur frá 1822 til núlegs tíma. Og sam-
kvæmt þeim verður það að mestu, sem hjer á
eftir segir, og þó yfir höfuð stiklað á áratugum.
Árið 1822 er fyrsta árið, sem nokkuð er hægt að
sjá um viðkomandi búnaðarhögum Landmanna.
Það ár teljast bændur hreppsins 46 að tölu,
jarðarábúð þeirra sem næst 500 hundraða, og
framtalið lausafje nálægt 400 hundraða, eða til
jafnaðar á hvern bónda rúm 8 hundruð. Tala
ómaga virðist þá vera 29, en ómögulegt að finna
ugglauslega upphæð útsvara, og ekki heldur
fólkstölu í hrepnum. Á næstu árum fram á
árið 1830 virðast allmiklar framfarir hafa orðið
um afkomuna. t*ví að þá eru búendur taldir
53 og lausafjárframtal þeirra 599 hundraða eða
á 12. hundrað á bónda, en ómagatal 14. Út-
svars-upphæð er þá og greinilega sýnd 3080
fiskar. Ábúðarhundruð hafa þá og væntanlega
fjölgað eitthvað yfir 500, því að á næsta áratug,
eða 1840, eru þau talin 535, en búendatala þó þá
49, og lausafje þeirra framtalið 448x/* hundrað.
Ómagatalan hefur þá og hækkað upp í 18, og
útsvarsupphæðin talin 3180 V* hundrað fiskar.
Þennan áratug hafa þvi búendur nokkuð fækkað
og smækkað. Næsta áratuginn lifnar aftur við
nokkuð að mun, því að miðaldar-árið, 1850, er
búendatalan komin aftur upp í 53, og ábúðar-
hundruðin upp í 550 hundraða. Þá er og fram-
talið Iausafje bænda orðið 544 V* hundruð eða
rúm 10 hundruð á búanda. Lausafjártlund er
þá talin 403 fiskar, útsvarsupphæð um 1460
fiskar, og manntal í hrepnum 380, auk ómaga,
sem virðist hafa verið um 20 eða svo. Annars
virðist manntalið á öllum þessum árum hafa
verið mjög nálægt þessu eða alls í kringum 400
í sveitinni, eða til jafnaðar 7—8 á heimili. Þetta
timabil virðist því hafa verið yfir höfuð efna-
legt blómatímabil og benda á góðæri að meira
hluta. Þá verður næsta tuginn 1860—70 aftur
nokkur hnignun að sumu leyti, eða um afkomuna.
Reyndar hefur manntalið hækkað upp í 420 alls
og búendatala upp í 55, og ábúðarhundruð eru
hin sömu og áður eða 550. En lausafjárhundruð
eru þá komin niður í 274 */*. ómagatalan er 19
Fellsmúli á Lcindi.
og útsvarsupphæðin 4049 fiskar. Er hjer því
nokkur bending um misjafnt árferði á umliðn-
um áratug.
Einum áratug síðar eða 1870 er enn nokkuð
dregið úr um flest. Þá eru búendur taldir 47,
ábúðarhundruð 538V*. lausafjárhundruð 270'/*,
aðal-útsvar 10877 fiskar, ómagar 35 og mann-
talið rúm 400 alls. Er þetta allskýr bending um
fleiri eða færri ill ár undanfarin, og þá sjer
í lagi talsverðar sandskemdir, þar eð ábúðar-
hundruðum fækkar að mun og búendum um 8,
en ómagatala og útsvör stórhækka. Mun þá hjer
hafa átt sjer stað bæði sandfok og grasleysi, og
ef til vill búfjárfellir nokkur, er þá var ekki
ótítt um, hvorki hjer nje annarstaðar á lslandi.
En næsta áratuginn hækkar aftur hagurinn
stórum. Hafa þá aftur nytjast betur sandskemdar
jarðir og öll afkoma batnað. Því að árið 1880
er afkoman þessi: Jarðar- eða ábúðarhundruð
eru þá talin hæst, eða 597 V*; lausafjárhundruð
431; bændatala eins og áður, 47; aðal-útsvar
5846l/a fiskur; en ómagar þó 29. Er þetta mikil
framför og má etlaust þakka góðu árferði. Því
að líklega hefur framtal manna enn þá verið
álíka nákvæmt og áður. En skamt er þá böls
að bíða.
Næsta ár, eða 1881, skiftir all-mjög um tíl
lakara vegar. Þá lækka lausafjárhundruð niður
í 3701/*, ómagatalan kemst upp í 39, og aðal-
útsvar upp i 76381/* fisk. Þó hefur gjaldendum
ekki fækkað, heldur fjölgað um einn. Er auð-
sjáanlegt, að fjenaði hefur mjög fækkað, og ýmsir
gerst þurfandi er áður björguðust. Þetta ár var
líka eitt hið allra mesta grasleysis ár, sem elstu
menn hjer muna og fá aldrei gleymt. Yarð því
fjenaður allur jafnt rýr og nyljalítill þessa árs