Óðinn - 01.01.1934, Blaðsíða 30

30
Ó Ð I N N
erfiður, tímafrekur, lítill og Ijelegur. En þeir,
sem eigi gátu sótt þennan heyskap utansveitis,
urðu að sætta sig við jarðskafan heima, sem
lítið var annað en sina, mosi og rusl. Brugðust
þá ýms bestu, margra kúa tún hjer svo, að eigi
náðist af þeim kýrfóður. Bót í máli var þó nú
sú, að flestir áttu nokkrar, sumir miklar, hey-
fyrningar eftir undanfarinn vetur. Svona stóð,
þegar haustið kom, og vetrarhorfurnar voru í
meira lagi uggvænlegar. En þá hafði »Fellirinn
mikli« orðið almenningi hjer að þeirri kenningu,
að hann mátti eigi til þess hugsa, að setja bú-
stofn sinn á ekkert, heldur tók þá ákvörðun,
að farga og fækka þá þegar fjenaði sínum niður
í það, sem vænta mælti að bjarglegt fóður væri
fyrir. Yar almenningur byrjaður á framkvæmd
þessa um og upp úr fjallrjettum og sendu óspart
suður til slátrunar, og reyndu lika flestir jafn-
framt að koma, helst stórgripum, til fóðurs suður
og út um mýrlendis sveitirnar. Beyndust þar
þá nokkrir ýmsum hjer drengilega. Ennfremur
öfluðu þá flestir hjer meira eða minna fóður-
bætis, aðallega síldar, sem þá var fáanleg eða
lýsis, til þess að bæta og drýgja með hinn
skorna skamt, er til var handa þeim peningi,
er heima yrði.
Það var mikið lán i þessu óláni, að þetta
haust var sauðfjárverð með besta móli, svo að
skuldlitlir bændur gátu geymt og notað meir
eða minna af andvirði hins felda fjár til aukn-
ingar bústofni sinum, er aftur batnaði í ári, en
hinir ljett á skuldum sinum.
En er hæst stóð á öllu þessu, kom Kötlu-
gosið og askan alkunna og tók fyrir allar vonir
um nokkurn fóðurstyrk eða ljetti af útbeit á
komanda vetri; því að yfir alla jörð lagðist þykk
og jöfn öskuskán, sem eigi hvarf allan veturinn.
Og enn bættist hjerá ofanogsaman við wspanska
veikin« svonefnda, sem æddi um alla þessa sveit
eins og víðar, bannaði, á flestum heimilum,
flestar bjargir, lengur eða skemur, og lagði i
gröfina á rúmum mánaðartíma 9 manneskjur
í hrepnum, en lamaði eftirlifendur. Urðu lík
þeirra dánu flestra að standa uppi um og yfir
mánuð, sökum almennra veikinda og getuleysis
heimilanna. Varð þessi vonda plága mjög til
að torvelda og tefja allar bjargræðis-ráðstafanir
í sambandi við gras- og heybrestinn, svo að
tæpara mátti varla standa. Varð þó endírinn sá,
að allir gátu fækkað hjá sjer á heimafóðrun,
mest fyrir sölu sauðfjár, svo sem líklegt þótti,
að duga mundi. Má nefna sem dæmi einn bú-
anda, sem þetta haust átti alls 300 kindur
og 4 kýr í fjósi. Hann seldi helming sauðfjár-
ins og varð loks að láta sjer nægja eina kúna
heima, en koma hinum í fóður utansveitar,
svo og meira hluta hrossa, er ekki voru mörg.
Líkt þessu var um marga fleiri, og allir fækk-
uðu og förguðu stórkostlega fremur en að leggja
út í það, að reyna að halda öllu við með stór-
skuldum fyrir fóðurbæliskaup, er fáanleg voru.
Á þennan hátt björguðust nú enn allir af; hinn
stór-fækkandí heimafjenaður komst fram, og
fóðrapeningur kom flestur heim aftur vorið næsta,
sem varð gott og hagstætt að veðurfari, svo að
snemma grænkaði og spratt upp úr öskulagiuu,
sem þá smásökk niður í jarðveginn, og varð að
nokkru Ieyti að áburði. Varð grasvöxtur að vísu
ekki mikill um sumarið, en afbragðs kjarngóður
og nýttist hið besta. Mátti þó síst fjölga á fóðr-
um næsta vetur, þareð alt var tómt undir, og
flestir hræddir eftir hið undanfarna.
Næsta árs framtal manna, eða 1919, mun að
nokkru sýna afleiðingar allra þessara plága, og
er það þannig: Búendur eru þá taldir 36, en
voru árið áður 37; lausafjárhundruð 523*/j, en
árið áður 6111/2; búlausir gjaldendur eru þá 42,
en voru 47 árið áður; en útsvar alls þó 65 kr.
lægra eða 3250 kr. Og enn þá fækkar bæði bú-
endum og lausafje næsta árið eða 1920; því að
þá er framtalið þannig: Bœndur 35; lausafje
504 hundruð; búlausir gjaldendur teljast aftur
47, en aðal-útsvar 3422 krónur. Ábúðarhundruð
teljast hin sömu, öll hin síðari árin, eða442rúml.
Manntal í hrepnum allan tímann frá 1822 og
til nálægs tíma, virðist lengi framan af hafa
verið undir eða um 400, og komist hæst um
1860, upp í 420, en siðan farið meir eða minna
lækkandi aftur, þar til það nú (1934) er komið
niður í 358 alls. Hefur og jakkað þar við með
ofurlitlum áramun, allan hinn þriðja tug þess-
arar aldar, en að öðru leyti virðist þessi ára-
tugur hafa vel unnið upp efnalega hallan af
grasbrestinum mikla 1918. Pví að árið 1930
telja menn hjer þannig fram, og er þá hætt að
leggja í hundruð lausafjeð:
Naufpeningur 197, þar af 132 mylkar kýr;
sauðfje 6407, langmest ær, og hross 401. Búend-
ur teljastþá 37, en búlausir gjaldendur í sveitar-
þarfir 75; ómagar 8 og útsvör alls 5075 krónur.