Óðinn - 01.01.1934, Blaðsíða 28

28
ÓÐINN
Gallalœkur á Landi
náunga, sem eitthvað ináttu betur, með einhverja
truntu undir pjönkur sínar. Var þá mest sótt
og flutt út á Eyrarbakka og Þorlákshöfn, enda
varla hent að sækja lengra. En margur var þá
líka góður Ár'nesingurinn á leið þessara þrekuðu
þrekmanna, sem drengilega hljóp undir baggana
þungu með hestláni og annari fyrirgreiðslu. Var
og er þessa minst af mörgum bjer með þakk-
læti jafnan síðan.
Petta og margt annað eins urðu nú bænd-
urnir hjer á sig að leggja um þessar mundir.
En konurnar þeirra þá? Ekki mun það hafa
verið neitt minna, sem þær höfðu, að sinu leyti,
að bera, liða og stríða, svo sem geta má nærri.
Og ekki hefur verið minna þrek og þolgæði
þeirra. Eða þá börnin þeirra, hjúin, og jafnvel
þurfalingarnir sjálfir á heimilum þeirra?
Alt virðist þetta fólk hafa þurft, og líka haft
á mikilli þrautseigju að halda og mikilli samúð,
meðliðan og samhjálp innbyrðis, og þá líka flest
Iagt fram alla sína krafta. Því að annars hefði
hlotíð úr að rakna bæðí seinna og miður en
raun varð á. Held jeg, að hjer væri efni í upp-
byggilega skáldsögu og hana þó »historiska«.
En hvernig mun þessu fólki hafa verið varið
yflrleitt? Þrátt fyrir og innan um margvíslega
galla og ófullkomleika, var það yfir höfuð ein-
læglega trúað, guðhrætt og bænrækið, og lifði
og baslaði til hins ýtrasta í þeim vændum að
»Guð hjálpaði þeim, sem hjálpuðu sjer sjálfircr,
eftir gefnu viti og megni, og í trausti Guðs síns.
Og víst er það, að svo reyndist nú hjer, bæði
fyr og betur en likur voru til; því að þegar á
næsta ári er nokkuð tekið að rofa til og rjettast
hagurinn. t*á, 1883, telja bændurnir, 38 að tölu,
fram 102 lausafjárhundruð í stað 92 árið áður,
og útsvar þeirra hefur lækkað um 15287* Ask.
Og svo smá-hækkar, en þó jafnt og þjett, efna-
hagurinn allan 9. áratuginn út, og er orðinn
1890 sem hjer segir: Ábúðarhundruð 423; lausa-
fjárhundruð 307V>; en aðal-útsvarsupphæð þá
7229’/» fiskur. Bændur teljast þá 40 og ómög-
um hefur fækkað úr 43 niður í 33.
Þetta ár, 1890, eru tíundir og sveitargjöld siðast
talin í fiskum eða fiskvirðum eða á »landsvísu«,
en næsta ár og æ síðan í krónum og aurum.
Alt til þessa árs er og ekki að sjá, að hrepp-
urinn hafi safnað eða átt nokkra sjerstaka eign,
eða sjóð, um fram það, eða auk þess, sem
hreppsbúar sameiginlega telja fram árlega. Að-
eins sýna reikningarnir flest árin nokkrar eftir-
stöðvar í fleiri eða færri fiskum, sem oftast eru
uppetnir nærri því jafnóðum árlega, eftir þvi,
sem ómegð eða önnur þörf fellur til, enda má
fara nærri um, að nokkur fyrstu árin eftir
»Fellinn« hafi ekki verið hentug til sjóðsöfnunar
fram yfir brýnustu þarfir, með því og að nokk-
urt misæri varð á þeim tíma, eins og gerist og
gengur, og ýmsir gáfust upp og gerðust þurfa-
menn smám saman eftir »Fellinn« til viðbótar
þeim, er strax gáfust upp, svo að árið 1886
teljast þurfamenn 49 og árið eftir 50. Hefur þá
ómagataian komist hæst. Eftir það lækkar hún
smám saman, og er árið 1896 komin niður í 18.
Það ár er búnaðarskýrslan þannig: Ábúðar-
hundruð 427,67; lausafjárhundruð 498 og aðal-
útsvar 1376,00 krónur; búandi gjaldendur 39 og
búlausir 28; og eign eða sjóður um fram áætl-
aðar þarfir telst þá rúm 1100 kr. Annars fer
fyrst að votta fyrir slíkum hreppssjóði árið 1891.
En árið 1896 dundu yfir, í ágúst—sept., jarð-
skjálftarnir miklu um mest alt Suðurland, svo
sem engum mun gleymast, þeim er þá lifðu á
þeim slóðum. Hrundu þá og stórskemdust flest
hús bæði manna og málleysingja hjer sem víðar.
Varð þá einn hinn mesti hnekkir á högum
bænda hjer, eins og annarstaðar, þar sem eins
eða líkt fór, jafnframt því, sem flestir urðu
slegnir ótta og óvissu um vænlegust úrræði.
— Eigi fjell þó búpeningur vegna fóðurskorts
næsta vetur, þótt víðast fækkaði vegna haust-
förgunar, bæði sökum þess, að sláttur varð enda-
sleppur, og einnig þess, að flestir þurftu að selja
til viðgerðar og endurreisnar eftir alt hrunið,
fyrst til bráðabirgðar undir veturinn næsta, og