Óðinn - 01.01.1934, Blaðsíða 27

Ó Ð I N N
27
fjenaðarhrunið á Upp-Rangárvöllum og í Land-
hreppi og hvergi annarstaðar neitt likt því.
En hve mikið hrunið og tjónið hefur þá orðið
í Landsveit má allvel sjá af framtals- og gjalda-
skýrslu hreppsins hjer að framan, þar sem sýnt
er, að 110 hundruð jarða leggjast í ejrði, lausa-
fjáreign minkar um freklega *A, 9 búendur
flosna upp, ómögum fjölgar mjög og sveitar-
þarfir stór-aukast.
Til marks og sýnis um hrunið hjá hverjum
einstökum búanda þetta ár hjer, skal þess getið,
að efnuðustu bændur, sem árið 1881 töldu fram
22 hundruð i lausafje, telja nú, 1882, fram ein
5 hundruð; en bændur, sem næst áður töldu
fram 5—6 hundruð, telja nú fram ýmist 1 eða
Va eða 0 hundruð. Og svona er hrunið hlut-
fallslega svipað hjá búendum lang-flestum. —
Pó er það af kunnugum fullyrt, að þetta árið
hafi alment verið talið óvenjulega vel eða sam-
viskusamlega fram, eða jafnvel í fylsta máta,
þvi að þá hafi menn betur en áður lært að
meta eigur sínar framtalsverðar.
Eins og þegar er sýnt, tlosnuðu ýmsir búend-
ur upp við þetta þunga áfall, og gerðust þá
ýmist annara hjú eða þurfamenn í sveitinni,
ellegar þá fengu ógeð og ótrú á þessari »aumu«
sveit, og flæmdust burt til annara sveita, nær
eða fjær, til þess að reyna að bjargast þar af,
en fórst misjafnlega og fæstum vel.
En lang-fleslir Ijetu þó ekki bugast nje alveg
brotna, þótt allir yrðu að nokkru lamaðir og
beygðir, heldur þraukuðu þeir, og hófu nær
jafn-harðan baráttu að nýju. Má nærri geta, að
sú barátta var hörð í alla staði; að mikið hefur
orðið á sig að leggja; margs að fara á mis;
strangt að strita og þrautir að þola; láta sjer
oft lítið, og sumt laklegt nægja; smátt að hirða
og nota og sparnað og ráðdeild að hafa. Og
fara má nærri um útsvars- eða útgjaldaþol þess-
ara búenda til að bera hinar stór-hækkuðu ó-
megðarbyrðar og útgjaldaklyfjar, þegar aðgælt
er, að nærri lætur, að allar eignir bændanna til
samans nema litlu eða engu meiru en álagðar
gjaldabyrðar til samans. Eina bótin eða eini
möguleikinn til þess, að slíkt kunni að slamp-
ast af, var auðvitað yfirleitt það fyrirkomu-
lag, sem þá var alment, að búendur máttu
eða gátu látið þurfamenn sína eta út útsvar
sitt, meðan þeir höfðu sjálfir nokkuð að
eta, og skiftust þannig á um ómagana; og
Múli á Landi.
svo þetta, að útsvörin mátti greiða og fá í æti-
legum vörum.
En ekki þættu nú ómaga-haldendur á vorum
dögum ofhaldnir af ómaga-meðlaginu, sem þá
var, sem sje allra hæst 6 fiskar eða 6 fiskvirði
á viku, 6/7 af fiskverði á dag, eða nál. 25 aura.
En ekki eru enn allar þrautir þessa fólks hjer
með upp taldar; þvi að ofan á alt þetta, og
saman við það, bættist einnig mislinga-plágan,
sem þetta ár, um vorið og fram á sumar, gekk
um alt suðurland og víðar. Þarf eigi þeirri plágu
að lýsa hjer, því til eru um hana nægar heim-
ildir og flestum kunnar, er þá lifðu.
En rangt væri nú að gleyma eða geta að engu
hinnar miklu og mörgu hjálpar og hluttekning-
ar, sem þessu nauðstadda fólki kom að notum
eftir á, bæði utanlands frá og innan, þegar sár-
ast svarf að og baráttan hjá svo mörgum var um
sjálfsbjargarlíf eða dauða, eða mátti fjörbrot ein
kallast. Gjafir í kornmat, peningum o. fl. gáfust
og söfnuðust frá Englandi og Danmörk o. fl.
(meðal annars fyrir milligöngu Eiriks Magnús-
sonar) til skiftingar milli hinna bágstöddustu,
bæði hjer í sveit og öðrum sveitum, sem illa
urðu úti, nær og fjær, og urðu vafalaust til þess,
að bjarga fjölda búenda af flæðiskeri, eða frá
uppflosnun og algerri uppgjöf við alla sjálfs-
bjargar baráttu.
Meðal annars útibeitar-fjenaðar höfðu og hross
fallið hjer hrönnum hið umrædda vandræða vor.
Og margir bændur áttu þá, og fram eftir sumr-
inu, engan ferða- eða brúkunarfæran hest. Urðu
því ýmsir þeirra að flytja sinn skorna nauðsynja-
skamt að sjer og frá sjer á sínu eigin baki, og
aðrir að vera upp á komnir góða nágranna og