Eimreiðin - 01.05.1904, Síða 75

i55
prófessors C. V. Prytz um það efni (í Tímar. Bókm.fél. 1903) og ferðasögur próf.
]?orv. Thóroddsens í Andvara. Ritgerðinni fylgir mynd af Hallormsstaðaskógi.
V G.
UM VÍSUR Á GÖMLUM RÚNASTEINUM og í fornnorrænum lögum flutti
prófessor Finnur Jónsson fyrirlestur á málfræðingasamkomunni í Uppsölum í hitti-
fyrra sumar og hefur nú fyrirlesturinn birzt á prenti í »Ark. f. nord. filologi«, XX.
Ýmsir vísindamenn hafa þózt finna vísur og vísnabrot á görnlum rúnasteinum og í
hinum fornu lögum, einkum fornlögum Svía, þar sem auðvitað úir og grúir af orðum
og orðasamböndum, er standa í hljóðstöfum eða ríma saman. Menn hafa jafnvel
gengið svo langt, að draga af þessu þá ályktun, að lögin hafi í fyrstu öll verið í
bundnu máli. — Á rúnasteinunum eru vísur og vísnabrot mörgum hverjum, en í hin-
um stóru söfnum vísindamannanna af »vísum« í Grágás og Gautalögum sér prófessor
Finnur ekki neina forna vísu. M. P.
UM FORNA STRENGLEIKA í Norðurevrópu (Nordevropas gamle Strenge-
instrumenter) hefur fröken Hortense Panum skrifað ritgerð í »Aarsberetningen for
1903 fra Foreningen til norske Fortidsmindesmærkers Bevaring«, (bls. 107—142, með
42 myndum). Fröken Panum er mjög söngsögufróð; hún var það, sem deildi við
söngsögufræðinginn dr. Angul Hammerich um tvísönginn íslenzka hér um árið; hún
hefur ritað sögu söngfræðinnar.
í þessari ritgjörð skýrir fröken Panum fyrst frá því, sem sagt er um hin fornu
strengfæri Norðurevrópumanna í ýmsum ritum og sögusögnum frá fornöld, cruit
Forníra, crwth Breta (Velsbúa), er seinna meir, en ekki upprunalega, var dregin
með boga, chrotta (hrotta) Þjóðverja, sem allar líktust hverjar öðrum og vóru eins-
konar lýrur, um hina frægu clarseth íra, telyn Breta og hina forngermönsku h'órpu
Engilsaxa, Norðurlandabúa og Þjóðveija. Getur hún þess til, að orðið harpa hafi
verið haft í fornöld um öll þau strengleikatól, er hörpuð vóru, svo sem harpa, lýra
og sítar, og svarað að því leyti til latneska orðsins cythara. Flestir munu kannast
við hörpuslátt Gunnars konungs í ormagarðinum, sem getið er um í Eddukvæðunum
og Völsungasögu, og frásögnina um Heimi konung í Hlymdölum og Áslaugu dóttur
Sigurðar Fáfnisbana, er hann bar í hörpu sinni.
í síðara hluta ritgerðarinnar lýsir fröken Panum fornum strengjahljóðfærum, er
fundist hafa og myndum af þeim, er skrifaðar eru á gömul bókfell, höggnar á steina
og minningarmörk, skornar í tré í Noregi, o. s. frv. Fyrst eru lýsingar og myndir
af fornum lýrutegundum og lýrumyndum, sem hafa fundist, og er þeirra langelzt og
merkilegust lýra ein, er fanst suður á týzkalandi fyrir nokkrum árum í hermanns-
gröf frá 5. eða 6. öld e. Kr. Á gömlum tréskurðarmyndum norskum er sýndur
Gunnar í ormagarðinum, þar sem hann er að slá »hörpuna« með tánum; »harpan«
er á flestum myndunum eins, og er ekkert hörpulag á henni, heldur er hún sem eins
konar lýra í laginu og svipuðust, virðist mér, engilsaxneskum »hrotta« frá 13. öld,
sem enn er til. — í*á eru lýsingar og myndir af hinum eiginlegu hörputegundum,
gömlum hörpumyndum og hörpum, sem enn eru til. Elzt allra þeirra er clarseth
£rjáns (Brians) íra konungs, er uppi var í lok 10. aldar. Fomfræðingar segja hana
þó yngri. Á einni norskri tréskurðarmynd er Gunnar konungur látinn slá hörpu og
af þessari tegund hafa söguritarar þeir, er skráðu frásagnirnar um þá Heimi og
Norna-Gest, hugsað sér hörpur þeirra, því að í þessum hörpum má geyma ýmislegt
og eru op á hörpustokkunum að aftan. í^ess háttar hörpur eru enn til á Bretlandi
(Vels) og heita þær telyn og kunna margir á þær þar. — Loks eru myndir og lýs-