Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1987, Blaðsíða 30

30
MÁNUDAGUR 14. DESEMBER 1987.
Menning
Hinar fíngerðu
sveiflur mannlífsins
Mitt rómantiska æði
eftir Þórberg Þórðarson.
Mál og menning 1987, 216 bls.
Þetta er annað bindi af áður
óbirtum ritum Þórbergs en hið
fyrra kom út í fyrra. Helgi Sigurðs-
son hefur hér tínt saman ýmis
smárit úr dagbókum Þórbergs,
bréfum ræðum og ritgerðum, frá
tímabilinu 1918-29, þ.e. frá því að
Þórbergur var um þrítugt til fer-
tugs. Þessi rit sýna því ekki mótun
hans í sama mæli og fyrra bindið
en þau eru fróðlegur bakgrunnur
fyrir helstu rit þessa sívinsæla höf-
undar. Hér setur hann m.a. skipu-
lega fram viðhorf sem hann síðar
gengur út frá sem vísum: „Yoga -
ekki aðeins fræðikenning" og
„Maðurinn lifir ekki á einu saman
brauði", þar sem hann tengir sam-
an sósíalisma og dulhyggju en það
voru meginviðhorf Þórbergs alla
tíð. En einmitt vegna þess að þessi
rit eru frumframsetning þá eru þau
fjarri því að vera eins innblásin og
skemmtileg og Bréf til Láru oftast
er eöa helstu ritgerðir hans. En hér
eru önnur rit sem hafa þaö mikið
gildi í sjálfu sér að þau eiga fullt
erindi á prent og vérða áreiðanlega
vel þegin. Það eru einkum dag-
bókarfærslur og bréf til Vilmundar
Jónssonar og Kristínar Guð-
mundsdóttur þar sem Þórbergur
er ómyrkur í máh um bæjarbrag-
inn, menn og málefni.
Listin
Þá er þessi bók merkileg heimild
um viðhorf Þórbergs á öðrum svið-
um, t.a.m. er hér sígilt innlegg í
deilurnar um hvort listin sé til-
gangur í sjálfu sér (bls. 100):
„... heima hjá Haraldi Guð-
mundssyni og spjölluðum um
hstir. Hann vill hafa tilgang í
hstum. List án tilgangs er
einskis verð. Eg segi, að hsta-
manninum komi það ekkert við
hvort hstin hefur tilgang. í raun
og veru hefur öll list tilgang.
Tilgangur hennar er að þroska
smekkvísi mannsins og koma
Bókmenntir
Örn Ólafsson
honum í samband við hinar fín-
gerðu sveiflur mannlífsins og
náttúrunnar. Það kemur hst-
inni ekkert við um hvaða efni
hún fjallar. Sá sem heimtar, að
hún fáist við ákveðin viðfangs-
efni, heimtar af henni tilgang í
orðsins venjulega skilningi, er
fyrir utan svið listarinnar.
Krafa hans er reist á öðrum
hneigðum, t.d. heimspeki, sið-
fræði, stjómmálum eða þ.u.l.,
en hún kemur listinni sjálfri
ekkert við. Listar nýtur aðeins
sá sem heflr meira eða minna
listareðh. Hinir njóta hsta-
verksins sem fróðleiks, röö
spennandi atburða, staðreynda
eða þ.u.l., en þeir höndla ekki
Iistina í hstaverkinu. Fyrir
slíka menn geta hstaverk verið
skaðleg, ef þau skortir móral“.
Þetta held ég að hafi verið óvenju
þroskaður skilningur á eðli hstar -
á árinu 1922 og lengi síðan. Þá ríktu
kröfur um að listaverk ættu að
vera siðsamleg, hafa uppeldishlut-
verk, og þykir mér líklegt að tilhts-
semi við þær kröfur valdi því að
Þórbergur geri ráð fyrir að ómór-
ölsk hstaverk geti spillt óhst-
hneigðu fólki.
En þaö er í samræmi við framan-
greint viðhorf hans að stfll þessara
rita er margbreyttur eftir efni og
t.a.m. sérkennilegur á fyrsta ritinu,
sem er þó aðeins dagbókarfærsla,
að vísu hreinrituð. Hér heldur
skáld á pennanum, tílgangurinn er
ekki bara að halda fróðleik til haga.
Mannlýsingar og aldarfar
Hér eru gleggstu lýsingar á for-
eldrum Þórbergs sem ég man eftir
að hafa séð í ritum hans og á sjálf-
um honum í bernsku. Ókunnugum
þessu fólki virðast þær óvenjuhlut-
lægar um þvílíkt efni enda kostaði
Þórbergur kapps um hlutlægni.
Hér eru og mannlýsingar eins og
bestar gerast í íslenskum aöh, þaö
Þórbergur Þóröarson.
er þátturinn „Frá Jóni í Tungu-
gröf‘. Þetta er gagnorð mannlýsing
sérkennileg og skopleg, einkum er
lögð rækt við sérkennilegt orðalag,
enda vann Þórbergur þá við orða-
söfnun. Ekki er síður gaman aö
frásögnum Þórbergs af hagnýtum
kaþólskuáhuga Stefáns frá Hvítad-
al og Þorsteins frá Bæ og samskipt-
um sínum og þeirra við klerka í
Landakoti.
Einkar fróðlegt var að sjá um við-
tökur Bréfs til Láru sem seldist upp
á tveimur vikum og var endur-
prentað snarlega. Það er þrálát
goðsaga að þessari bók hafi verið
illa tekið en það var nú ööru nær,
með henni skipti gjörsamlega um
hagi Þórbergs, eins og hann rekur
sjálfur, í einu vetfangi hlaut hann
almenna viðurkenningu sem mikih
rithöfundur (bls. 159,156):
...eftirspumin var svo viht
og stjómlaus aö ég hefði getað
selt 600 eintök fyrir jól“ - frá
17. desember. En fyrir útkomu,
„Sunnudag einn í október las
eg upp úr því nokkra meinlausa
kafla í Nýja bíó. Húsið var troð-
) fullt og margir urðu frá að
hverfa. Þegar eg kom upp á
ræðupallinn, var mér tekið með
dynjandi lófaklappi. Næsta
sunnudag las eg aftur upp flesta
sömu kaflana fyrir fuhu húsi.
Upp úr þessu hafði eg á sjötta
hundrað krónur fríar. Laglegur
skildingur fyrir gjaldþrota
skrífli [viku fyrr gat hann ekki
farið til rakara].
Eftir þetta hafði eg engan frið
fyrir upplestrarkvabbi. En eg
neitaði mörgum shkum beiðn-
um. Skríllinn verður að fá
spekina í smáskömmtum með
löngu mhlibih, svo að hann of-
mettist ekki. Þeir sem á mig
hlustuðu voru einkum póh-
tískir andstæðingar mínir,
mennirnir sem eg var að
skamma, og það voru þeir, er
helst keyptu bókina.“
Avöntun
í þessari bók er margt sem kemur
þeim gleðilega á óvænt sem þó hef-
ur farið í gegnum dagbækur
Þórbergs, það eru einkum bréfin.
En mér finnst líka ýmislegt vanta.
T.d. hafði Þórbergur skemmthegar
kvennafarssögur eftir þjóðkunnum
vini sínum - mátti ekki alveg
prenta þær og kalla manninn þá
X? Sömuleiðis sakna ég dagbókar-
færslna um sífelld samtöl Þórbergs
við Hahdór Laxness sumarið 1924,
þegar Halldór var nýkominn heim
úr klaustrinu. Mjög er líklegt að
þeir hafl þá rætt um bókmennt-
anýjungar þær sem Hahdór var
nýbúinn að kynna sér erlendis.
Löngu síðar, í endurminningum
sínum um þessi ár, sagði hann að
Þórbergur hefði verið allra manna
fljótastur th að tileinka sér þvhik
atriði af umtali einu saman. Hitt
er bókað í dagbókum Þórbergs, aö
þá ræddu þeir m.a. kaþólsku, það
er að segja að áður en Þórbergur
gaf út Bréf til Láru ,með heiftarleg-
ur árásum á kaþólska kirkju, hefur
hann þekkt mótrökin sem Halldór
svo birti í bók sinni Kaþólsk við-
horf vorið 1925! En samt heldur
Þórbergur sig gagnrýnislaust við
tröhasögumar sem hann hafði úr
einhverjum bókum. Þetta segir nú
nokkuð um Þórberg, vinnubrögð
hans og viðhorf, hefði því átt að
birtast hér. Loks vantar skemmti-
legt upphaf dagbókarinnar um ferð
hans frá íslandi th Svíþjóðar 1925,
þar er m.a. athyghsvert kvæði.
Skýringar eru aftan við flest ritin,
enda fuh þörf á að útskýra fyrir
lesendum 1987, t.d. við hverja Þór-
bergur átti með skírnamafni einu
í einkaskrifum sextíu árum fyrr.
Og þakkarvert er aö nafnaskrá
skuli vera í bindinu. En þegar út-
gefandi vissi ekki við hverja var
átt þá sleppti hann þeim úr nafna-
skránni. Hér vantar bara töluvert
á að nógu vel hafi verið unnið. Það
hefði verið auðvelt að finna full
nöfn frambjóðenda.til Alþingis, rit-
stjóra tímarits og blaðamanns við
Alþýðublaðið á tilteknu ári, svo
dæmi séu nefnd (bls. 112,123, 205).
Og hér er víða talað um snilldarrit
Þórbergs; Sögu Unuhúss, um miðj-
an 3. áratuginn. Hvaöa rit er það?
Er það ekki th í handriti frá þessum
tíma? Birtist það síðar, breytt eða
óbreytt? Er þetta kverið sem kom
í ritsafni Þórbergs 1962?
Margar ágætismyndir fylgja bók-
inni og er fengur að flestum en
einkennhegt að sjá þar á meðal eft-
irmynd sósíalrealísks málverks,
sovésks, af verkamönnum að
borða. Myndunum hefði þurft að
fylgja ártal eftir því sem hægt var.
Hér hefi ég reynt að segja kost
og löst á þessari bók en hinum fjöl-
mörgu lesendum Þórbergs mun
áreiðanlega þykja góður fengur að
henni.
ÖÓ
Við höfum lækkað verð á öll-
um teppum og gólfdúkum í
samræmi við tollalækkanirnar.
Við bjóðum sérstakan afslátt af
flísum, hreinlætis- og
blöndunartækjum til áramóta.
Opið laugardag 9-18
2 góðar byggingavöruverslanir austast og vestast í borginni