Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1987, Page 62

62
Meiming
MÁNUDAGUR 14. DESEMBER 1987.
Gunnhildur Hrólfsdóttir rithöfundur.
I
rétta
átt
Spor i rétta átt.
Höfundur: Gunnhildur' Hrólfsdóttir.
Útgefandi: ísafold, 1987.
Þriöja bók Gunnhildar Hrólfsdótt-
ur nefnist Spor í rétta átt og er gefin
út af ísafold eins og bókin Vil, vil
ekki sem kom út í fyrra. Segja má
að með þessari bók stígi höfundur
spor í rétta átt því hér er umíjöllun-
arefniö mim raunhæfara en í síðustu
bók.
Til betri vegar
Maríanna er aðalsöguhetja bókar-
innar. Hún býr þjá foreldnim sínum
sem hafa orðið fyrir þeirri ógæfu að
lenda í bílslysi. Móðir hennar var
undir stýri og velti bílnum með þeim
Bókmenntir
Hildur Hermóðsdóttir
afleiðingum að maður hennar lam-
aðist, þó er gefið í skyn að sú lömun
sé ekki með öllu óbætanleg. Móðir
Maríönnu lifir viö sífelldar sjálfsá-
sakanir sem faðir hennar sér um að
viðhalda með neikvæðu viðhorfi til
breyttra lífshátta og sífelldum kvört-
unum og ásökunum. Hann veltir sér
upp úr eymd sinni og reynir ekki að
leita sér lækninga þrátt fyrir hvatn-
ingu konu sinnar og dóttur. Svo sem
við er að búast verður erfitt og þrúg-
andi heimilislíf til þess að Maríönnu
gengur illa í skólanum og lendir í
vafasömum félagsskap. Móðir henn-
ar fer að halla sér að öðrum manni
og framtíðin virðist í rúst. Þreyttur
félagsskapur opnar loks augu Marí-
önnu fyrir því að auðvelt sé að snúa
hlutunum tíl betri vegar með því að
stiga spor í rétta átt. Á hvem hátt læt
ég lesandanum eftir að komast að.
Notaleg aflestrar
Ég nefndi hér að framan að Gunn-
hildur væri nær raupveruleikanum
en í fyrri unglingabók sinni. Hér er
ýmislegt tekið til umræðu sem vert
er að gefinn sé gaumur. Fötlun, erfið-
ar heimilisaðstæður, áfengis- og
eiturlyíjanotkun unglinga, samskipti
foreldra og unglinga. Ekki er þó tek-
ið verulega á þessum málum og
lausnir Maríönnu líklega auðveldari
en þjá mörgum jafnöldrum hennar.
Stíll bókarinnar ber flest einkenni
afþreyingar.
Persónusköpun er fremur grunn
og atburðarásin gengur fyrir listræn-
um stílbrögðum. Manni er samt ekki
sama um það fólk sem hér kemur
við sögu og frásagnargleði og ein-
lægni höfundarins gerir bókina
notalega aflestrar.
Bókin er snotur að öllum frágangi
frá hendi forlagsins.
HH
Borgin á að beva
merki um sögu sína
Rætt við Hjörieif Stefánsson aridtekt um Kvosina
Hjörleifur Stefánsson á vinnustofu sinni. DV-mynd Brynjar Gauti-
Torfusamtökin hafa nýlega gefið
út myndarlega bók sem ber heitið
Kvosin, byggingarsaga miðbæjar
Reykjavíkur. Eins og nafnið bendir
til er þar fjallað um byggingarsögu
miðbæjar Reykjavíkur, nánar til-
tekið milli Aðalstrætis og Lækjar-
götu, Tjamarinnar og'hafnar.
Höfundar bókarinnar eru Guðný
Gerður Gunnarsdóttir þjóðhátta-
fræðingur og Hjörleifur Stefánsson
arkitekt sem jafnframt er ritstjóri
hennar. Guðmundur Ingólfsson
ljósmyndari gerði allar ljósmyndir
bókarinnar sem eru nær 500 tals-
ins, ýmist nýjar eða fengnar úr
ljósmyndasöfnum.
- Hjörleifur, hver er tilgangur með
útgáfu þessarar bókar?
Tilgangur með bókinni er fyrst
og fremst sá að auka áhuga og
skilning almennings og stjórnenda
borgarinnar á byggingarsögu mið-
bæjarins og nauðsyn þess að
varðveita sem flest þeirra gömlu
húsa sem þar er enn að finna.
Jafnframt er þessi bók liður í út-
gáfustarfsemi Torfusamtakanna
um byggingarlist og byggingar-
sögu. I fyrra gáfum við út bækling-
inn Húsvemdun með erindum um
byggingarlist og varðveislu gam-
alla húsa og einnig gáfum við út
bók um byggingarsögu Akureyrar.
Þar er fjallað um byggingarsögu
Fjörunnar og Innbæjarins, elsta
hluta Akureyrar.
Þessi útgáfustarfsemi Torfusam-
takanna er að nokkúr leyti braut-
ryðjendastarf því að lítið hefur
verið gefið út á bók um þetta efiú.
Ef þessi bók um byggingarsögu
ReyKjavíkur fær skaplegar við-
tökur munum við halda áfram á
sömu braut og fjalla um fleiri þætti
íslenskrar byggingarsögu.
- Bókin um Kvosina er mikil að
vöxtum og þar virðist vera flest það
að finna sem snertir einstök hús
og lóðir í miðbænum. Hvaðan hafið
þið sótt efniviðinn?
Við tókum ákvörðun um að ráð-
ast í þetta verk fyrir tveimur árum.
Þá hafði verið unnið í Árbæjarsafni
í nokkur ár að söfnun heimilda um
byggingarsögu miðbæjarins. Því
verki var ekki lokið og hafði verið
lagt til hliðar. Viö ákváöum þá að
Ijúka vekinu og Guðný Gerður
Gunnarsdóttir, sem unnið hafði að
verkefninu fyrir Árbæjarsafn,
gekk til liðs viö okkur. Margt er
að finna í bókum, tímaritum og
blöðum um einstök hús bæjarins
og einstaka þætti byggingarsögu
hans og þessu efhi höfum við safn-
að kerfísbundið og aukið við það
eftir fongum. Okkur þótti nauðsyn-
legt að safna þannig á einn stað
öllu því helsta sem vitað er um
þróunarsögu miðbæjarins í þeirri
trú að það kynni aö auðvelda
mönnum að taka skynsamlegar
ákvarðanir um framtíð hans.
- Getur þú útskýrt í fáum orðum
af hverju þið völduð að fjalla um
miðbæ Reykjavíkur?
Skýringin á því er margþætt. í
fyrsta lagi er miðbær Reykjavíkur
merkilegasti staður landsins ef
hægt er að segja að einhver staður
sé öðrum merkilegri.
Hefð er fyrir því að telja að þar
hafi landnám íslands hafist og þar
hefur verið samfelld byggð frá upp-
hafi. Reykjavík breyttist í iðnaðar-
þorp um miðja áljándu öldina og i
kaupstað fyrir lok aldarinnar. Síð-
an hefur bærinn vaxið jafnt og þétt
og er ekki ástæða til að rekja þá
sögu hér.
Saga Reykjavíkur er einstök og
er snar þáttur í menningarsögu
Bókmenntaviðtalið
Lilja Gunnarsdóttir
þjóðarinnar, þar hófst hún og þar
er þungamiðja hennar enn á okkar
tímum.
Hvergi á landinu er að finna jafn-
margar húsagerðir á litlu land-
svæði og þar má sjá þverskurð af
byggingarsögu þjóðarinnar sein-
ustu tvær aldimar.
Við teljum að framtíð þeirra
verðmæta, sem liggja í gömlu
byggð miöbæjarins, hafi ekki verið
tryggð og vildum leggja nokkuð af
mörkum til aö bæta úr því.
- Hvað er það sem ógnar þessum
gömlu húsum?
Líklega vefst mér nú tunga um
höfuð ef ég á að reyna að útskýra
það.
Ég hef þegar nefnt að við teljum
fræðslu um sögu húsanna og sam-
hengi þeirra vænlegasta leið til
þess að auka líkur á því að þau
verði geymd handa komandi kyn-
slóðum. Af því má líklega álykta
að viö teljum að þekkingarskortur
þeirra sem ráða framtíð húsanna í
bænum sé hættulegur.
Þannig er nefnilega mál með
vexti að eftir því sem tímar hafa
liðið og samgöngur batnað hafa
staðbundin sérkenni í húsgerðar-
list orðið óljósari. Óhætt er að
fullyrða að minni munur er nú á
dögum á íslenskri byggingarlist og
byggingarhefðum nágrannaþjóða
okkar en hann var fyrr á tímum.
Eftir því sem gömlu húsunum
fækkar verða sérkenni Reykjavík-
ur óljósari, borgin verður „fátæk-
ari“. Þau verðmæti sem liggja í
sérkennum borgarinnar og bygg-
ingarsögu hennar verður að meta
mikils og þeim má ekki fóma fyrir
stundarhagsmuni vegna þess að
þau verða aldrei endursköpuð.
Byggingarsaga okkar er hluti af
þjóðareinkennum okkar.
- Nú virðist mér sem þið hafið í •
þessari bók ekki sett fram beinar
tillögur um varðveislu húsa.
Það er rétt. Við höfum forðast
það. Álit manna á því hvað beri að
varðveita er breytilegt frá einum
tíma til annars og við ætluðum
okkur aðeins að safna fróðleik sem
lesendur bókarinnar gætu ályktað
út frá hver um sig.
Við erum alls ekki að boða stöðn-
un eða afturhvarf til gamla tímans
eins og okkur hefur stundum verið
núið um nasir. Það er hróplegur
misskilningur. Miðbærinn er illa
leikinn af margra áratuga hirðu-
leysi og full þörf er á því að þar sé
tekið til hendinni hið allra fyrsta,
byggð ný hús í skörð, gömiú hús
endurbætt og allt umhverfi stór-
■bætt. Þetta þarf bara að eiga sér
stað af meiri hógværð og tillitssemi
gagnvart gömlu byggðinni en oft
hefur verið.
Miðbærinn á að halda áfram að
þróast og breytast til þess að mæta
þörfum nýrra tíma, annað kemur
ekki til mála.
í bókinni um Kvosina reynum við
að lýsa því hvemig miðbærinn
varð það sem hann er nú og með
það að leiðarljósi þarf að setja þann
hemil á framtíöarþróun bæjarins
að sérkenni hans varðveitist svo
að sjá megi merki um sögu hans í
byggingunum.
Borgin á að geta borið merki um
sögu sína frá upphafi og orðið jafn-
framt fallegri en hún er nú.
- Getur þú nefnt örlagaríkustu
þætti í þróunarsögu miðbæjarins?
Fyrst verður að telja landnám
Ingólfs. Stofnun Innréttinganna
um miðja átjándu öldina er líklega
næsti stórviðburðurinn þótt marg-
ar aldir séu á milli, flutningur
verslunarstaðarins til Reykjavíkur
úr Örfirisey, flutningur dómkirkj-
unnar frá Skálholti til Reykjavík-
ur, stofnun kaupstaðar í Reykjavík
árið 1786 og afnám einokunarversl-
unarinnar. Allt eru þetta merkir
atburðir í sögu Kvosarinnar.
Þegar kemur fram á okkar öld
verður líklega að telja brunann
mikla í miðbænum árið 1915 einna
afdrifaríkastan. Þá brann dtjúgur
hluti miðbæjarins og bæjarstjómin
ákvað að ný hús skyldu aðeins gerð
úr steinsteypu. Fram til þessa
höfðu timburhúsin verið nær alls-
ráðandi í bæjarmyndinni, framan
af voru þau litil og lágreist en þeg-
ar á leið urðu þau stærri og í byrjun
aldarinnar voru smiðir búnir að
ná ákveöinni fullkomnun í gerö
slíkra húsa.
Fyrir bæjarbrunann höfðu að
visu verið byggð nokkur hús úr
steinsteypu í Reykjavík en þau
heyrðu fremur til undantekninga.
Við brunann varð sem sagt kú-
vending í þessum efnum.
í kjölfar brunans var farið að líta
svo á að þörf væri á því að endur-
byggja allan miðbæinn.
í fyrsta aöalskipulagi bæjarins,
sem unnið var að um 1924, var gert
ráð fyrir því að svo yrði og þeirri
stefnu var framfylgt að mestu leyti
fram til 1980.
- Hefur þessi stefna breyst síðan
og ef svo er. hvað er þá til marks
um það?
Um 1970 hóf Arkitektafélag ís-
lands baráttu fyrir varðveislu
Bemhöftstorfunnar og í þeim til-
gangi voru Torfusamtökin stofnuð.
Um það bil tíu árum seinna náðist
það takmark að húsin á torfunni
vom friðuð samkvæmt Þjóðmiiija-
lögum og síðan hefur verið unnið
að endurbyggingu þeirra.
Árið 1978 friðlýstu borgaryfirvöld
Iðnaðarmanna- og Búnaðarfélags-
húsin sem höfðu verið keypt til
niðurrifs tólf árum áður. Um þetta
leyti átti sér stað veruleg breyting
á afstöu bæjarbúa til miðbæjarins.
Það má einnig hafa það til marks
að í því deiliskipulagi að Kvosinni
sem borgarstjóm hefur nýlega
samþykkt er gert ráð fyrir því að
umtalsverður fiöldi gamalla timb-
urhúsa verði varðveittur.
Þama er um verulega breytingu
að ræða frá fyrri tillögum þótt húri
gangi of skammt að okkar mati.
Þó að töluvert hafi áunnist í því
að vekja skilning ráðamanna á
nauðsyn þess áð varðveita bygg-
ingarsögulegar minjar þá er bjöm-
innn alls ekki unninn.
LG