Dagblaðið Vísir - DV - 19.12.1987, Blaðsíða 38

STRlK/SlA
38
LAUGARD'AGUR 19. DESEMBER 1987.
Heims um ból kirkjan í Oberndorf.
Þar var Heims um ból frumflutt.
Heims um ból - jólalag allra tíma:
Jólaverslimin kynnti lagið
Eyjólfur Melsted, DV, Vín;
Það eru fá lög sem fyrirfinnast í
sálmabókum allra kristinna safnaða.
Eitt er þó það lag sem slíkrar upp-
hefðar nýtur. Lag þetta syngja
þjóðkirkjunnar meðlimir í þýðingu
Sveinbjarnar undir heitinu Heims
um ból. í sálmabók kaþólskra mun
hins vegar prentuð þýðing Matthías-
ar, Hljóða nótt, helga nótt. Það er
meira að segja líka sungið á jólum
þar sem kristni er vart stunduð að
ráði. •
Söguna um tilurð lags og texta hafa
menn heyrt í ótal útgáfum, svo oft
að engin ástæða er til að rifja upp
einu sinni enn. Hún er vinsælt frá-
söguefni á aðventu og jólasamkund-
um og man ég vart eftir að hafa heyrt
hana í sömu útgáfunni tvisvar í röð.
lags. Þar er líka safn með ýmislegu
sem viðkemur laginu, útbreiðslu
þess og sögu. Þar eru ótal hljóðritan-
ir og nótnaútgáfur og skrásettar
frásagnir. Og kirkjan er falleg í smæð
sinni og einfaldleik. En það gerir
staðinn þó engan veginn að neinu
sérstöku menningarsetri. Svo var
heldur ekki áður fyrr, enda segir al-
mannarómur frá gamalli tíð að
hvorugur þeirra, séra Joseph Mohr
eða kennarinn Franz Xaver Gruber,
hafi verið ánægður með vistina í
Oberndorf. Báðir hefðu þeir gjarnan
kosið sér starfsvettvang á stöðum
þar sem straumar menningarinnar
væru eilítið öílugri en í þessu örreyt-
is sveitaþorpi. En allt að einu er það
þess fyllilega virði að skjótast örhtið
úr leiö til að líta augum staðinn og
þá fyrst og fremst kirkjuna.
Höfundar Heims um ból: Þorpspresturinn Josef Mohr og kennarinn Franz
Xaver Gruber. Þeir prýða jólafrimerki Austurríkismanna í ár.
En hvaðan?
En fæstir hugsa um hvaðan lagið
sé komið. Einhvers staðar úr Ölpun-
um, segir fólk. Lagið hljómar líka
ósköp Alpalega. Sé til dæmis flett
þjóðlagasöfnum og það borið saman
við ýmsa hefðbundna helgisöngva og
andaktar-jóðlara má flnna harla
margt líkt. Svo kannski er engin
furða að menn tengdu lagið Ölpun-
um. Aö segja lagið frá Alpaþorpi
gefur frásögninni líka svolítinn jóla-
korta glansmyndablæ. Það sést að
vísu til norðurhlíða Alpanna frá
Oberndorf en það væri jafnmikil
firra að kalla það fjallaþorp og Hellu
eða Hvolsvöll. Þetta litla þorp er rétt
við þýsku landamærin, um það bil
fimmtán kílómetra fyrir norðan
Salzburg. Þar myndar áin Salzach
náttúruleg landamæri milli Austur-
ríkis og Þýskalands. Land er þar á
okkar mælikvarða búsældarlegt,
tjarnir og vötn og á milli rennislétt
engi og skógi vaxnar hæðir.
Króksins virði
Það er skammt úrleiðis að aka til
Oberndorf ef menn eru staddir í Salz-
burg á annað borð og þangað leggur
margur landinn leið sína í seinni tíð.
Þótt í Oberndorf séu víst í dag fleiri
hausar á íbúaskrá en á Húsavík telst
það á engan hátt sérstök menningar-
miðstöö. Þar er fátt annað merkilegt
að sjá en kirkjuna sem sálmurinn'
var frumíluttur í. Hér í Austurríki
nefna menn hana í daglegu tali „die
Stille Nacht Kirche", eða „Heimsum-
ból kirkjuna". Þangað streymir fólk
þúsundum saman á ári hverju til að
beija augum þennan stað ljóös og
Dreifingin
Hvernig barst lagið svo frá þessu
litla þorpi út um heiminn? Jú, það
var jólakauptíðinni að þakka. Versl-
un í tilefni jólanna er engin ný bóla,
þótt sumum þyki hún hafa keyrt úr
hófi fram á þessum síðustu og verstu.
Sagan segir að fjölskylda ein. sem
lifði af því að sauma og selja hanska,
hafi látið börnin syngja til að vekja
athygli á varningnum. Eitt af lögun-
um, sem þau sungu á jólamörkuðun-
um, var Stille Nacht, heilige Nacht.
Lagið hreif fólk, jafnt þá sem í dag,
og það barst hratt norður eftir Sax-
landi og þaðan til austurs og vesturs
um hinn þýskumælandi heim. Síðan
gekk það koll af kolli. Ljóðið var þýtt
á ótal tungur og lagið boraði sig inn
í hlustir manna. Vonandi þykir eng-
um það ljóður á að jólaverslunin
hafi orðið til að dreifa laginu um
heiminn.
Töframátturmn
Og enn í dag segja menn hver sína
útgáfu af sögunni um það hvemig
lagið og ljóðið varð til og túlka á sinn
hátt. Oftast yfirsést mönnum þó sam-
líkingin við fæðingarstað frelsarans,
hið fátæklega umhverfi. Hinu skul-
um við heldur ekki gleyma að það
var eðlileg verslun í tilefni jólanna
sem olli því að þetta einfalda lag, sem
alhr geta lært og munað, harst um
heiminn. Því svo einfalt og auðlært
er það að hvert barn man og kann
þótt liggja fái það geymt í meira en
ellefu mánuði á ári hverju. Svo verð-
ur einnig nú á hundrað sextugustu
og níundu jólunum sem það verður
sungið. Sum lög búa einfaldlega yfir
slíkum töframætti. EM