Dagblaðið Vísir - DV - 19.12.1988, Blaðsíða 25

MÁNUDAGUR 19. DESEMBER 1988.
25
Síðumúla 29 • Sími 6-88-300
Menning
Sannkölluð eldraun
Þessi íyrsta skáldsaga Ólafs Jóhanns Ólafssonar, Markaðstorg
guðanna, er í senn forvitnileg og áhrifarík. Hér kveður við nýjan tón í
íslenskum skáldsögum. Markaðstorg guðanna spannar vítt svið og
gerist jöfnum höndum á íslandi, í Bandaríkjunum og Japan. Efnið er
margþætt: Fjölskyldulíf, alþjóðaviðskipti, mannleg samskipti og
freistingar í firrtum, síminnkandi heimi. Hvað skiptir má!i í lífinu?
Hvers virði eru siðalögmál? Eru guðir nútímamannsins orðnir of
margir?
Söguhetjan, Friðrik Jónsson, reynir að fóta sig í fallvöltum heimi
markaðshyggjunnar og skammt er á milli trúmennsku og svika, lygi
og sannleika, sektar og sakleysis, Guðs og Mammons. Þessum
andstæðum fléttar Ólafur Jóhann Óiafsson af einstöku Iistfengi inn i
efni bókarinnar og ferst meistaralega úr hendi að skapa
Vinir Eðvalds Hinrikssonar, hins
kunna nuddara, sem er raunar betur
þekktur undir skírnarnafni sínu,
Mikson, hafa allir vitað að hann lenti
í miklum mannraunum í heimalandi
sínu, Eistlandi, á árunum fyrir stríð
og á stríðsárunum. Þó hygg ég að
enginn hafi vitað nákvæmlega í hví-
likum eldi Mikson lenti þar til nú að
æviminningar hans hafa verið gefn-
ar út og hann segir á skilmerkilegan
hátt frá þessu tímabili ævi sinnar.
Bókin er skráð af öðrum Eistlend-
ingi, ^Einari Sanden, sem skrifaði
hana' á ensku og Þorsteinn Sigur-
laugsson þýddi á íslensku.
Mikson er fæddur í borginni Tartú
í Eistlandi 29. júní 1911.1 æviminn-
ingum sínum rekur Mikson nokkuð
sögu ættlands síns en Eistlendingar
hafa löngum mátt þola það að vera
hersetin þjóð þótt inn á milli hafi
komið kaflar, mislangir, sem þjóðin
naut sjálfstæðis. Engir hafa þó leikið
þessa þjóð eins hroðalega og Sovét-
menn en framkoma þeirra við
Eystrasaltsþjóðirnar þrjár, Eistland,
Lettland og Litháen, hefur vægt sagt
veriö svívirðileg. Það er því engin
furða þótt Mikson sé harðorður í
garð Sovétmanna og hatur hans á
þeim óendanlegt. Hann rekur ítar-
lega stjórnmálaþróunina í Eistlandi
á þessari öld og allt til þess tíma er
Sovétmenn hertóku landið undir lok
síðari heimsstyijaldarinnar og Mik-
son varð að flýja land. Það er fróðleg
lesning.
Hroðalegar lýsingar
Mikson varð ungur góður knatt-
spyrnumaður og komst í eistneska
landsliðið í knattspyrnu sem mark-
vörður þess og varð reyndar víða
frægur sem slíkur. Vegna þessa flutti
hann til höfuðborgarinnar, Tallinn,
árið 1934 og varð það sem hann kall-
ar hálf-atvinnumaöur í knattspyrnu.
Hann fékk starf sem lögreglumaður
og síðar var hann tekinn í sérdeild
sem nefndist PolPol. Má eiginlega
segja að það hafi verið eins konar
leyniþjónusta Eistlands. Þessi deild
hafði meðal annars þaö hlutverk að
finna undirróðursmenn kommún-
ista sem voru útsendarar Sovétríkj-
anna. Hlutverk þessara útsendara
var að grafa undan lýðræði í Eist-
landi og koma kommúnistum til
valda. Þeim tókst það ekki með öðr-
um hætti en þeim að beita herafla
Sovétríkjanna árið 1940. Þá réðu þeir
yfir landinu í eitt ár eða þar til Þjóð-
veijar gerðu innrás.
Lýsingar Mikson á framkomu Sov-
étmanna við eistnesku þjóðina eru
hroðalegar. Fjöldamorð, pyntingar
og þjóðfiutningar. Aö sjálfsögðu var
Mikson tekinn höndum en hann
slapp úr fangelsi og komst í hóp út-
lægra skæruliða. Hann lýsir því
hvernig kúguð þjóðin fagnaði komu
þýsku heijanna þegar þeir hröktu
Sovétmenn á braut. Sá fögnuður stóð
ekki lengi, enda þótt Þjóðveijar
kæmu mun betur fram en Sovét-
menn. Og enn var Mikson handtek-
inn og sat í fangelsi Þjóðverja í meira
en eitt ár. Með hjálp góðra manna
tókst honum að sleppa á ævintýran-
legan hátt og komast um borð í gaml-
an ryðkláf og með honum yfir til
Svíþjóðar rétt áður en Sovétmenn
snéru aftur og hröktu Þjóðveija á
brott og hertóku landið.
Vinsæll og vinmargur
Eftir að til Svíþjóöar kom reyndu
Sovétmenn allt sem þeir gátu til að
fá Mikson framseldan. Hann vissi of
mikiö um neöanjarðarstarfsemi
þeirra og allan þann óþverragang
sem Sovétmenn létu yfir eistnesku
þjóðina ganga. Það tókst ekki að fá
hann framseldan frá Svíþjóð þótt
htlu munaði. Hann komst á skip sem
síðan strandaði á íslandi. Síðan hefur
Mikson átt hér heima og er bæði vin-
sæll og vinmargur enda öðlingur.
Það segir sína sögu um hatur Sovét-
manna á honum að þeir dæmdu
hann til dauða að honum fjarstödd-
um í einu af hinum mörgu sýndar-
réttarhöldum yfir þjóðernissinnum
þeirra landa sem þeir hafa lagt undir
sig.
Mér þótti bókin afar fróðleg lesning
og hún segir frá svo mörgu sem ís-
lendingar hafa lítið vitað um. Það
Bókmenntir
Sigurdór Sigurdórsson
sem ég aftur á móti sakna er meiri
frásögn af íþróttaafrekum Miksons
með eistneska landsliðinu sem og
félagshði sínu. Einnig hefði ég viljað
lesa meira um árin hans á íslandi en
þau eru orðin nærri fimmtíu. En þá
er líka ljóst að tvö bindi hefði þurft
til.
Bókin er skemmtilega skrifuð og
frásögnin oft á tíðum míög lifandi.
Eins hefur þýðing bókarinnar tekist
vel, að minnsta kosti er hún á góðri
íslensku. Prentvillur eru fáar. Ég
held að enginn íslendingur verði
svikinn af þessari merkilegu-sögu.
Úr eldinum til íslands
Ævisaga Eðvalds Miksson
Einar Sanden skráði
Þorsteinn Sigurlaugsson þýddi
Almenna bókafélagið 1988
-S.dór
NÉTT 0G FORVIMEGT BÓKMENNTAVERK.
CT AUGlýSINGAÞJÓNUSTAN / SlA
TILKYNNING FRÁ
SKATTSTJÓRANUM
í REYKJAVÍK
Frá og með mánudegínum
19. des. er símanúmer
Skattstofunnar í Reykjavík
603600.