Þjóðviljinn - 24.12.1967, Blaðsíða 79

Orðaleppar
Nokkrar útlendar boðflennur
eru í þann veginn að útrýma
íjölda íslenzkra orða. Einna
skæðust eru orðin: Húmor, lúx-
us, kúltúr, karakter og idéal
(sem síka er notað í fleirtölu —
idéöl).
Ef ekki er hægt að gera sig
skiljanlegan framar með orð-
unum: fyndni, skop gamansemi,
glettni, kímni, háð og orð-
heppni verður að veita þessum
húmor borgararétt í málinu
með þjálli beygingu. En hverju
værum við bættari?
Sama er að segja um lúxus.
Ef sællífi, óhóf, eyðsla og önn-
ur íslenzk orð duga ekki, verða
blaðamenn að koma lögum yfir
þetta orð með beygingu, — sem
seint mun takast.
Mórall kemur nú í stað
margra orða og orðtaka. Eink-
um er talað um að vera me3
móral. Hann er með móral út
af því að slæpast í upplestrar-
leyfinu. Hann er með móral út
af ritgerðinni sinni. Hann fékk
móral út af því að kaupa svona
dýran bíl. Á mæltu máli sagt,
hafði hann slæma samvizku út
af því að slæpast, hafði áhyggj-
ur af ritgerðinni og iðraðist eft.
ir að kaupa dýra bílinn.
Á svo mórall að beygjast eins
og þumall? Eða hvað?
Hvað hefur kúltúr fram yfir
orðið menning, annað en það,
ag lesandinn sér, að höfundur-
inn hefur kynnt sér byrjenda-
bók í dönsku. En nú er langt
síðan slíkti þótti tíðindum sæta.
Öðru máli er að gegna um
sjaldgæf orð, sem tíðkast í
fræðibókum. Þá getur blaða-
maðurinn oft komið fáfróðum
lesanda í klípu og sveiflað
framan í hann orði, sem sker
úr, hver kann útlenzkuna og
hver ekki.
Þá ber mikið á orðunum:
temperament, tragedía, teóría,
drama, instinkt, undirsáti,
kúnni, skúlptúr (sem ýmist er
haft í karlkyni, kvenkyni eða
hvorugkyni).
Orðin kúnni og undirsáti eru
óþarfar boðflennur í málinu og
herfilega leiðinleg. Auk þess er
þetta svo auðveld danska, að
enginn getur fengið á sig lær-
dómsorð fyrir að nota þau.
Mér er sagt, að orðið imbi,
sem algengt er að verða í
Reykjavík, sé dregið af imbecil,
sem líklega er latína. Þeir verða
að sletta skyrinu, sem eiga það.
Aðkomufólk áttar sig ekki á
þessu. Stundum hefur verið
hægt að bregða mönnum um
heimsku á íslenzku, án þess að
gripa til slíkra óyndsúrræða.
Sagnirnar: fatta, redda og
rísikera eru orðnar algengt mál
fyrir löngu. En reynt gætu skól-
arnir að stugga við þeim.
Einna átakanlegast er þó, að
vanta skuli skammaryrði í ís-
lenzku, svo að grípa þurfi til
útlenzkunnar gangster. Finna
menn ekki, hvað þetta er svip-
laust, samanborið við alla þá
orðaleppa, sem þrjótar hafa
hingað til verið nefndir á ís-
lenzku, eftir því, hvað við þótti
eiga í hvert skipti?
Dæmalaust er lókalpatríót-
ismi þunglamalegt orð, og
dæmalaust hljómar það hjá-
rænulega í íslenzkum skáld-
skap. Þetta mun eiga að merkja
átthagaást í niðrandi merkingu.
Ef sagt væri átthagadýrkun,
bæri orðið keim af háði. Að
minnsta kosti er óhugsandi, að
ekki sé hægt að koma orðum
að þessu öðruvísi en svona.
Þykir ykkur institút fallegt
orð? Á það að vera hvorugkyns
og beygjast eins og tún, eða
kvk. og beygjast eins og mús?
Gömul saga segir frá manni,
sem fór utan. Þegar hann kom
heim aftur, sá hann hrífu við
bæjarþil og spurði: „Hvaða
kljádýr er nú þetta?“ Hann
steig á hrífuhausinn, og skaftið
sló hann í höfuðið. „Bölvuð
farðu, hrífa,“ varð þá mannin-
um að orði.
Líkt mundi fara fyrir manni,
sem kailar sjúkrahúsin instítút.
Verði hann skyndilega fyrir
slysi, mundi hann í ógáti biðja
að flytja sig á Slysavarðstof-
una — O. G
Knattspyrna
Framhald af bls. 77.
„Já ... jæja... hvar er Hann
þá?“ spurði biskupinn.
„Auðvitað hérna,“ sagði eng-
illinn með sverðið.
„Hér'. Hvar þá hér?“ spurði
biskupinn fljótmæltur, en róm-
urinn lækkaði og hann leit af
einum á annan hálfsmeykur,
unz röðin kom að básúnuengl-
inum, sem hafði sezt niður
til að hella malarhnullungi úr
skónum sínum.
„Hann er sú stund, sem er
að líða,“ sagði engillinn með
sverðið og röddin var einkar
hljómfögur og skýr.
„Það er þess vegna, sem þeir
eru englar", sagði sankti Pan-
cras.
„Á hvað ertu að horfa?“
spurði básúnuengillinn, sem var
staðinn upp og búinn að ná
steininum úr skónum. „Bjóstu
við að sjá mann í hempu og
með prestahatt, og með nef og
vasaklút til að snýta sér í?“
Biskupinn roðnaði upp í
hársrætur „Herra minn,“ sagði
hann. „Þetta er ósæmilegt tal,
já guðlast. Og ósiðlegt. Ef þér
nytuð ekki þess náunganskær-
leika við hjá mér, sem mér
skylt að sýna vegna emb-
ættis míns, mundi ég leyfa
mér að efast um að þér séuð
heiðursmaður í réttri merk-
ingu þess orðs. Verið þér sæl-
ir“. Og hann hristi ryk himna-
rikis af fótum sér og skundaði
burt.
„Skárri er það sérvitringur-
iun,“ sagði frú Hairns. „En
fegin er ég að ekki skuli vera
hérna neitt hásæti né neinn
Hann, og ekkert tilstand gert
út af neinu. Það er líkara þvi
sem ég vandist". Hún leit i
kringum sig nokkuð vandræða-
leg, því eitthvað það var í
rödd engilsins með sverðið,
sem kom henni til að minnk-
ast sín. Mest skammaðist hún
sín fyrir að vera full. Allir
sem hún leit á litu við henni
á móti með alvöru í augnaráð-
inu, og hún hefði farið að
gráta aftur. ef hún hefði ekki
vitað að það þýddi ekki neitt,
enda hafði eldsverðið snert
augu hennar svo að táralind-
in var þornuð að eilífu. Hún
tók handfylli í treyjugarminn
sinn og kreisti milli fingranna,
í öngum sínum. Enginn sagði
neitt, og ekkert hljóð heyrðist
fyrr en háværar hrotur kváðu
við uppi í glugga guðspjalla-
mannanna, Mattheusar, Mark-
úsar, Lúkasar og Jóhannesar.
Við það leit hún upp og sá þá
eldlegt letur á veggnum yfir
rúmunum, sem guðspjalla-
mennirnir sváfu í. „Drottinn,
aumka þú kramið og iðrandi
hjarta“.
„Væri það óhugsandi," sagði
hún, „að einn af þessum góðu
herrum vildi biðja bæn fyrir
gamalli, vesalli og drykkfelldri
þvottakonu, sem hefur staðið
yfir moldum ellefu barna sinna,
og engum verið vond nema
sjálfri sér, áður en ég dirfist
að koma innfyrir?“
Allt í einu settist hún á göt-
una miðja, yfirkomin. Því all-
ir englarnir lyftu vængjum og
höndum í einu og hrópuðu
hátt, en eldslogar gengu af
sverðinu hátt í loft upp, lúð-
urhljómurinn barst til endi-
marka sjóndeildarhringsins og
fyllti heiminn allan hljómi, og
stjörnurnar komu f ljós, þó
dagur væri um allt loft, og frá
þeim barst bergmál, sem ork-
aði á frú Haims eins og væri
hún að teyga vænan teyg af
einhverju nýju og dásamlegu
spritti.
„Æ, herrar mínir, hvað kem-
ur til að þið sýnið mér allan
þennan sóma?“ sagði hún „Þið
haldið víst að það sé einhver
heldri kona frá Westend sem
er komin. Eða eitthvað þvíum-
líkt“. Og hún kinokaúi sér nú
meira en nokkru sinni fyrr við
að fara inn. Engillinn með
sverðið brosti og ætlaði að
segja eitthvað við hana, en þá
kom biskupinn að, og spraðaði
sig nú meira en nokkru sinni
fyrr.
„Herrar mínir," sagði hann.
„Ég hef athugað nánar það
sem við vorum að tala um, og
þó að skynsemin segi mér að
mér hafi verið fyllilega heimilt
að breyta og tala eins og ég
gerði, þá trúi ég að þrátt fyr-
ir allt séu sjónarmið ykkar
ekki óverjandi, þó ég sé þess
ekki dulinn hve ósmekkleg þau
eru, og ef til vill muni þau
geta dugað eins og nú stendur
á. Ég finn það á sjálfum mér,
að mér er gjarnt til að breyta
öðru vísi en vera ber, svo að
jafnvel siðferðisþróttur minn
megnar ekki að standa á
móti“.
Um leið og hann sleppti orð-
inu þreif hann hempuna utan
af sér, vafði hana saman í
vöndul, tróð henni inn í hatt-
inn og sparkaði svo bögglinum
út í geim. Og áður en hann
félli til jarðar, var engillinn
með sverðið búinn að bregða
við, og floginn í loft upp með
einu snöggu vængjataki, æp-
andi af fögnuði, og sparkaði
bögglinum mílu vegar í loft
upp. Sankti Pancras, sem enga
vængi hafði, hófst á loft af
sjálfum sér, náði í böggulinn
og þaut af stað með hann, en
básúnuengillinn náði honum,
tók af honum böggulinn og
rétti hann englinum sem
klæddur var í rafgult og svart.
En nú voru guðspjallamennirn-
ir, Mattheus, Markús, Lúkas
og Jóhannes komnir á fætur
og famir að elta sankti Pét-
ur uppi undir himinhvelfingu,
því þar var háð knattspyrnu-
keppni milli engla og dýrlinga.
Biskupinn horfði á þetta eins
og steini lostinn. Svo æpti
hann hátt og þaut í loft upp
og var það stökk fimmtíu metr-
ar, en svo komst hann ekki
hærra, heldur datt hann, en
þó ekki alla leið, því dýrlingur
sá, sem hann hafði þjónað í
prestskap sínum og biskups-
dómi, greip hann í fallinu og
setti hann í leikinn. Tuttugu
sekúndum síðar var hattur
hans kominn hálfa leið til
tunglsins. og fagnaðaróp engl-
anna voru eins og dauft fugla-
tíst að heyra, en hinir himn-
esku knattspyrnumenn minni
að sjá en svölurnar, sem fljúga
í hringi yfir Róm á heitum
sumardegi.
Nú þótti frú Hairns bera
vel í veiði að laumast inn um
hliðið. Þegar fótur hennar
snerti þröskuldinn, brostu hús-
in svo unaðslega við henni í
sólskininu, og skrautlegu stein-
arnir í götunni glóðu eins og
gimsteinar.
„Hún er dauð,“ sagði lækna-
stúdentinn frá fátækraspítal-
anum. „Ég held að það hafi
verið lífsmark með henni þeg-
ar ég tók við henni. En meira
var það ekki Því nú er hún
steindauð, kerlingin. Það er
víst og satt. — Ég ætlaði að
segja: Vesilings konan!”
JÓLABLAÐ - 79