Þjóðviljinn - 24.12.1967, Blaðsíða 17

sP*?
v> -•
tír Þjórsárdal. — Séð fram
dalinn af berg-
brúninni við Hjálparfoss.
Myndin á bls. 16: Við Háa-
foss í Þjórsárdal. — Fossinn
or 120 metra hár.
Eftir ÞORVALD
STEINASON
honum höfðu staðið. Skammt
þar frá var annað þak yfir
fjósinu forna.
Ég mun ekki gefa neina lýs-
ingu á rústunum, það hafa
aðrlr mér færari gert. En
það var undarleg tilfinning sem
greip mig, þegar ég stóð hjá
þessum margra alda gömlu
veggjum sem voru þó eins og
nýlega hlaðnir. Vikurinn í rúst-
unum og utan þeirra hafði
haldið þeim vel við. Allt var
með sömu ummerkjum og þeg-
ar rústirnar huldust vikri.
Þarna var steinaröðin á gólfi,
þar sem langeldarnir brunnu
á söguöldinni. Þarna voru
ferningar úr hellum sem okk-
ur var sagt að væru stæði
fyrir mundlaugar. Við lang-
eldana hefur hann ef til vill
setið hann Gaukur í Stöng, þó
hugurinn væri hjá húsfreyj-
unni á Steinastöðum. Þarna
hafa þeir setið höfðingjarnir í
Stöng á meðan skógurinn gat
lagt til nóg eldsneyti til lang-
eldanna. Og þarna gat að lita
förín eftir sáina þrjá. Mér
varð hugsað til sögunnar „Pilt-
ur og stúlka“. Ef til vill hafa
sviðin, magálarnir og lunda-
baggamir flotið í þessum sá-
um, eins og sánum á Búrfelli.
Og kannski hefur Gaukur einn-
ig geymt smjörskökurnar í
sánum, eins og Bárður á Búr-
felli. Eirmig varð mér hugsað
til Elugumýrar, er Gissur jarl
faldist í sýrutunnunni (sánum)
þegar átti að brenna hann inni.
Við húsarústirnar í Stöng
vöknuðu margvíslegar hugsan-
ir í huga mér. Það er eins og
þessar rústir af stórum og veg-
legum húsakynnum bendi
manni á stórhug og bjartsýni
nýbyggja allra alda. Hér reistu
þeir sér stórhýsi nýkomnir til
landsins. Lands sem að því er
virtist hafði nóg til alls. Land-
ið var ekki eða lítið numið,
þegar þessir stórhuga bænd-
ur reistu hér sín hús.
Stór skáli með logandi lang-
eld eftir endilöngu gólfi. Það
hefur þurft nokkuð mikið til
þess að kynda þá elda.
Og skógarnir voru til, en
þeir eyddust fljótt. Og skál-
arnir með sína langelda hurfu.
Hinar glæstu vonir dvinuðu og
húsin breyttust í kofa.
En þjóðarsálin, breyttist
hún? Að vísu, en þó ekki eins
og ytri aðstæður gáfu tilefni
til.
Öld eftir öld hefur sagan
endurtekið sig. Nýbyggjarnir
reistu sér byggðir og bú full-
ir af glæstum vonum. Ungt
fólk byrjaði búskap, reisti sér
bæi í sumarfögrum hvömmum,
fullt af glæsivonum. En vet-
urinn var erfiður í Heiðar-
hvammi eða á Langavatnsdal.
Og skammdegismyrkrið varð
erfitt 1 Vetrarhúsum, er vind-
urinn hvein í gilbarminum og
útburðurinn vældi niðri á gil-
botninum. Og þó að sólarlagið
væri fallegt í Urðarseli, þá
varð einyrkjanum þar erfið bú-
seta.
Og hin nýju býli, sem gáfu
í fyrstu svo glæstar vonir,
voru fyrr en varir orðin að
vígstöðvum, þar sem vonlaus
barátta var háð ár eftir ár,
þar til loks Heklugos, Svarti-
dauði eða Móðuharðindi gengu
til fulls frá hinum aðþrengdu
búendum.
Þessu líkar hugsanir sækja
ávallt á hug minn, þegar ég
stend á rústum eyðibýla eða
yfirgefinna mannabústaða.
Þó held ég að þessar hugs-
anir hafi hvergi orðið áleitn-
ari en við rústirnar í Stöng
og rústir verbúðanna í Kópa-
vik, yzt á nesinu milli Tálkna-
fjarðar og Arnarfjarðar, Kópn-
um. Sá er munurinn á að í
Stöng hef ég ekki verið nema
í hópj margra ferðamanna, en
í Kópavík var ég einn á ferð
og gat því gefið mig á vald
hugrenninga minna. En æ of-
an í æ hefur minning frá
Kópavík leitað á huga minn,
þegar ég hef verið stadd-
ur hjá gömlum yfirgefnum
mannabústöðum.
Og þegar ég hafði í fyrsta
sinn skoðað Gjána, þennan
JÓLABLAÐ — 17