Dagblaðið Vísir - DV - 29.11.1997, Qupperneq 31

I>V LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1997
%6karkafli «
að koma út hjá Máli og menningu:
fólk
með aðstoð Friðjóns og sagði meðal
annars að hann væri útvalinn til að
leiða þennan hóp í hinar miklu
óþekktu lendur. Eftir það munu ein-
hverjir hafa kallað hann Móses. Eft-
ir messu var slegið upp fjörugu
harmónikkuballi.
Hópurinn hélt svo áleiðis með
lestinni til Grand Forks við Rauðá,
sem skilur fylkin Minnesóta og
Dakóta og rennur norður í
Winnipegvatn. Þar fóru íslending-
arnir um borð í gamlan gufubát,
International, með hárri yfirbygg-
ingu og aflhjóli í stafni. Tveir stórir
flatir dallar eða prammar voru fest-
ir við hliðar hans og þar var einnig
staflað fólki og farangri og síðan
siglt af stað. Ferðin niður ána norð-
ur til Winnipeg gekk seint enda
strandaði Internationalinn oft á
grynningum.
Bærinn skyldi heita
Gimli
Það mun hafa verið á hinu viku-
langa ferðalagi á Rauðánni sem
einn ferðalanganna, Ólafur Ólafsson
frá Espihóli, stakk upp á því að bær
íslendinganna sem standa átti við
íslendingafljót skyldi heita Gimli.
Ólafur var sterkefnaður bóndi í
Eyjafirði þegar hann ákvað að flytja
á brott og var því sjálfsagður leið-
togi i hópnum sem fór 1873. Fyrsta
árið var hann í Kanada en flutti svo
til Wisconsin, og fór þaðan ásamt
Jóni Ólafssyni og Páli Bjömssyni í
landaleit til Alaska. Þar var hann
allan veturinn og var nýkominn til
baka til Wisconsin þegar hann slóst
í fór með fólkinu á leið til Manitoba.
Síðar átti Ólafur enn eftir að vera á
faraldsfæti því hann flutti til Norð-
ur-Dakóta og enn síðar til Alberta
og þaðan til vesturstrandarinnar.
Síðdegis hinn 11. október var
komið að ármótum
Assiniboine-ár og
Rauðár þar sem
Winnipeg stendur
og tekið land. Þetta
var stór stund í
þessum þrjú þús-
und íbúa land-
nemabæ. Múgur
og margmenni
beið íslendinganna
og þótti að sögn
flestum furðuleg
sjón, því búist
hafði verið við
eskimóum.
Winnipeg var ekki
mikilfenglegur
bær að sjá í þá
daga, götur fáar og
húsin ekki reisu-
leg nema hið
gamla virki Fort
Garry, með fjórum tumum og háum
víggirðingum á mUli. Hið nýstofn-
aða bæjarblað, Manitoba Free
Press, flutti frétt um íslendingana
12. október, daginn eftir komu
þeirra, og bar þeim vel söguna:
Þeir koma vel fyrir
„Þeir koma vel fyrir, greint og
ffamúrskarandi fólk og mjög dýr-
mæt viðbót við byggðina hér í fylki
okkar.“ (They are smart looking, in-
telligent and excellent people, and
are a most valuable acquisition to
the population of our Province.)
Koman til Winnipeg varð þó ís-
lendingunum ekki sú gleðistund
sem ætlað var þvi þar varð fólkinu
ljóst að ekkert hafði verið heyjað
fyrir það um sumarið eins og því
hafði verið lofað. Virðist hafa verið
um einhvern dularfullan misskiln-
ing að ræða, og reyndist hann af-
drifaríkur. Hey vora nauðsynleg til
að hægt væri að hafa kýr við
Winnipegvatn að vetri til og mjólk-
andi kýr vom ómetanlegar fyrir
bamafjölskyldur. Virðast íslending-
amir þrír sem urðu eftir í Winnipeg
úr landskoðunarleiðangrinum,
Skafti, Kristján og Sigurður, hafa
verið taldir mundu heyja fyrir þá
sem á eftir komu. En það gerðu þeir
ekki heldur fengu sér vinnu hjá
CPR-jámbrautinni. Mun þessi mis-
skilningur og klúður hafa valdið
nokkurri sundrungu meðal íslend-
inganna þegar leitað var sökudólg-
anna.
Mjólkurlaus vetur
Þegar fólkið sá frarn á mjólkur-
lausan vetur í óbyggðunum reyndu
ýmsir að leita sér vinnu í Winnipeg
og hugðu þar á vetursetu þar. Virð-
ist John Taylor hafa hvatt menn til
þess. Jafnframt höfðu þeir sem fóra
með málefni innflytjenda í bænum
afskipti af íslendingunum og mælt-
ust til þess að konur og böm yrðu
eftir í bænum, að minnsta kosti þar
til karlmennirnir væm búnir að
koma upp húsum í nýlendunni. Að-
stæður í-Winnipeg voru hinsvegar
afleitar til að taka við slíkum fjölda
fólks, húsnæði ónógt og lélegt það
sem til var, og erfitt að sundra fjöl-
skyldunum sextiu. Þó munu 50 til 80
manns, um fjórðungur hópsins,
hafa orðið eftir í Winnipeg en sá
eini sem heimildir nafngreina er
Bjöm Kristjánsson Skagfjörö, með
konu sinni og bömum sá sem lýsti
undrum og stórmerkjum í Glasgow
í upphafi bókar.
Fyrir flesta í hópnum var ekki
um annað að ræða en að halda
áfram þótt um áhættufór væri að
ræða. John Taylor hafði undir
höndum fjármuni frá kanadískum
stjórnvöldum sem dugðu fyrir
helstu nauðsynjum og mat sem end-
ast átti fram að jólum, þegar sleða-
fært yrði til baka.
Einhvemveginn
þurftu Islending-
arnir að koma sér
á leiðarenda, sem
var við mynni ís-
lendingafljóts í
meira en 150 kíló-
metra fjarlægð frá
Winnipeg. Gufu-
bátur í eigu Hud-
sonflóafélagsins,
Coleville, var eini
stóri farkosturinn
sem fór um
Winnipegvatn, en
gjald fyrir far með
honum töldu ís-
lendingarnir of
hátt. í Winnipeg
voru til gríðarstór-
ir flatbotna við-
arprammar,
uppundir tíu metrar á lengd og með
nálega eins metra háum borðstokki,
og vom notaðir við vöru- og timbur-
flutninga á Rauðá. Þeir voru annað-
hvort dregnir með gufubátum eða
látnir reka undan straumnum og þá
stjakað áfram og frá landi. Islend-
ingarnir höfðu ekki önnur ráð en að
kaupa sex slíka fleka, auk eins át-
tærings, svokallaðs York-báts. Flek-
amir lágu í fjöruborði Rauðár og
þangað fór hópurinn með allt sitt
hafurtask og hlóð farangrinum um
borð. Einn þeirra var Stefán Eyjólfs-
son, sem skrifaði þessa frægu sögu í
forspárstíl íslendingasagna í endur-
minningum sínum:
Dimmur í norðrinu
„Dagurinn kom, sem allt var und-
irbúið; bátamir lágu við land aust-
ur af Notre Dame-stræti í Winnipeg,
fólkið var að flytja í þá, veður var
allblítt og loft heiðskírt. Seint um
daginn var eg staddur á Rauðár-
Guðjón Arngrímsson, höfundur
Nýja íslands.
Fyrsti landnemahópurinn í Sarnia í Ontario 25. september 1875. Teikning úr Canadian lllustrated News. Lestin skil-
ar fólkinu af sér á hafnarbakkann þar sem gufuskipið Ontario bíður þess, og er byrjað að kynda gufuketilinn fyrir
ferðina til Duluth. Teiknarinn hefur tekið vel eftir höfuöbúnaði kvennanna.

bakkanum. Jón Taylor var þar líka
og horfði yfir fólkið iðjandi við út-
búnaðinn. Eg sá til norðurs, því
þangað var nú að fara. Þókti mér
sorti nokkur hylja norðrið og segi
við Taylor: „Nú er hann dimmur í
norðrinu." Taylor lítur til mín, var
hljóður um tíma, en segir svo: „Nú
er loft fagurt, og sé eg ekki hvar þú
myrkur lítur, eða mun þig
hug bresta til fararinnar;
ef svo er, þá er enn
tækifæri til að verða
eftir, og hefi eg
áður hvatt þig og
aðra sem eftir
geta orðið til
þess.“ „Ekki
mun eg eftir
verða,“ svaraði
eg. „Loftið var
að vísu fagurt,
en dísir framtíð-
arinnar höfðu
myrkvað mér
sýn.“
Fleytunum var
ýtt út á ána úr lægi
sínu laugardaginn 16.
október. Það var glaða-
sólskin og heitt, og hugur í
fólkinu. Ferðin gekk seint. Erfitt
var að stýra flekunum, sérstaklega
þegar sex fóru saman líkt og hér.
Fjörutíu manns komust fyrir á
hverjum fleka, og vildu margir
skipta sér af stjóm þeirra og etja
kappi við hina flekana. Oft strand-
aði halarófan á steinum eða steytti
á grynningum og þegar farið var
um straumharða kafla, sem eru
nokkrir í Rauðánni, fóra sumir í
land og gengu með bakkanum frem-
ur en að eiga líf sitt undir svo vafa-
sömum farkosti.
Flekaflotinn í tog
Þetta ferðalag tók nokkra daga
og veðrið lék við fólkið. Þeg-
ar kom i ósa Rauðár og
inn á Winnipegvatn
minnkaði straum-
urinn smám sam-
an og að lokum
hreyfðust flek-
arnir ekki úr
stað í fjöru-
borðinu. Þá
kom gufubát-
urinn
Coleville að og
tók flekaflot-
ann í tog eins
og samið hafði
John Taylor, mað-
urinn sem kom fs-
lendingum í fyrstu
kynni viö Nýja ísland.
verið um. Þannig var siglt norður
gríðarstórt vatnið. Fremst fór gufu-
báturinn litli spúandi á hálfri ferð og
síðan flekarnir hver aftan í öðrum í
yfir hundrað metra langri röð og á
þeim rúmlega tvö hundrað íslend-
ingar með farangur sinn.
Framan af gekk ferðalagið um
vatnið vel, en þegar liða tók á þenn-
an næstsíðasta dag í sumri, fimmtu-
daginn 22. október, fór að hvessa og
kvika kom á vatnið. Flekarnir vom
ekki góð sjóskip. Upp úr klukkan
fjögur stöðvaði skipstjórinn skip
sitt og kastaði akkemm og var þá
hálfan annan kílómetra frá landi.
Ferðin á vatninu að mynni íslend-
ingafljóts þar sem byggðin átti að
rísa var þá rétt hálfnuð, og enn
ófarnir að minnsta kosti 40 kUó-
metrar á úfnum sjó.
Skipstjóri Coleville taldi glapræði
að halda ferðinni áfram og ákvaö að
snúa tU baka að Rauðá. Ekki var
um annað að ræða fyrir íslending-
ana en fara i land og hafa hraðan á.
Fyrst reru nokkrir karlanna á York-
bátnum og fundu heppUegan lend-
ingarstað. Svo voru Uekarnir dregn-
ir og stjakað að ströndinni þar tU
allir höfðu fast land undir fótum.
Fyrsti viðkomustaður hópsins í
Nýja íslandi var um tveggja kUó-
metra langt sendið nes út í vatnið,
lágt og mjótt, kaUað WUlow Point og
íslendingamir þýddu það beint og
nefndu Víðines eða Víðirnes. Þar
réttu menn úr sér í sandfjöranni
um kvöldið, ánægðir með að vera
komnir nokkurnveginn á leiðar-
enda eftir langt ferðalag og mikla
óvissu en jafnframt hikandi um það
sem framundan var. En enginn tími
var tU þess að slaka á og safna kröft-
um.“
(MiUifyrirsagnir eru blaðsins.)
Oongtón/eiAar
ÍS97-Í999