Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.2001, Blaðsíða 45

LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 2001
45
DV
Helgarblað
Mjög erfitt
„Þaö sem mér fmnst hafa einkennt
atvinnu- og efnhagslífið á árinu 2001
er mikið gengisfall krónunnar, háir
vextir og ör um-
skipti í efnahagslíf-
inu. Fyrirtækin
okkar hafa átt mjög
erfitt uppdráttar,
sérstaklega þau
sem tóku erlend lán
á meðan Seðlabank-
inn framfylgdi fast-
gengisstefnunni.
Mörg fyrirtæki hafa
orðiö fyrir gengistapi og berjast í
bökkum en vextir hér eru enn óbæri-
lega háir. Þetta langa tímabil hárra
vaxta er að stefna fyrirtækjunum,
undirstöðu blómlegs atvinnu- og efna-
hagslífs, í voða.
Vissulega gefa friðarsamningar á
vinnumarkaöi, skattabreytingarnar
og betri samkeppnisstaða (út af lægra
gengi) von um betri tíð en það mun
taka tíma að vinna upp undangengin
áföll," segir Sveinn Hannesson, fram-
kvæmdastjóri Samtaka iðnaðarins.
Hann segir að það sem helst standi
upp úr nánasta atvinnuumhverfi
Samtaka iðnaðarins sé að 67% félags-
manna séu þeirrar skoðunar að rétt sé
að taka upp evru í stað krónunnar og
sömuleiðis skýran vilja félagsmanna
og almennings um að ganga i Evrópu-
sambandið.
Úrelt kerfi
„Helsta breytingin frá árunum á
undan er að sá stöðugleiki sem við
höfum þekkt er ekki til staðar. Vextir
eru afar háir og
gengi íslensku
krónunnar hefur
lækkað mjög. Verð-
bólgan er há og
kaupmáttur hefur
rýrnað. í svona um-
hverfi ríkir minni
bjartsýni en ella og
Jón Björnsson. flestir reyna að
„halda sjó“. Þetta
kemur við alla og menn finna fyrir
verri afkomu, bæði fyrirtæki og ein-
staklingar," segir Jón Björnsson,
sparisjóðsstjóri Sparisjóðs Norðlend-
inga á Akureyri.
Jón segir að að ekki hafi verið
skynsamlegt að hækka hámarkslán
íbúðalánasjóðs til húsakaupa. „Mjög
stór hluti af skuldum einstaklinga er
hjá íbúðalánasjóði og aukning á útlán-
um hjá honum milli ára eru mjög
mikil. Reyndar tel ég að að þetta kerfi
sé úrelt og betra sé að öll lán til ein-
staklinga séu hjá bönkum þar sem er
yfirsýn yfir öll þeirra fjármál og
greiðslugetu. Ríkið þarf að draga úr
framboöi á húsbréfum innanlands og
ég er fylgjandi því að taka núna erlent
lán til að greiða niður innlendar
skuldir ríkisins. Vextir eru of háir og
það myndi lækka vexti strax og
styrkja gengi krónunnar.
Setið eftir
„Það sem er efst í huga mínum
varðandi atvinnumálin á árinu sem
er að líða er sjómannaverkfaOið sem
stóð í um sex vikur síðastliðið vor.
Samskipti launþega
og atvinnurekenda
hafa tekið miklum
breytingum á und-
anfórnum áratug-
um til hins betra
fyrir alla aðila. Sjó-
mennirnir hafa set-
ið eftir í þessari
þróun enda er
launakerfi þeirra
byggt á hlutáskiptum sem er ævaforn
aðferð og hefur bæði kosti og galla. í
ljósi þeirrar þróunar sem orðið hefur
á veiði- og vinnsluskipum eru sífellt
fleiri gallar að koma í ljós á hluta-
skiptakerfinu og því mikilvægt að
nálgast kjaramál sjómanna út frá öðr-
um forsendum en hingað til. Ef hins
vegar er litið til efnahagslífsins ber
hæst mikið fall krónunnar á árinu, þó
svo að hún hafi náð aðeins að rétta úr
kútnum á síðustu vikum ársins. Það
er ljóst að hin gömlu gildi í rekstri
fyrirtækja hafa sannað sig enn eitt
skiptið. í mínum huga er það ljóst að
sterkur sjávarútvegur hefur bjargað
því að kreppan varð ekki meiri en
raun bar vitni,“ segir Guðbrandur
Sigurðsson, forstjóri ÚA.
Guöbrandur
Sigurðsson.
Ársins minnst fyrir launahækkanir, háa vexti, veröbólgu og erlenda skuldaaukningu:
íslenska krónan
í kröppum dansi
Mikil verðbólga, fall íslensku
krónunnar og háir vextir voru að-
alþrætueplin í umræðu um efna-
hagsmál á íslandi árið 2001. Óveð-
ursský hrönnuðust upp á síðari
hluta ársins eftir linnulítið sólskin
árum saman. Ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar breytti sýn sinni á
stöðu efnahagsmála þegar hausta
tók og virtist um tíma sem mjög
kröpp dýfa væri fram undan. Ný
þjóðarsátt náðist hins vegar milli
atvinnurekenda, verkalýðshreyf-
ingar og ríkisstjórnarinnar um
miðjan desember og er vonast til
aö slegið verði á verðbólgu, stöð-
ugleiki náist og atvinnulíf verði
ekki fyrir þeim skaða sem margir
höfðu spáð. Þar hjálpar til hve
gengisfallið hefur aukið útflutn-
ingsverðmæti í sjávarútvegi.
„Það eru ekki efnahagslegar for-
sendur fyrir því að krónan lækki
meir. Það er beinlínis hættulegt
fyrir íslenskt atvinnulíf," segir
Kári Arnór Kárason, fram-
kvæmdastjóri Lífeyrissjóðs Norð-
urlands, i samtali við DV í mars.
Hún féll nú samt verulega eftir
það en rétti úr kútnum í desem-
ber.
Umdeild vaxtastefna
Verðbólga stóð í um 8% mestan
hluta ársins en fór í 12% þegar mest
var. í mars sl. fékk Seðlabankinn
aukið frjálsræði í eigin stjórn og var
með þvi brugðist við áralangri gagn-
rýni á ósjálfstæði bankans. Skiptar
skoðanir voru um stjórn bankans á
næstu mánuðum eða allt fram í nóv-
ember þegar bankinn lækkaði stýri-
vexti um 0,8%. Háværar kröfur voru
þá komnar fram um vaxtalækkun frá
fyrirliðum ríkisstjórnarinnar, at-
vinnulífmu og fleirum.
Það sem breyttist við aukið sjálf-
stæði Seðlabankans var að vikmörk
krónunnar voru afnumin og tók
bankinn upp verðbólgumarkmið í
staðinn. Þau héldu ekki og steig
krónan trylltan dans næstu mánuði
þrátt fyrir að Seölabankinn gripi
margoft inn í.
Stórbreytingar uröu á Seölabankanum á árinu
Geir Haarde fjármálarádherra uppliföi tvenna tíma.
Skuldasöfnun jókst
ítrekað kom fram á árinu að góð-
ærinu væri haldið gangandi með
erlendri skuldasöfnun og þóttu ill
tíðindi þegar fregnir bárust af því
að skuldirnar væru orðnar meiri
en landsframleiðsla. íslendingar
skulda útlendingum rúmlega 800
þúsund milljónir króna og þótti því
hluta stjórnarandstöðu varasamt
þegar tilkynnt var að ríkisstjómin
hygðist taka milljarða lán í tengsl-
um við þjóðarsáttina til að keyra
verðbólgu niður. Þorri samfélags-
ins virtist þó sammála slíkri að-
gerð.
Skuldastaða heimilanna í land-
inu var um síðustu áramót 610
milljarðar króna og hefur því auk-
ist um á að giska 200 milljarða þeg-
ar þetta er lesið. Af 610 milljörðun-
um um síðustu áramót voru tæp-
lega 82% verðtryggð eða 512 millj-
arðar.
Már Guðmundsson, aðalhagfræð-
ingur Seðlabankans, sagði í samtali
við DV á árinu að fyrir hvert 1 pró-
sentustig í verðbólgu í heilt ár
hækkuðu skuldirnar um tæpa 5
mUljarða. „Það stóð aldrei til að
hér yrði núll prósent verðbólga en
ef verðbólgan verður sex prósent í
stað fjögurra prósenta hækka
skuldirnar um tæpa tíu milljarða,
miðað við áætlun," sagði Már.
Margir í vanda
Hjá Ráðgjafarstofu um fjármál
heimilanna fengust þær upplýs-
ingar um mitt sumar að þrátt fyr-
ir góðærið svokallaða hefðu starfs-
menn vart undan að þjónusta ein-
staklinga. Margrét Westlund sagði
þetta: „Það eru allir tímar uppbók-
aðir og i raun ekki hægt að auka
við. Við erum með um og yfir 500
umsóknir árlega.“
Þetta vakti athygli á sama tíma
og kaupmáttur launa jókst gífur-
lega. Það átti að minnsta kosti við
um opinbera starfsmenn sem hafa
fengið sögulegar kjarabætur und-
anfarið. Launahækkanirnar voru
stór þáttur í hærri verðbólgu.
Bllkur á lofti
Hvað atvinnumál varðar hafði
verið lítið um stórgjaldþrot um
langt skeið en sl. haust tók að
halla undir fæti. Gjaldþrot ís-
lensks skinnaiðnaðar var eitt af
þeim stærri. Þar misstu um 100
manns atvinnu sína og nokkur
minni fylgdu í kjölfarið. Ferða-
þjónustan stóð einnig frammi fyr-
ir miklum vanda sem rekja má til
hryðjuverkanna 11. september sl. í
kjölfariö varð mikill saundráttur
hjá Flugleiðum sem kallaði á
fjöldauppsagnir. Færri ferðamenn
þýddi að ýmis innlend fyrirtæki
lentu i miklu basli og er ekki fyr-
irséð hvenig greininni mun reiða
af næsta ár. Margir eru sárir eftir
gjaldþrot Samvinnuferða-Landsýn-
ar og nýting á hótelherbergjum í
nóvember hrundi um 50% á til-
teknum hótelum.
Lítið atvinnuleysi
Atvinnumarkaður er hins vegar
alltaf að verða alþjóðlegri og líta
margir á Evrópulöndin nú orðið
sem eitt atvinnusvæði. Innflutn-
ingur á erlendu vinnuafli var mik-
ill árið 2001 og virðist stefna í að
útlendingar taki fiskvinnslustörf-
in alfarið yfir í næstu framtíð. At-'
vinnuleysi var aftur að aukast á
síðustu vikum ársins en hafði þá
um nokkurt skeið verið með þvi
minnsta sem þekkist.
Á árinu 2001 var því ítrekað
haldið á lofti að stærsta von ís-
lensks atvinnulífs væri að reisa ál-
ver viö Reyöarfjörð samfara Kára-
hnjúkavirkjun. Mjög skiptar skoð-
anir eru um málið og er niðurstað-
an ekki ljós.
íslendingar skuldugri en nokkur önnuð þjóð að mati Þjóðhagsstofnunar:
Ekki hægt að tala gengið til
Þóröur Friöjónsson
/ mínum huga er enginn vafi á því aö
miklar erlendar skuldir eru eitt helsta
vandamál þjóöarinnar.
óhjákvæmilega aðlögun. Um árabil
jukust þjóðarútgjöld mun örar en
þjóðartekjur og fyrir vikið myndað-
ist verulegur viðskiptahalli. Eins og
gefur að skilja gat þetta ekki gengið
til lengdar. Gengi krónunnar og
verðbólga hafa leikið stór hlutverk í
aðlögun þjóðarbúskaparins,“ segir
Þórður Friðjónsson, forstjóri Þjóð-
hagsstofnunar.
Gengið féll mjög á árinu en er nú
að stíga á ný. Spurður hvort Þjóð-
hagsstofnun geti metið þróun geng-
ismála framtíðarinnar, segir Þórður
að þegar þetta samtal eigi sér stað
sé gengisvísitalan í 142 boriö saman
við um 120 í byrjun árs. „Þetta hef-
ur ekki gerst jafnt og þétt heldur
„Það sem einkum hefur einkennt
atvinnu- og efnahagslíf ársins 2001
eru umskiptin frá þenslu undanfar-
inna ára til samdráttar. í fyrsta
skipti frá 1993 hafa
þjóðarútgjöld
dregist saman
og talið er að
hagvöxtur
hafi nær
stöðvast á
síðustu mán-
uðum. Þessi
umskipti fela
í sér
erfiða
en
hefur krónan gjögtað töluvert á
þessari leið sinni. Til að mynda fór
gengið lægst í rúmlega 150 undir lok
nóvember en að undanfórnu hefur
það verið að styrkjast á ný. Athug-
anir Þjóðhagsstofnunar benda til að
gengisvísitala á bilinu 140-145 sam-
ræmist þvi ágætlega að viðunandi
jafnvægi komist á í viðskiptum við
útlönd á nokkru árabili ef verð-
bólgu verður haldið í skefjum.
Gengið getur þó sveiflast mikið,
eins og reynslan sýnir, en ég hef
ekki trú á að það sé hægt að tala það
til nema um um skamma hríð.“
DV spurði Þórð hvort skulda-
aukningin erlendis (erlendar skuld-
ir meiri en landsframleiðsla) væri
eitt helsta efnahagsvandamál ís-
lands? „I mínum huga er enginn
vafí á því að miklar erlendar skuld-
ir eru eitt helsta vandamál þjóðar-
innar enda er hún liklega skuldugri
(nettó) en nokkur önnur sambæri-
leg þjóð. Þetta er þó ekki það sama
og segja að skuldaaukning sé ávallt
slæm. Ef hún stafar til að mynda af
fjárfestingu í arðbærum útflutningi
getur hún átt rétt á sér.
Mikill viðskiptahalli, erlend
skuldasöfnun og vextir tengist allt
innbyrðis. Þjóðarútgjöld umfram
þjóðartekjur valda viðskiptahalla
sem við höfum fjármagnað með er-
lendri lántöku. Háir vextir halda
aftur af aukningu þjóðarútgjalda.
Brýnt er hins vegar að vextir verði
ekki lengi miklu hærri hér á landi
en annars staðar því það getur skað-
að hagvöxt og lífskjör."
Hvað stendur upp úr í þínu nán-
asta atvinnuumhverfi á árinu 2001?
Vönduð vinna starfsfólks og góð-
ur starfsandi, þrátt fyrir nokkuð
óvenjulega umræðu um stofnunina.
-BÞ