Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.2001, Blaðsíða 36

36
LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 2001
Helgarblað
DV
Umferðaröryggi
Stærstu málin sem snúa að bifreiða-
eigendum á árinu eru náttúrlega að-
gerð Samkeppnisstofnunar gagnvart
olíufélögunum og
svo fréttir sem hafa
borist af væntanleg-
um úrskurði vegna
meintra brota á
samkeppnislögum á
tryggingamarkaði,"
segir Runólfur
Ólafsson, fram-
kvæmdastjóri FÍB.
„Þetta gefúr von um
að viðskipti á þessum mörkuðum
verði menningarlegri á komandi ári og
styrkari stöðu bifreiðaeigenda sem
neytenda.
Hins vegar er dapurlegt að á árinu
urðu allt of tíð og alvarleg slys í um-
ferðinni en ekki þarf miklar aðgerðir
til að koma í veg fyrir mörg þeirra. Við
erum t.d. eina landið á norðlægum
slóðum sem er ekki með umferðarör-
yggisáætlun sem lögð er fyrir þingið."
Skólamatur
„Við hjá Manneldisráði erum
ánægðust með það að skólamatur skuli
smám saman vera að komast á í
grunnskólum í
Reykjavík“ segir
Laufey Steingríms-
dóttir, forstöðumað-
ur Manneldisráðs.
„Þó um sé að ræða
lítið skref er það
mjög mikilvægt.
Við höfum verið að
Laufey Stein- leggja áherslu á að
grimsdottir. böm og unglingar
hafi aðgang að hollum mat í skóla því
að það spomar við öllu sælgætisátinu
og ofFitunni. Einnig finnst mér mark-
vert að nú erum við loks farin að frnna
fyrir áhuga hjá stjómvöldum á aðgerð-
um á sviði manneldismála, það er ekki
bara verið að tala um málin.
í byijun desember var svo stofnað
félag um lýðheilsu og bindum við mikl-
ar vonir við að það geti stutt okkur í
baráttunni fyrir betra þjóðfélagi."
Kaupalögin
„Á árinu sem er aö líða náðist gríð-
arlega mikilvægur áfangi fyrir neyt-
endur,“ segir Jóhannes Gunnarsson,
formaður Neytenda-
samtakanna, og á
þar við að ný lög
um lausafjárkaup
(kaupalögin) og nýr
lagabálkur, lög um
þjónustukaup, tóku
gildi. „Þessi lög hafa
margvíslegt gildi
fyrir neytendur og
þar má nefna að
ábyrgð, hvort heldur sé vegna vöm
eða þjónustu lengist úr einu ári í tvö
ár. Það veldur hins vegar vonbrigðum
að á þessu ári, sem er að líða, eins og
undangengnum áram, hafa stjómvöld
ekki tekið á því stóra vandamáli sem
er heimsins hæsta matarverð á Is-
landi. Ástandið er í raun óþolandi,
að stjórnvöld, með ýmsum ákvörð-
unum sinum gera það að verkum að
matvælaverð sé svona miklu hærra
hér.“

Jóhannes
Gunnarsson.
Runólfur
Ólafsson.
Smáralind
10. október sl. var stór dagur hjá öll-
um þeim sem komu að uppbyggingu
Smáralindar, íslenskum neytendum,
þjóðinni og í versl-
unarsögu landsins,"
segir Pálmi Krist-
insson, fram-
kvæmdastjóri þessa
stærsta verslunar-
húss landsins. „Hún
er enn einn áfangi í
því áð færa verslun
Pálmi inn \ landið því að
Kristinsson. þj^.er boðið upp á
aukið vöruúrval og lægra vörúverð til
hagsbóta fyrir íslenska neytendur.
Viðtökur hafa verið vonum framar,
hingað hafa komiö um 1300 þús.
manns á tveimur mánuðum og stefnir
í að um ein og hálf milljón manna
komi hingað frá opnun og til áramóta.
Það hefur gengið eftir, sem við reikn-
uðum með, að á mjög ört stækkandi
verslunarmarkaði kemur Smáralindin
inn sem hrein viðbót og við erum stolt
af því hvemig til hefúr tekist.
Neytendamálin á árinu 2001:
Miklar hækkanir á
vörum og þjónustu
Árið sem nú er að iíða var ekki
hagstætt neytendum því það ein-
kenndist af miklum hækkunum á
vörum og þjónustu auk tíðra úr-
skurða frá Samkeppnisstofnun sem
flestir voru á einn veginn, þ.e. að
fyrirtæki væru að misnota aðstöðu
sína á fákeppnismarkaði til að ná
sér í meiri peninga úr vösum hins
almenna neytanda. Lagði stofnunin
nokkra aðila yfir hné sér og hirti
opinberlega við mikinn fógnuð al-
mennings.
Ótrúlegt ástand
Matvara hækkaði mikið 1 verði á
árinu og hafði gengi krónunnar þar
mikil áhrif. Hækkanir í byrjun árs
eru ísienskum neytendum að góðu
kunnar en nú brá svo við að ekkert
lát var á þeim og um vorið var
ástandið alveg sérstaklega slæmt.
„Ástandið er ótrúlegt," sagði inn-
kaupastjóri einnar matvöruverslun-
arinnar í samtali við DV í byrjun
júní og annar sagðist ekki hafa und-
an að breyta verði í hillum verslun-
ar sinnar. „Við erum héma tveir á
fullu úti um aUa búð.“ Þessar hækk-
anir urðu auðvitað mestar á inn-
fluttum vörum sem aftur hafði áhrif
á innlenda framleiðslu þar sem að-
föng hækkuðu í verði.
Áhugaverðar skýrslur
Neytendur létu hækkanir vegna
gengisbreytinga yfir sig ganga en
Ólöf Snæhólm
Baldursdóttir
blaðamaöur
in hefðu hlunnfarið neytendur með
ýmsum hætti. T.a.m. að þau hafi
haft samráð um verð, stýrt fram-
leiðslu innanlands og skipt mark-
aðnum miUi sín. Voru fyrirtækin
þrjú, SGF, Ágæti og Mata, sektuð í
framhaldinu. Eins segir í skýrsl-
unni að framkvæmd landbúnaðar-
ráðuneytisins á ákvæðum um toUa-
vemd á innfluttu grænmeti hafi
auðveldað heildsölunum að hafa
með sér ólögmætt samráð til að
halda uppi verði. Guðni ráðherra
varð fyrir miklu ónæði vegna þessa
máls en bjargaði sér fyrir horn með
því að lofa aðgerðum til lækkunar
grænmetisverðs og setti málið í
nefnd. Enn hefur ekkert frést af
störfum hennar en neytendur bíða
vongóðir.
Hollustan kostar sitt
En það kom flestum á óvart þegar könnun sýndl að hún væri ódýrari en mat-
urinn sem meðalljölskyldan borðar.
rannsókn stofnunarinnar í því til-
viki beinast að einstökum fyrirtækj-
um. Þar eru efstir á blaði mat-
vörurisarnir tveir, sem ráða nær
því öllum matvörkumarkaðnum hér
á landi; Baugur og Kaupás. 1 lok árs
hafa niðurstöður þessarar rann-
sóknar ekki verið birtar.
1 sama streng var tekið í niður-
stöðum Guðmundar Ólafssonar,
lektors við Háskóla Islands, sem
hann kynnti í október. Þar segir
m.a. að undir lok síðasta áratugar
hafi farið að bera á sérstökum
hækkunum sem engar samsvaranir
eigi í þróun erlendis og vildi Guð-
mundur meina að tveir þætt-
ir, þ.e. fákeppni á mat-
vörumarkaði og verð-
bólguvæntingar, hafi
stuðlað að þessum
hækkunum.
Hollt og ódýrt?
Pollíönnur landsins
fundu þó einn gleðilegan anga u
dýrtíðinni þar sem verðkönnun
Manneldisráðs og ASÍ leiddi í ljós
að hollur matur er aðeins ódýrari
en sá óholli hér á landi, þvert á
það sem menn héldu. Stuðst var
við verð á matarkörfu sem
Manneldisráð setti saman
miðað við ráðleggingar um
fæði og körfu þar sem
finna mátti mat sem end-
urspeglaði meðalneyslu
íslendinga. Sam-
kvæmt þessari
könnun kostar
15.500 kr á mann
að borða meðalfæöið en hollustan
kostaði 14.000 kr. Mesti munurinn á
körfunum tveimur fólst í því að i
heilsukörfunni var ekkert sælgæti
eða gos en þess í stað meira af græn-
meti, ávöxtum, mögrum mjólkur-
vörum og kommat. Sem kom mönn-
um á óvart því mikil umræða hafði
verið um hátt verð grænmetis og of-
urtolla af ýmsu tagi.
Guðni og grænmetið
Mestum hæðum
náði umræð-
an um
hátt i

„Verðstríð“ á bensíni
Eins og kunnugt er kom Sam-
keppnisstofnun meira við sögu í
málum er snerta neytendur á árinu
sem er að líða. Nýjustu fregnir af
aðför þeirra gegn olíufélögunum
komu öllum að óvörum en margir
sögðu að þær
hefðu veriö
jr longu tíma-
bærar. Há-
værar raddir um
verðsamráö milli olíu-
* félaganna hafa heyrst um
árabil þar sem þau hafa verið
nær samstíga í verðbreyting-
um. Þessar raddir þögnuðu þó í
nokkra daga í
Olíufélögin í
sviösljósinu
Bensínsalar fengu
gríðarlega athygli þegar
verðstríð milli olíufé-
t laganna hófst í maí.
Það stóð þó ekki lengi.
græn-
metis-
verð í
vor eins
og oft vill
verða en á
þeim tíma
ársins fer að
sjást í búöum rándýrt græn-
meti, þjakaö af ofurtollum og
annarri óværu. Auk þess gaf Sam-
keppnisstofnun út enn eina skýrsl-
una, í þetta sinn til að upplýsa neyt-
endur um víðtækt samráð dreifing-
arfyrirtækja á þessu sviði. Hafði
Samkeppnisráð gert húsleit hjá fyr-
irtækjunum og fundið þar gögn sem
það taldi ótvírætt sýna að fyrirtæk-
maí þegar æsi-
legt „verðstríð“
hófst á bensín-
markaði. Und-
anfari verð-
stríðsins var að
þann 1. maí til-
kynntu olíufé-
lögin hækkun
og fór verð á lítra bensíns yfir 100
kr. Fjórum dögum síðar tilkynnti
Esso um fjögurra króna hækkun í
viðbót og Olís fylgdi skjótt í kjölfar-
ið. Þá brá svo við að Skeljungur til-
kynnti að hjá þeim yrði engin
hækkun. Eftir nokkra daga lækk-
uðu Esso og Olís verð hjá sér og þar
með hófst 6 daga stríðið á bensín-
markaðnum. Neytendur kættust,
dældu ódýrara bensíni á bílana sína
og þökkuðu guði fyrir virka sam-
keppni. Lítið vissu þeir um hversu
stríðið stæði stutt. En síðustu að-
gerðir Samkeppnisstofnunar hafa
gefið tilefni til bjartsýni og ljóst að
menn bíða spenntir eftir útkomu
þeirrar rannsóknar. En hún kemur
væntanlega á nýju ári.
Umfangsmeiri mál
komið upp mál hjá stofnuninni
sem hafa vakið töluvért umtal og
svo kann aö vera áö fleiri um-
fangsmeiri mál háfi verið kláru’ð á
árinu sem’nú er aö lfða heldur en
oft áður. Það hefur sett ákveðinn
blæ á þetta ár að í desember í
fyrra tóku gildi breytingar á sam-
keppninslögunum, þau voru hert
og ákveöin ákvæði yoru skýrð og
hefur það sjálfsagt haft sitt aö
segja um framkvæmdina á þessu
ári. Meðal annars fólst í þeim að
misnotkun á markaösráðandi
stöðu er núna bönnuð og þar af
leiöandi var t.d. gripið til sektar
gagnvart Landssímanum og Skif-
unni nú nýverið. En slikum fjár-
sektum var beitt í fyrsta skipti á
þessu ári.
Eftirminnilegustu málin eru
hið svokallaða grænmetismál sem
komst í hámæli snemma í vor, svo
birtum við nokkuð umfangsmikla
athugun á matvörumarkaðnum,
álagningu og viðskiptaháttum á
honum.
Nokkur samrunamál vöktu einnig
athygli, svo sem þegar stofnunin
ógilti samruna Orkufélags Reykja-
víkur og Fóðurblöndunnar. Það
mál ér reyndar á áfrýjunarstigin
núna. Svo er auðvitaö mjög ferskt
i minni þessi heimsókn sem við
fórum í til olíufélaganna rétt fyrir
jólin en niðurstaðna úr henni er
ekki að vænta i bráð.
Nú hillir einnig undir lokin á
frumathugun á viöskiptaháttum
tryggingarfélaganna sem hafa ver-
ið í athugun á þessu ári. Ég býst
þó ekki við að það verði fyrr en
undir vorið sem það gerist.
voru ekki eins sáttir þegar þeir
fréttu að þeir höfðu í mörg ár verið
að greiða meira fyrir matinn en
nauðsynlegt var.
I júni kom út skýrsla frá Sam-
keppnisstofnun þar sem fram kom
að verð svokallaðrar dagvöru, sem
er mat-. og drykkjarvörur og hrein-
lætis- og snyrtivörur, hafði hækkað
um 15% á nokkrum árum á sama
tima og hækkun á innkaupsverði
verslana og birgðahúsa hækkaði
um 8-9%. Tilkynnti stofnunin að
hún myndi fara af stað með mál í
því skyni að uppræta hugsanleg
brot á samkeppnis-
lögum og mun
Starfsmenn Samkeppnisstofn-
unar hafa verið önnum kafnir á
árinu og hafa þeir fengist við
mörg mál er snerta ís-
f íenska neytendur.
~7 „Það er búið að vera
mikið að gera hjá
J okkur á árinu sem
er að líða,“ segir
Guðmundur Sig-
urðsson, forstöðu-
maður samkeppnis-
sviðs Samkeppnis-
stofnunar. „Endr-
um og sinnum hafa
Guömundur
Sigurösson
„Heimsóknin til
olíufélaganna í
fersku minni enda
stutt um liðið. “