Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1966, Side 154

154
ENN U M SÖGU ÍSLENDINGA í AMERÍKU
leggja á bókasafn einhvers staðar, svo ganga megi að því vísu þar; væri þá rétt, að sem
flestir, er flyttu frá íslandi héðan af, sendu ævisöguágrip sitt í þetta safn.
Þegar safninu er náð saman, þá er innan handar fyrir menn að semja sögu úr því og
laga hana eftir vild sinni.
Þótt á greininni „Um sögu ísl.“ sjáist ekki annað en það eigi að vera ein aðalsaga,
sem segi mest frá smá-lífshreyfingum í hinu ytra lífi manna jafnframt og liinna al-
mennu mála er getið, er snerta fjöldann í heild sinni, þá játa ég þá aðferð óbrúkandi.
Hið áminnzta söguefni hér að framan verður að vera sérskilið rit.
Sú saga, sem lyti að almennum viðburðum meðal Islendinga, eins og ritst.gr. bendir
til, þarf að vera rit, sem segði frá hinum almennu aðalmálum þeirra í samhengi, frá
fyrstu tímum hér í landi. Sem eðlilegt er, hafa hinar mörgu lífskröfur manna fært við-
burðasviðið býsna vítt út og aukið smátt og smátt hlekk við hlekk í hina margbreyttu
viðburðakeðju.
Rit þetta mætti kalla eins og flestir hafa nefnt það: „Sögu íslendinga í Vesturheimi“,
eða ef betur þætti tilfallið að nefna það „Upphaf allsherjarmála íslendinga í Vestur-
heimi“, þar sem öll hin meiri mál væru dregin saman í eitt, og sem ætti að sýna ljós-
lega, livar þeir hafa verið staddir þetta eða hitt árið í tilliti til málefnanna.
Til að tína saman þetta söguefni sýnist hezt,að nokkrir menn í hverju íslenzku byggð-
arlagi gengjust fyrir því og rituðu niður það aðallega bæði eftir minni sínu og ann-
arra, því það er allvíða, sem íslenzku blöðin, sem út hafa komið, gagna ekkert. Eg get
ekki hugsað rit þetta þurfi að vera ýkja stórt eða umfangsmikið, en hlyti að vera gott
og gagnlegt til að byggja á því framhaldandi frásagnir seinni tíma, og sem blöðin hér
eftir styrkja óneitanlega mikið, að ekki glatist.
Það er ólíkt ástatt nú og var á tímabili því, er flestar hinar alkunnu íslenzku forn-
sögur voru ritaðar; nú er mun hægara að eiga við ritsmíðar. Það hafa verið framúr-
skarandi menntavinir, að þeir skyldu rita jafnmikil og góð rit, og verður verkið minn-
ing þeirra, meðan landið er byggt, jafnframt og það er talinn hinn mesti sómi íslenzku
þjóðarinnar að eiga slík ágætis verk; fá rit annarra Norðurálfu þjóða frá sama tíma-
hili munu jafnast við þau. Verk hinna fornu ritsnillinga gat ekki verið nema í einstakra
manna höndum, og þaðan varð þetta iitla þekkingarljós hinna liðnu tíma að útbreið-
ast til almennings, og má nærri geta, hversu dauft það hefur skinið inn í huga alls
fjöldans.
Prentverkið er nú það ljós heimsins, sem flestir eiga kost á að láta lýsa sér; ljós þetta
þurfum vér íslendingar að nota vel og það ekki sízt í þessu landi; annars verður oss
líka ámælt af öldnum og óbornum íslendingum.
Að endingu vil ég minnast á landnámssöguhugmyndina, hver áhrif ég álít hana hafa
fyrir nútíðina. Hún drægi saman hugi manna á íslandi og hér, gerði það betur en flest
önnur rit. Almennt á íslandi er því meiri eftirtekt veitt, sem lýtur að hinu ytra lífi
manna og högum hér, eins og margur gæti séð af því riti.
Flestir eiga heima einhverja vini og kunningja; fjöldinn af þeim veit lítið eða ekk-
ert. hvað um menn verður, er hingað flytja, eða þeim er það svo óljóst; lika væri kom-