Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1970, Side 128

128
ÚR FÓRUM BENEDIKTS FRÁ AUÐNUM
nálega alls sem náð hefur þroska, stendur engu síður á eins manns herðum víðast, þótt
því sje vanalega gleymt og þó heimtar það starf oft engu síður dug og manndóm. Og
vel eru bækurnar valdar, og ekki hefði jeg leikið það eftir, og jeg hugsa að svo hefði
orðið um fleiri.
Það er auðvitað að þú hefðir haft ritgjörðina í tímaritinu fyllri en hún er orðin,
ef þú hefðir gengið svo frá henni sem þú vildir, því nú er hún nokkuð sundurlaus, þó
ágætt sje það, það sem það nær. Hve skilningur okkar jafnvel á eigin hag nær
skamt, og hve íhaldið er okkur rótgróið, sjezt á engu betur en því, hve samtökin eru
oss örðug, og hafa þó fyrir augunum ágætan, auðskilinn og átakanlegan skóla eins og
samtök auðvaldsins, sem einmitt með samlieldninni einni færir okkur úr fötunum,
dregur af okkur bjórinn og tekur hverja ketnurtu, sem næst, ekki í felum eða á nætur-
þeli, heldur um alhjartan daginn í augsýn okkar allra. Jeg hef haldið tölur um þetta
tvívegis, og reyndar oftar, í verkmanna og iðnaðarmanna fjelögum, og benti þeim
á, hve nauðsynlegt væri að byrja í tíma áður en neyðin ræki menn til örþrifaráða, og
áður en að því ræki hjer sem í menningarlöndunum, að þeir yrðu að kaupa sjer mat
og börnum sínum með því, að horfa á vinnuveitendur og rakka þeirra hafa konur
þeirra og dætur að vild, heimta með sjálfskyldu og engri þökk og veita þó sultar-
launin aðeins fyrir bæn og af náð. Jeg hafði sjálfur horft á þessa niðurlægingu og
lýsti því svo sem jeg hafði vit á og fanst mjer sem ýmsir menn skildu þetta með höfð-
inu, en jeg fann það glögt á mjer, að þessir menn urðu að skilja með taugunum og
öllum skrokknum til þess nokkurt minsta gagn væri að, og að reynsla þeirra ein gæti
talað svo þau skilningarvit gætu greint. Auðmennirnir eiga hægri leik, þeir eru fáir,
og fleiri mentaðir af hundraði en múgurinn og geta látið hnefann og dauðann tala við
skilningsleysið og samviskusemina, þar sem hún er til baga. Sá er munurinn . . . .
Ollum líður okkur bærilega og erum þeir lánsmenn, að eiga lítið af ástriðum eða ósk-
um svo gráðugum eða heimtufrekum, að ekki megi oftast sletta einhverju í þær svo
í bili, að þær lofi okkur að hafa húsfrið. Pólitíkin er að kinda undir kötlunum og
grautnum og ýmsu brent, það finst mjer á lyktinni.“
Páll Þórarinsson á Halldórsstöðum 26/4 1903:
(Vorkennir fyrrv. bóndanum Benedikt starfið á Húsavík þó hann hafi betri aðstöðu
til að blanda geði og hugsunum við aðra).
„ . . . einhæf fæða er það til lengdar og margbreittara er það að losa hugann við
fólkið við og við og snúa honum að náttúrunni eða dýrunum, að líta yfir skepnur
sínar á hverjum degi og gera sjer hugmynd um væntanlegann þroska og vöxt þess
óþroskaða, að líta á hvað það eldra er búið að gera fyrir mann og hvað maður megi
eiga von á af því framvegis, að líta yfir stabbann sinn og bjóða harðindunum birgin,
að heyra til byljanna skella á húsunum og vera sjer þess meðvitandi að þetta er óvinur-
inn sem maður hefur í hendi sinni þegar nóg er til að setja í eldinn og allur fjenaður-
inn er inni í húsunum . . . .“ og ánægjan . . . „hún er tvöföld þegar maður er staddur
í sínum eigin atthögum þar sem hvert óvalið holt, hver laut og klettur er stimplaður