Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1970, Blaðsíða 150

150
HANDRITIÐ GERM. QUART. 2065
frá 13. öld. Fyrsti þekkti eigandinn er Arild Hvítfeld, d. 1609. L. H-0 1952 lætur
liggja að því, að það hafi lengi, ef ekki alltaf, verið utan íslands. Eftir því ætti Y og
yfirleitt íslenzku handritin, sem L. H-0 nefnir svo í formála 1945, líka að hafa verið
skrifuð utan íslands, en það væri með ólíkindum. Að vísu hefðu glötuð móður- eða
systurhandrit 243 ha getað borizt til íslands. En nú bætist Gq 2065 við sem dóttur-
hdr. Y, og það er vafalítið skrifað á íslandi eftir Y. Það má rökstyðja með niður-
röðun efnisins í Gq. Lagabálkarnir á dönsku (2r-163r) eru vísast skrifaðir rétt á
eftir að bókin var bundin inn 1547. Á 164r hefst svo Konungsskuggsj á og strax á
eftir réttarbæturnar án eyðu, allt á íslenzku eftir sama mann. Þessir kaflar, sem enda
á Sáttmálanum og Almúgans samþykkt, hljóta að hafa verið skrifaðir á Islandi af
þeirri einföldu ástæðu, að íslenzku forritin hafa hvergi verið lil svo menn viti (og
„réttarbæturnar“ eru 11 að tölu) nema þar.
(IV) Sáttmáli og samþykkt almúga
(1) Sáttmálinn frá 1262 - Gizurarsáttmáli.
Þar sem Gq 2065 mun vera elzta handritið, sem hefur að geyma elzta samning eða
sáttmála íslendinga við erlent ríki, þá læt ég Ijósmynd fylgja þessari greinargerð. Og
þó er sáttmálinn hér nær 300 ára gamall. Því er ekki undarlegt, að fyrstu setn-
inguna skuli vanta: „Það var sammæli bænda fyrir norðan land og sunnan.“ Að
nefndir séu þeir báðir, Hákon og Magnús, og skattgjaldið átta álnir vaðmáls, gæti
verið upprunalegra, þó er erfitt að fullyrða neitt um það. í hdr. stendur „að þeir
iata æfinligan skatt. Og þegna.“, en ekki Jand og þegna“ eins og í DI. Er þetta upp-
runalegra? Getur þetta |>ýtt, að íslendingar vilji ekki láta land sitt af hendi Noregs-
mönnum til bústaðar? Eða til hersetu? sbr. Einar Þveræing og Snorra. Mér finnsl
hugmyndin of núLímaleg, einkum þegar haft er í huga, að 2065 styttir víða í réttar-
bótunum.
í 2. gr. sáttmálans segir Jón Jóhannesson 1956, 334, um að „ná friði“, sem Gq
hefur ekki, að hér sé átt við frið innanlands. Hefði það ekki verið uppgjöf frá Giz-
urar hendi að laka þetta fram? Gat hann verið jarl Noregskóngs og ekki haldið frið?
Hér gæti Gq 2065 verið upprunalegra, enda þótt þar megi alltaf gera ráð fyrir úr-
fellingum.
í 3. gr. er talað um, að sex skip skuli ganga til landsins sem beztu bœndum þykir
hentast, stendur í prentuðu útgáfunum. í hdr.: „og hinum beztu mönnum landsins“.
Er hér átt við kirkjunnar menn líka, eða er þetta hugsunarlaus breyting? Um jarlinn
í 7. gr. eða jarl í hdr. er kannske óþarfi að fjölyrða meira en orðið er. Þó finnst mér
heldur mikið fullyrt (J. j., hls. 336), að þar sé átt við Gizur jarl einan. Auðunn Hug-
leiksson ber jarlsnafn 1286. Og úr því Hákon konungur skipaði á annað borð íslenzk-
an jarl á íslandi, þá er næsta ólíklegt, að þessi grein hefði verið sett inn í sáttmál-
ann, ef hún hefði náð til Gizurar eins. Við vitum, að flestir íslendingar gengu að