Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1970, Blaðsíða 172

172
FRÁ HALLGRÍMISCHEVING
Nú varð nokkurl hlé á, að Hallgrímur legði skerf lil boðsritanna, því að Sveinbjörn
birti það sem eftir var Odysseifsdrápuþýðingarinnar 1838, 1839 og 1840. Árið 1842
kom svo Njóla Björns Gunnlaugssonar, og ári síðar, 1843, Málsháttasafn Hallgríms
Schevings, en hann birti síðar viðbæti við það í boðsritunum 1847. Hallgrímur gerir
í stutlum fcrmála fyrir safninu 1843 grein fyrir sjónarmiðum sínum og segir þar svo
m. a.:
„Ekki allfáa málshætti hefi ég tekið af þeim, sem standa í hinu prentaða Orðskviða
safni, annaðhvört af því ég hefi heyrt þá öðruvísi en þar stendur eða þeir voru svo
í þeim söfnum, sem ég hafði, eða þeir hafa bersýnilega verið aflagðir í söfnum
þeim, sem hið prentaða er gjört eftir. Meðan íslenzkl málshátta safn er haft í stafrofs-
röð (cg í henni þarf það að vera, meðan verið er að auka það smám saman, svo fljót-
lega verði fundið, hvað áður er komið), verður varla hjá því komizt að hafa suma
málshætti tvisvar eða þrisvar, af því þeir eru látnir byrja ýmislega í ýmsum héröðum;
þegar nú einn eða annar ekki finnur einhvörn málshátt byrja eins og hann hefir vanizt,
leiðist hann auðveldlega til að hugsa, að hann vanti í safnið, þó hann standi þar.
Þó það hafi verið vilji minn að velja það, sem mér fannst einna nýtilegast í máls-
hátta viðbæti þenna, úr því sem ég hafði tínt saman, finn ég samt, að sumt af því, sem
hér stendur, er heldur til magurt og hvörsdagslegt, þótt það beri á sér málsháttar svip,
og að sumt má fremur heita málsháttarlegir talshættir, gamanyrði, heilræði eða annað
því um líkt. En af því ekki er svo auðgert að skilja mjög grómt hið lakara frá enu
betra, án þess nokkuð af því, sem nýtanda er, sópist hurt ásamt því, sem vel mátti
missa sig, þá vildi ég heldur halda nokkru af því eftir, sem léttvægt er, en missa til
muna af því, sem gagn er að.“
Ég vitnaði í upphafi til ummæla Benedikts Gröndals í Dægradvöl um föður sinn og
Hallgrím Scheving og þátt þeirra í endurreisn íslenzkunnar á 19. öld. Benedikt víkur
sem fyrr segir öðru hverju að Hallgrími í endurminningum sínum, og á einum stað
helgar hann honum tvær heilar blaðsíður.1 Ég birti hér meiri hluta þeirrar frásagnar:
„Hallgrímur Scheving var doctor philosophiae og kallaður „doctorinn“; liann var
meðalmaður á hæð og hafði mikla ístru; hann gekk ávallt með hendurnar fyrir aftan
bakið, nema þá sjaldan hann fór eitthvað, og í skólann. Andlitið var bjart og mikið,
skegglaust og rólegt, og heimspekiblær var yfir því og tign; mátti vel kalla hann stó-
iskan, enda var hann stakur reglumaður og iðjumaður, sat alltaf yfir bókum sínum
eða ritaði, og safnaði til mikillar orðabókar íslenzkrar, sem aldrei kom út eða varð
fullger, en hann skrifaði fjarska illa. Hann fór aldrei út nema í skólann og svo einu
sinni á sumri með konunni sinni til að heimsækja föður minn á Eyvindarstöðum. Ég
hef áður getið um Schevingsdrengi; húsið var kallað ýmist „skrínan“, af því það var
svo lítið, eða „bakaríið“, af því Scheving vildi hafa svo heitt á veturna. Stofan, sem
hann sat í, var tjölduð gömlum veggjatjöldum, sem ég kann ekkert frá að segja né
veit, hvað af varð; hann átti löluvert af hókum, einkum classicis. Hann var þægilegur
1 Dægradvöl, Reykjavík 1965, 74.-76. bls.