Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1970, Síða 179

FRÁ HALLGRÍMISCHEVING
179
búnir að lesa og tína orð úr til orðsafns yðar, og hvort Thomasar saga erkihiskups af
Cantharabyrgi er þar á meðal. Það kvað vera til gömul og ágæt membrana í Khöfn
af henni.
Fyrirgefið mér ómynd þessa og lifið alla tíma vel.
Yðar elskandi
H. Scheving
Bessastöðum, 28. febrúar 1843
Hæstvirti elskulegi herra Konráð!
Lifi eg það, að mér auðnist að frétta af yður að vori, er mín innilegust ósk, að
sjóndepran yrði þá runnin yður af augum og að yður væri þá skapléttara en þegar
þér skrifuðuð mér með póstskipi.
Eg er mikils til of veikur og óstyrkur í móðurmáli mínu til að geta svarað yður uppá
það, „hvort nútíð og þátíð sé ekki rétt íslenzka“. Eg vildi óska, að orð þessi gæti eftir
eðli samsetningar sinnar verið íslenzka, af því þau eru svo stutt og vel fallin til að
merkja það, sem þeim er ætlað. En einhver óljós tilfinning, sem eg vildi gjarna losast
við, ef orðið gæti, hvíslar því að mér, að þau muni ekki vera íslenzka. Mér hefir ekki
getað dottið í hug síðan eg fékk bréf yðar í haust, fyrri en nú að eg las það aftur,
að grennslast eftir því, hvort slíkar samsetningar substantivorum (hlutar orða, hlutar
heita? nafnorða) finnast í íslenzku máli, einasta finnst mér það ólíklegt, að þær muni
finnast, en á eintóma tilfinning í þessháttar efnum þori eg ekki að reiða mig stórt, því
aldrei hefði eg getað trúað því, að fornmönnum mundi koma það til hugar að kalla
edikið ölvínan, af því mér finnst það vera vitlaus myndan, sem verið getur. Það reynist
þó ekki að vera, þegar betur er að því gáð.
Rétt lesið þér seinasta orðið í talshættinum að liaja allt á takteini. Það var algengur
talsháttur í Þingeyjarsýslu þar sem eg ólst upp, að segja þegar maður kom á afbæ og
húsráðandi bauð manni allan beina, sem hann gat í té látið, eða kom með ýmislegan
heina óboðinn, að þar hefði allt verið á takteini. Annars er orðið svo í framburðinum
eins og það væri takt-eini, en ekki tak-teini. Eg hefi látið spyrja skólapilta úr ýmsum
héruðum, hvort talsháttur þessi væri ekki tíðkanlegur í þeirra sveit, og komizt að raun
um, að víða er talshálturinn algengur á landi hér, en ekki alls staðar. Ekki man eg að
orðið takteinn sé tíðkað í öðrum talsháttum en „hann (hún) hafði allt á takteini“, og
„þar var allt á takteini“.
Hvernig ætlið þér að fara með önnur eins dönsk-þjóðversk orð eins og hefill (smíða-
tól, ekki stag til að hefta með seglið). Ætlið þér að taka upp gamla orðið lokar, sem
haldizt hefir við í málinu fram til seinustu siðabótar, svo það talast um „viðgóðan járn-
lokar“ í Sigurðarregistri, eða tregt og önnur því um lík, sem komin eru inní nýj a málið,
að ógleymdri skújfu og öllum ósamsettum orðum með tveimur effum. Ætlið þér að þola
í íslenzku nokkra danska endingu svo sem í fiskirí, liðileg/ieií etc. Haldið þér það